Zoogdieren

Zoogdieren Mammalia
Leefgebied	Wereldwijd
Leefomgeving	Divers
Behoort tot de	Gewervelden
Portaal Biologie

Een zoogdier (Mammalia) is een dier dat wordt geboren uit de buik van zijn of haar moeder (levend barend - dus geen eieren leggend, met uitzondering de eierleggende zoogdieren). Na de geboorte wordt het zoogdier door de moeder gezoogd met melk. Daar komt de naam vandaan. De moeder heeft speciale melkklieren en tepels hiervoor.

Kenmerken

De eierleggende zoogdieren zuigen de melk niet uit de tepels maar likken het op van de vacht rond de melkklier. De overige zoogdieren hebben tepels. Het zoogdier kenmerkt zich verder door de volgende eigenschappen:

• Ze hebben een geraamte (behoren tot de gewervelden)
• Ze hebben longen om te ademen
• Ze zijn warmbloedig
• Ze voeden hun jongen met melk uit hun eigen lichaam
• Ze hebben meestal haar (uitzondering hiervan is de walvis)
• Ze zijn meestal levendbarend
• Ze zijn vaak intelligenter dan reptielen en vogels
• Ze hebben oren (hoewel je die bij bijvoorbeeld de zeehond niet kunt zien, maar wel met de drie gehoorbeentjes hamer, aambeeld en stijgbeugel in het middenoor).
• Ze leven meestal op het land, met uitzondering van de walvissen.

Wereldwijd bestaat er één zoogdier dat echt kan vliegen, de vleermuis.

Het moment waarop de jongen geslachtsrijp zijn verschilt ook per soort. Bij de kleine dieren worden de vroegste nakomelingen al geslachtsrijp in het jaar waarin ze zijn geboren. Maar bij andere soorten, die toch de meerderheid vormen, gebeurt dit pas na 1 of 2 jaar. Bij zeezoogdieren duurt dit echter het langst.

Sommige soorten van zoogdieren houden een winterslaap, zoals een egel, hamster, vleermuis en de slaapmuis. De vleermuis en slaapmuis kunnen ook zomers in torpor gaan, maar dat is dan voor uren tot dagen. Torpor betekent dat ze bewegingloos zijn, ze slapen dus heel lang.

Je hebt binnen de zoogdieren planteneters (herbivoren), vleeseters (carnivoren) en alleseters (omnivoren). Vooral roofdieren zijn vleeseters, zij gaan zelf achter hun prooi aan. Toch is er 1 roofdier die een grote uitzondering is. De panda leeft namelijk alleen maar van planten, en dan vooral bamboe. De panda is overigens te traag om achter zijn prooi aan te gaan.

Dan heb je nog bij zoogdieren het verschil in levensduur. Insecteneters, knaagdieren, hazen en konijnen worden maximaal vijf jaar oud. Roofdieren kunnen in het wild wel 15 jaar worden en vleermuizen 20 jaar. Hoefdieren worden tussen de 5 en 25 jaar oud en walvissen kunnen het oudst worden, tot wel 80 jaar!

Het allergrootste zoogdier ter wereld is de Blauwe vinvis. De Blauwe Vinvis kan een lengte van 30 meter bereiken en 170.000 kilogram wegen. Alleen de tong van deze vinvis is even groot als een hele olifant. Maar toch is de olifant het zwaarste land-zoogdier, de savanne-olifant weegt maximaal 6.300 kilogram. Deze olifanten worden zo’n 3 meter hoog en 7 meter lang.

René Dekker, directeur van de collectie van het nationaal natuurhistorisch museum Naturalis in Leiden, gaf in een uitzending van Vroege Vogels aan dat er wereldwijd 4600 soorten zoogdieren leven. Waarvan slechts 95 in Nederland.

