Platina: verschil tussen versies

Huidige versie van 3 jan 2023 om 19:09

Portaal Scheikunde
Chemisch element

Stukjes Platina
Naam	Platina / platino (Spaans)
Latijn
Symbool	Pt
Atoomnummer	78
Soort	Overgangsmetaal
Kleur	Zilvergrijs-wit
Smeltpunt	1768,3 ^oC
Kookpunt	3825 ^oC

Platina is een chemisch element met het symbool Pt en atoomnummer 78 in het Periodiek Systeem van de scheikunde. Het is een dicht, kneedbaar, uit-rekbaar, zeer weinig reagerend met andere elementen, kostbaar, zilverwit overgangsmetaal. De naam is afgeleid van de Spaanse term platino, wat "klein zilver" betekent. In het Engels wordt het platinum genoemd.

Begin 2021 varieerde de waarde van platina van 1.055 dollar per troy ounce tot 1.320 dollar per troy ounce (€ 29,- tot € 36,- per gram).

Voorkomen

Het is één van de zeldzamere elementen in de aardkorst. Het komt voor in sommige nikkel- en koper-ertsen, samen met enkele inheemse afzettingen, voornamelijk in Zuid-Afrika, dat goed is voor 80% van de wereldproductie. Vanwege de schaarste in de aardkorst wordt er jaarlijks slechts een paar honderd ton geproduceerd (gemaakt), en gezien het belangrijke gebruik ervan is het zeer waardevol en is het een belangrijk edelmetaal.

Platina is een van de minst reactieve metalen. Dat wil zeggen dat het niet of nauwelijks reageert met andere elementen. Het reageert heftig met fluor bij 500 °C om platina-tetra-fluoride te vormen. Het wordt ook aangetast door chloor, broom, jodium en zwavel. Platina is onoplosbaar in zoutzuur en salpeterzuur, maar lost op in hete koningswater (een mengsel van salpeterzuur en zoutzuur). Het zal bijna niet corroderen ("roesten"), zelfs niet bij hoge temperaturen, en wordt daarom als een edelmetaal gezien. Daarom wordt platina ook vaak als puur element in de natuur gevonden. Dit noemt men inheems platina. Het komt van nature voor in het alluviale zand van verschillende rivieren (alluviale zand is losse klei, slib, zand of grind dat is afgezet door stromend water in een stroombedding).

Platina is kneedbaarder dan zilver of koper, en is bijna het meest kneedbaar van alle zuivere metalen, maar het is minder kneedbaar dan goud.

Platina is een uiterst zeldzaam metaal dat maar weinig voorkomt in de aardkorst. Het wordt soms verward met zilver. Het wordt ook aangetroffen als legering met de andere metalen uit de platinagroep en meestal is dat ijzer.

Platina komt in grotere hoeveelheden voor op de maan en in meteorieten.

Platina in erts of mineraal

Klein natuurlijk (inheems) Platina klompje
Platina-palladium-erts, Stillwater-mijn, Beartooth Mountains, Montana, VS
Sulfidische serpentintiet (platina-palladium-erts) uit dezelfde mijn
Sperryliet is een zeldzame platina-bevattende soort die in grote en mooie vorm kristalliseert.
Uitstekend exemplaar van het uiterst zeldzame platinamineraal cooperiet met platina-sulfide (PtS).

Geschiedenis

Archeologen hebben al in 1200 voor Christus sporen van platina ontdekt in het goud dat werd gebruikt in oude Egyptische begrafenissen.

Platina werd het voor het eerst gebruikt door vroeg Colombiaanse Zuid-Amerikaanse inwoners (in de buurt van het hedendaagse Esmeraldas, Ecuador) die er voorwerpen van maakten. Er werd al in de 16e eeuw naar verwezen in Europese geschriften, maar men dacht dat het om een vervuiling van goud ging. Pas in 1748 publiceerde Antonio de Ulloa een rapport over een nieuw metaal van Colombiaanse oorsprong dat vervolgens door wetenschappers werd onderzocht. Later werd het ook gevonden in het Russische Oeralgebergte.

In 1865 werden chromieten (chroom mineralen) gevonden in de Bushveld-regio van Zuid-Afrika, gevolgd door de ontdekking van platina in 1906. In 1924 ontdekte de geoloog Hans Merensky een grote voorraad platina in het Bushveld Igneous Complex in Zuid-Afrika. De specifieke laag die hij vond, het Merensky-rif genaamd, bevat ongeveer 75% van de in de wereld bekende platina.