Wij mensen zijn ook zoogdieren. Wij zijn de zoogdieren die het nieuwsgierigst zijn. Door ons lichaam en voeding konden wij ons vroeger het beste verspreiden over de wereld. Toch is er nog 1 zoogdier dat zich ook graag wilde verspreiden. Huismuizen en bruine en zwarte ratten zijn naast de mensen de enige zoogdieren die zich over grote delen van de aarde hebben verspreid. Deze zoogdieren hebben dit niet lopend gedaan, maar zijn via schepen en wagens overal heen gegaan.

Zoogdieren bestaan al miljoenen jaren. In China zijn er fossielen van dieren gevonden van zo'n 160 miljoen jaar geleden!

Indeling van de zoogdieren (Orden)

Wilde zwijnen zoals je ze op de Veluwe tegen kunt komen - een bekend Nederlands zoogdier

De zoogdieren zijn onderverdeeld van

• hoofdorden naar
  • onderorden, klassen en
    • soorten

• Eierleggende zoogdieren (Monotremata)
  • Vogelbekdieren (Ornithorhynchidae)
  • Mierenegels (Tachyglossidae)
• Theria
  • Buideldieren (Metatheria of Marsupialia), zoals de kangoeroes, koala's, wombats, en wallaby's. Het deel dat in bomen verblijft wordt onderverdeeld in de orde van Klimbuideldieren (Diprotodontia). Met bijna 140 soorten zijn ze de meest soortenrijke orde van deze subklasse.
    • Opossummuizen (Paucituberculata)
    • Opossums (Didelphimorphia)
    • Microbiotheria (de Monito del monte is de enige levende soort)
    • Roofbuideldieren (Dasyuromorphia), waaronder de Tasmaanse duivels en de Numbat
    • Buideldassen (Peramelemorphia), waaronder bandicoots en bilbies
    • Buidelmollen (Notoryctemorphia)
  • Placentadieren (Eutheria of Placentalia)
    • Slurfdieren (Atlantogenata)
      • Xenarthra ("vreemd gewricht dieren")
        • Gordeldieren of Armadillen (Chlamyphoridae)
        • Luiaards (Folivora)
        • Miereneters (Vermilingua)
      • Afrotheria (Afro- "van Afrika" + theria "wild beest")
        • Aardvarken (Orycteropus afer)
        • Olifantspitsmuizen of Springspitsmuizen (Macrosceliden)
        • Goudmollen (Chrysochloris)
        • Otterspitsmuizen (Potamogaal)
        • Tenreks (Tenrecidae)
        • Klipdassen of Hyraxen (Hyracoidea)
        • Olifanten (Elephantidae)
        • Sirenes (Sirenia), zoals doejongs en zeekoeien
    • Boreoeutheria ("noordelijke ware beesten")
      • Schubdierachtigen (Laurasiatheria)
        • Echte insecteneters (Eulipotyphla)
          • egels, mollen, spitsmuisachtige mollen en spitsmuizen
        • Scrotifera
          • Vleermuizen (Chiroptera)
          • Ferungulata
            • Echte hoefdieren (Pan-Euungulata)
              • Onevenhoevigen of paardachtigen (Equidae)
              • Evenhoevigen (Artiodactyla), waaronder kamelen, varkens, runderen, schapen, geiten, nijlpaarden en walvissen
            • Roofdieren (Carnivora)
              • Hondachtigen (Canidae)
              • Katachtigen (Felidae)
                • Hyena-achtigen (Hyaenidae), zoals Hyena's en aardwolf
                • Vivverids (Viverridae), zoals Civetkat (Paradoxurus), Genet (Genetta), Gemaskerde civetkat (Paguma) en Berenkat (Arctictis)
                • Malagasi mangoesten (Eupleridae)
                • Mangoestachtigen (Herpestidae), zoals Stokstaartje, mangoest
              • Aziatische linsang (Prionodontidae)
      • Superprimaten (Euarchontoglires)
        • knaagdieren (Rodentia)
        • Huidvliegers, zoals Vliegende Maki's (colugos)
        • Knaagdieren en haasachtigen (lagomorphs of Glimt)
          • konijnen, hazen, Pika's of Fluithazen (Lagomorpha)
        • Boomspitsmuizen, Toepaja's of Banxrings (Scandentia)
        • Primaten
          • Strepsirrhini (halfapen)
          • Haplorrhini (Apen en spookdieren)
            • Tarsiiformes (spookdiertjes en aantal alleen fossiel bekende families)
            • Anthropoidea (echte apen)
              • Platyrrhini (breedneusapen - apen van de Nieuwe Wereld)
              • Catarrhini (smalneusapen)
                • Cercopithecoidea - apen van de Oude Wereld
                • Ceboidea
                • Hominoidea (mensapen)
                  • Hylobatidae (gibbons)
                  • Hominidae (mensachtigen)

Zie ook lijst van zoogdieren.

Huisdieren

Huisdieren (gedomesticeerde dieren)

• Hondenras
• Paardenras
• Kattenras
• Andere hoefdieren als koeien, schapen en geiten

Bedreigde zoogdieren.

Bedreigde zoogdieren zijn dieren die steeds minder voorkomen op de wereld. Het aantal van het soort loopt jaarlijks af. Er overlijden dus meer dan dat er geboren worden. Als een soort helemaal niet meer voorkomt op de wereld, dan is het dier uitgestorven.

Afbeelding 1: de Vari

Er zijn heel veel verschillende zoogdieren op de wereld, ongeveer 5.500. Hiervan zijn er ongeveer 1.200 soorten zoogdieren die bedreigd worden. Van dit grote aantal zal je misschien niet alle zoogdieren kennen, want niet alle soorten zoogdieren komen in Nederland voor en is niet bekend bij iedereen. Bijvoorbeeld de Vari (afbeelding 1), Sumatraanse neushoorn, mediterrane monniksrob en nog veel meer. Deze drie zoogdieren horen bij de 12 meest bedreigde diersoorten. Van deze soorten zijn er niet meer veel te vinden op de wereld.

Afbeelding 2: de zwarte neushoorn

Maar er zijn ook zoogdieren die wel bekend zijn en die ook bedreigd wordt. Denk maar aan de ijsbeer, de tijger, de reuzenpanda en de zwarte neushoorn (afbeelding 2). Bij deze dieren is het dus ook zo dat er steeds minder van deze soorten op de wereld leven en worden dus ook met uitsterven bedreigd. Om bij te kunnen houden of dieren in hun soort groeien, bedreigd worden of uitgestorven zijn, heeft het IUCH een lijst gemaakt waarop je dat kan vinden. Heet ook wel ' de Rode Lijst'. Op deze lijst kan je ook bekijken hoe het met de zoogdieren gaat. Als je op deze link drukt, kom je bij de Rode Lijst .

Indonesië is het land waar de meeste soorten zoogdieren leven, 670, maar is ook het land waarbij 184 soorten worden bedreigd. Dit hoge aantal is te verklaren door het feit dat Indonesië ook het land is met de hoogste ontbossingsgraad ter wereld. Ook op Madagaskar, het eiland met 111 endemische (nergens anders voorkomende) zoogdieren kent. Tussen het jaar 2013 – 2015 zijn er nog eens twaalf soorten erbij gekomen die de term ‘kritisch bedreigd’ hebben gekregen (Beem, 2015).

Als we kijken naar de IUCN zien we dat in Nederland er drie bedreigde zoogdieren zijn. De wilde kat, de otter en de eikelmuis zijn enkele van de zoogdieren die het in ons land moeilijk hebben.

Sinds het jaar 1500 zijn er volgens het IUCH meer dan 76 zoogdieren uitgestorven in het wild. Het verlies van leefomgeving en de jacht door mensen gelden als belangrijke oorzaken. Hieronder worden er nog meer oorzaken genoemd (volgens het WWF) waardoor zoogdieren bedreigd worden.