Grote platina-afzettingen zijn aanwezig in de staat Tamil Nadu, India.

Gebruik

Platina wordt gebruikt in katalysatoren, laboratorium-apparatuur, elektrische contacten en elektroden, platina-weerstandsthermometers, tandheelkundige apparatuur en sieraden, waaronder luxe horloges. De standaard-meter is een staaf platina-iridium van exact 1 meter lengte. Het was de standaard tot 1960.

Biologie

Omdat het een zwaar metaal is, kan het tot gezondheidsproblemen leiden, vooral als je wordt blootgesteld aan platina-zouten. Maar vanwege de corrosieweerstand (nauwelijks 'roesten') is platina als metaal niet in verband gebracht met nadelige effecten voor de gezondheid. Bepaalde platinazouten kunnen gezondheidsproblemen veroorzaken als DNA veranderingen, kanker, allergische reacties geven op de huid en het slijmvlies, schade veroorzaken aan organen zoals de ingewanden, nieren, binnenoor en het beenmerg.

Verbindingen die platina bevatten, zoals cisplatin, oxaliplatin en carboplatin, worden toegepast bij chemotherapie tegen bepaalde soorten kanker.

Veiligheid

Bepaalde platina zouten kunnen schadelijk zijn voor het lichaam

Toepassingen

platina munt
platina plaat
Standaard meter in platina iridium

Trivia

Als je in de muziekwereld heel veel grammofoonplaten, CD's of streams hebt verkocht, verdien je een platina plaat. Zie ook Platina (muziek).

Plaats in het periodiek systeem

Periodiek systeem

H

He

Li

Be

B

C

N

O

F

Ne

Na

Mg

Al

Si

P

S

Cl

Ar

K

Ca

Sc

Ti

V

Cr

Mn

Fe

Co

Ni

Cu

Zn

Ga

Ge

As

S

e

Br

Kr

Rb

Sr

Y

Zr

Nb

Mo

Tc

Ru

Rh

Pd

Ag

Cd

In

Sn

Sb

Te

I

Xe

Cs

Ba

*

Hf

Ta

W

Re

Os

Ir

Pt

Au

Hg

Tl

Pb

Bi

Po

At

Rn

Fr

Ra

**

Rf

Db

Sg

Bh

Hs

Mt

Ds

Rg

Cn

Nh

Fl

Mc

Lv

Ts

Og

↓

*

La

Ce

Pr

Nd

Pm

Sm

Eu

Gd

Tb

Dy

Ho

Er

Tm

Yb

Lu

**

Ac

Th

Pa

U

Np

Pu

Am

Cm

Bk

Cf

Es

Fm

Md

No

Lr

@@ Regel 1: / Regel 1: @@
-{{Werk}}{{Info Chemisch element
+{{Info Chemisch element
 | afbeelding = Platinum nuggets.jpg
 | ander formaat =
@@ Regel 12: / Regel 12: @@
 | kookpunt = 3825 <!-- Kookpunt in celsius -->
 }}
-'''Platina''' is een [[Chemisch element|chemisch element]] met het symbool '''Pt''' en [[atoomnummer]] 78 in het [[Periodiek systeem|Periodiek Systeem]] van de [[scheikunde]]. Het is een dicht , kneedbaar, uit-rekbaar, zeer weinig reagerend met andere elementen, kostbaar, zilverwit overgangsmetaal. De naam is afgeleid van de Spaanse term ''platino'', wat "klein zilver" betekent. In het Engels wordt het ''platinum'' genoemd.
+'''Platina''' is een [[Chemisch element|chemisch element]] met het symbool '''Pt''' en [[atoomnummer]] 78 in het [[Periodiek systeem|Periodiek Systeem]] van de [[scheikunde]]. Het is een dicht, kneedbaar, uit-rekbaar, zeer weinig reagerend met andere elementen, kostbaar, zilverwit overgangsmetaal. De naam is afgeleid van de Spaanse term ''platino'', wat "klein zilver" betekent. In het Engels wordt het ''platinum'' genoemd.
 Begin 2021 varieerde de waarde van platina van 1.055 dollar per troy ounce tot 1.320 dollar per troy ounce (€ 29,- tot € 36,- per gram).
 == Voorkomen ==
-Het is een van de zeldzamere elementen in de aardkorst , met een gemiddelde abundantie van ongeveer 5  μg / kg. Het komt voor in sommige nikkel- en koperertsen, samen met enkele inheemse afzettingen, voornamelijk in Zuid-Afrika , dat goed is voor 80% van de wereldproductie. Vanwege de schaarste in de aardkorst wordt er jaarlijks slechts een paar honderd ton geproduceerd, en gezien het belangrijke gebruik ervan is het zeer waardevol en is het een belangrijke edele metalen goederen.
+Het is één van de zeldzamere elementen in de aardkorst. Het komt voor in sommige [[nikkel]]- en [[Koper (element)|koper-]]<nowiki/>ertsen, samen met enkele inheemse afzettingen, voornamelijk in Zuid-Afrika, dat goed is voor 80% van de wereldproductie. Vanwege de schaarste in de aardkorst wordt er jaarlijks slechts een paar honderd ton ''geproduceerd'' (gemaakt), en gezien het belangrijke gebruik ervan is het zeer waardevol en is het een belangrijk edelmetaal.
-Platina is een van de minst reactieve metalen. Dat wil zeggen dat het niet of nauwelijks reageert met andere elementen. Het reageert heftig met [[Fluor (element)|fluor]] bij 500 °C om ''platina-tetra-fluoride'' te vormen. Het wordt ook aangetast door [[chloor]], [[broom]], [[jodium]] en [[zwavel]]. Platina is onoplosbaar in [[zoutzuur]] en [[salpeterzuur]], maar lost op in hete ''koningswater'' (een mengsel van salpeterzuur en zoutzuur). Het zal bijna niet ''corroderen'' ("[[Roest|roesten]]"), zelfs bij hoge temperaturen, en wordt daarom als een [[edelmetaal]] gezien. Daarom wordt platina vaak als puur element in de natuur gevonden. Dit noemt men ''inheems'' platina. Het komt van nature voor in het alluviale zand (is losse [[klei]], slib, [[zand]] of [[grind]] dat is afgezet door stromend water in een stroombedding) van verschillende rivieren.
+Platina is een van de minst reactieve metalen. Dat wil zeggen dat het niet of nauwelijks reageert met andere elementen. Het reageert heftig met [[Fluor (element)|fluor]] bij 500 °C om ''platina-tetra-fluoride'' te vormen. Het wordt ook aangetast door [[chloor]], [[Broom (element)|broom]], [[Jodium (element)|jodium]] en [[zwavel]]. Platina is onoplosbaar in [[zoutzuur]] en [[salpeterzuur]], maar lost op in hete ''koningswater'' (een mengsel van salpeterzuur en zoutzuur). Het zal bijna niet ''corroderen'' ("[[Roest|roesten]]"), zelfs niet bij hoge temperaturen, en wordt daarom als een [[edelmetaal]] gezien. Daarom wordt platina ook vaak als puur element in de natuur gevonden. Dit noemt men ''inheems'' platina. Het komt van nature voor in het ''alluviale'' zand van verschillende rivieren (''alluviale'' zand is losse [[klei]], slib, [[zand]] of [[grind]] dat is afgezet door stromend water in een stroombedding).
-Platina is kneedbaarder dan [[zilver]] of [[Koper (element)|koper]], en is dus het meest kneedbaar van alle zuivere metalen, maar het is minder kneedbaar dan [[goud]].
+Platina is kneedbaarder dan [[zilver]] of [[Koper (element)|koper]], en is bijna het meest kneedbaar van alle zuivere metalen, maar het is minder kneedbaar dan [[goud]].