Oorzaken van bedreigde zoogdieren:

• Habitatverlies wordt gezien als de belangrijkste bedreiging voor 85% van alle diersoorten die op de Rode Lijst staan. Een habitat voor een dier is een natuurlijk leefgebied waar een dier kan leven en waar het voorzien wordt van voldoende voedsel en een juiste leefomgeving. Menselijke activiteiten zijn de belangrijkste oorzaak van habitatverlies. De manier waarop we het land en de natuurlijke hulpbronnen gebruiken en het afval dat we produceren, draagt bij aan het verwoesten of het verminderen van het gebied waar dieren leven. Ook de ontbossing voor landbouw, zodat er ruimte komt voor graasland voor het vee, zorgt ervoor dat het leefgebied van sommige dieren weg wordt genomen. Ongeveer de helft van alle bossen die oorspronkelijk op aarde groeiden zijn verdwenen. Aangezien de helft van alle diersoorten leven in tropische bossen, is de ontbossing een groot probleem voor die dieren. Zij hebben nu minder plek om te kunnen leven. Menselijke activiteiten vervuilen de ecosystemen (alle dieren en planten in een bepaald gebied) over de hele wereld. Door vuilnis, geluid- en lichtoverlast onderbreken de natuurlijke leefpatronen en verstoren de levens van dieren.
• De illegale handel van wilde dieren is de tweede grootste oorzaak van de achteruitgang van soorten. De olifanten zijn een van de grootste slachtoffers, elk jaar worden er 3000 olifanten gedood voor hun ivoor (slagtand). Deze slagtand willen ze dan doorverkopen en ze verdienen hier veel geld aan. Als het zo door gaat, is de olifant tegen het jaar 2050 verdwenen uit de natuur.
• Een andere oorzaak dat het aantal zoogdieren daalt is door de bijvangst. Door bijvangst sterven er elk jaar duizenden walvissen, dolfijnen, haaien en zeehonden in visnetten die niet voor hen bedoeld zijn. Ze worden overboord gegooid maar zijn dan al vaak dood. Voor de vissers zijn bijvangsten ook nadelig: ze zijn moeilijk te vermijden en ze veroorzaken tijdverlies en voor honderden miljoenen euro’s schade aan materiaal. Oplossingen die vissers kunnen gebruiken zijn: visnetten gebruiken met een aangepaste vorm en grootte, zo kunnen schildpadden, jonge vissen en zeezoogdieren ontsnappen aan de grotere mazen van het net.
• Ook door de klimaatverandering kunnen sommige zoogdieren niet meer voortbestaan. De klimaatverandering vormt een grote bedreiging voor de diersoorten, de mensen en natuurgebieden. Droogte, stormen, hittegolven, stijging zeespiegel, smeltende gletsjers maar ook opwarming van de oceanen dreigen soorten en hun leegomgeving tot uitsterven.

Externe links

• Zoogdieren

Bronnen

- Beem, P. v. (2015, mei 31). 12 diersoorten op de rand van uitsterven. Opgehaald van nationalgeographic: http://www.nationalgeographic.nl/artikel/kwart-zoogdieren-met-uitsterven-bedreigd

- Beem, P. v. (2015, april 13). Wereldkaart brengt bedreigde zoogdieren in beeld. Opgeroepen op oktober 26, 2016, van nationalgeographic: http://www.nationalgeographic.nl/artikel/kwart-zoogdieren-met-uitsterven-bedreigd

- Cools, M. (2015). Klimaatverandering. Opgehaald van WWF: https://wwf.be/nl/uitdagingen/klimaatverandering/

- Gijssels, C. (2016). De zeeschilpad beschermen is ook strijden tegen. Opgehaald van WWF: https://wwf.be/nl/dieren/zeeschildpad/

- Stuyck, K. (2015). Stroperij en illegale handel. Opgehaald van WWF : https://wwf.be/nl/uitdagingen/stroperij/