 Platina is een uiterst zeldzaam metaal dat maar weinig voorkomt in de [[aardkorst]]. Het wordt soms verward met [[zilver]]. Het wordt ook aangetroffen als [[legering]] met de andere metalen uit de platinagroep en meestal is dat [[IJzer (element)|ijzer]].
+Platina komt in grotere hoeveelheden voor op de [[maan]] en in [[Meteoor|meteorieten]].
 == Platina in erts of mineraal ==
@@ Regel 31: / Regel 33: @@
 Bestand:Sulfidic serpentintite (platinum-palladium ore) Johns-Manville Reef, Stillwater Complex.jpg|'''Sulfidische serpentintiet''' (platina-[[palladium]]-erts) uit dezelfde mijn
 Bestand:Sperrylite-195702.jpg|'''Sperryliet''' is een zeldzame platina-bevattende soort die in grote en mooie vorm kristalliseert.
-Bestand:Cooperite.jpg|Uitstekend exemplaar van het uiterst zeldzame platinamineraal '''cooperiet''' (PtS).
+Bestand:Cooperite.jpg|Uitstekend exemplaar van het uiterst zeldzame platinamineraal '''cooperiet''' met platina-sulfide (PtS).
 </gallery>
 == Geschiedenis ==
+[[Archeoloog|Archeologen]] hebben al in 1200 voor Christus sporen van platina ontdekt in het goud dat werd gebruikt in oude Egyptische begrafenissen.
-Platina werd het voor het eerst gebruikt door vroeg [[Colombia|Colombiaanse]] [[Zuid-Amerika|Zuid-Amerikaanse]] inwoners om voorwerpen te maken. Er werd al in de 16e eeuw naar verwezen in Europese geschriften (afkomstig van ontdekkingsreizigers), maar pas in 1748 publiceerde Antonio de Ulloa een rapport over een nieuw metaal van Colombiaanse oorsprong dat vervolgens door wetenschappers werd onderzocht. Later werd het ook gevonden in het Russische [[Oeral|Oeralgebergte]].
+Platina werd het voor het eerst gebruikt door vroeg [[Colombia|Colombiaanse]] [[Zuid-Amerika|Zuid-Amerikaanse]] inwoners (in de buurt van het hedendaagse Esmeraldas, [[Ecuador]]) die er voorwerpen van maakten. Er werd al in de 16e eeuw naar verwezen in Europese geschriften, maar men dacht dat het om een vervuiling van goud ging. Pas in 1748 publiceerde Antonio de Ulloa een rapport over een nieuw metaal van Colombiaanse oorsprong dat vervolgens door wetenschappers werd onderzocht. Later werd het ook gevonden in het Russische [[Oeral|Oeralgebergte]].
+In 1865 werden ''chromieten'' ([[chroom]] mineralen) gevonden in de Bushveld-regio van [[Zuid-Afrika]], gevolgd door de ontdekking van platina in 1906. In 1924 ontdekte de geoloog [[Hans Merensky]] een grote voorraad platina in het Bushveld Igneous Complex in Zuid-Afrika. De specifieke laag die hij vond, het Merensky-rif genaamd, bevat ongeveer 75% van de in de wereld bekende platina.
+Grote platina-afzettingen zijn aanwezig in de staat Tamil Nadu, [[India]].
 == Gebruik ==
-Platina wordt gebruikt in katalysatoren, laboratoriumapparatuur, elektrische contacten en elektroden, platina-weerstandsthermometers, tandheelkundige apparatuur en sieraden.
+Platina wordt gebruikt in [[Katalysator|katalysatoren]], laboratorium-apparatuur, elektrische contacten en elektroden, platina-weerstandsthermometers, tandheelkundige apparatuur en sieraden, waaronder luxe horloges. De standaard-meter is een staaf platina-[[Iridium (element)|iridium]] van exact 1 meter lengte. Het was de standaard tot 1960.
 === Biologie ===
-Omdat het een zwaar metaal is, leidt het tot gezondheidsproblemen bij blootstelling aan zijn zouten ; maar vanwege de corrosieweerstand is metallisch platina niet in verband gebracht met nadelige gezondheidseffecten.
+Omdat het een zwaar metaal is, kan het tot gezondheidsproblemen leiden, vooral als je wordt blootgesteld aan platina-zouten. Maar vanwege de ''corrosieweerstand'' (nauwelijks 'roesten') is platina als metaal niet in verband gebracht met nadelige effecten voor de gezondheid. Bepaalde platinazouten kunnen  gezondheidsproblemen veroorzaken als DNA veranderingen, kanker, allergische reacties geven op de huid en het slijmvlies, schade veroorzaken aan organen zoals de ingewanden, nieren, binnenoor en het beenmerg.
 Verbindingen die platina bevatten, zoals ''cisplatin'', ''oxaliplatin'' en ''carboplatin'', worden toegepast bij [[chemotherapie]] tegen bepaalde soorten [[kanker]].
+== Veiligheid ==
+<gallery>
+Bestand:GHS-pictogram-silhouette.svg|Bepaalde platina zouten kunnen schadelijk zijn voor het lichaam
+</gallery>
+== Toepassingen ==
+<gallery>
+Bestand:Platinum Obverse.png|platina munt
+Bestand:TATM - NZ Platinum.jpg|platina plaat
+Bestand:Platinum-Iridium meter bar.jpg|Standaard meter in platina [[Iridium (element)|iridium]]
+</gallery>
+== Trivia ==
+Als je in de muziekwereld heel veel [[Grammofoonplaat|grammofoonplaten]], [[Compact disc|CD's]] of streams hebt verkocht, verdien je een platina plaat. Zie ook [[Platina (muziek)]].
 == Plaats in het periodiek systeem ==