Lood (element): verschil tussen versies

Versie van 14 sep 2021 17:37

Werk in uitvoering
Aan dit artikel wordt de komende uren of dagen nog gewerkt.
Belangrijk: Laat dit sjabloon niet langer staan dan nodig is, anders ontmoedig je anderen om het artikel te verbeteren.
De maximale houdbaarheid van dit sjabloon is twee weken na de laatste bewerking aan het artikel.
Kijk in de geschiedenis of je het artikel kunt bewerken zonder een bewerkingsconflict te veroorzaken.

Werk in uitvoering
Aan dit artikel wordt nog hard gewerkt.

Portaal Scheikunde
Chemisch element

Een kleine grijze metalen kubus omringd door drie grijze metalen klompjes lood
Naam	Lood / Plumbum (Latijn)
Latijn
Symbool	Pb
Atoomnummer	82
Soort	Hoofdgroepmetaal
Kleur	metaalachtig grijs
Smeltpunt	327,5 ^oC
Kookpunt	1.749 ^oC

Lood is een blauw/wit metaal. Het is een chemisch element met het symbool Pb dat afkomstig is van de Latijnse naam Plumbum wat schietlood betekent. Het heeft het atoomnummer 82 in het Periodiek Systeem van de scheikunde.

Lood is een donkergrijs hoofdgroepmetaal. Het is erg zacht en handelbaar en het is een behoorlijk slechte geleider van elektriciteit. Lood is erg goed bestand tegen roest, maar het wordt dof onder invloed van lucht. Lood is een heel zwaar gesteente. Een blokje lood van 1 cm³ weegt 11,34 gram, wat meer is dan die van gewone metalen zoals ijzer (7,87 gram per cm³ ), koper (8,93 gram per cm³) en zink (7,14 gram per cm³).

Voorkomen

Het is een zwaar metaal dat compacter (dichter) is dan de meeste gangbare materialen. Lood is zacht en kneedbaar en heeft ook een relatief laag smeltpunt. Als het doorgesneden wordt, is het snijvlak van lood zilverachtig met een vleugje blauw; het verkleurt tot een doffe grijze kleur bij blootstelling aan lucht. Lood heeft het hoogste atoomnummer van elk stabiel element.

Lood wordt gemakkelijk uit zijn ertsen gewonnen; prehistorische mensen in West-Azië wisten er al van. Galena is een hoofderts van lood dat vaak ook zilver bevat. Gelena wordt meestal gevonden samen met zinkertsen. De belangstelling voor zilver hielp de wijdverbreide winning en het gebruik van lood door de oude Romeinen op gang te brengen. De loodproductie daalde na de val van Rome en bereikte geen vergelijkbaar niveau tot de Industriële Revolutie. In 2014 bedroeg de jaarlijkse wereldwijde productie van lood ongeveer tien miljoen ton, waarvan meer dan de helft uit recycling (hergebruik).

Zeker als loodflappen op daken en dergelijke verweerd (verouderd) zijn, zijn ze relatief makkelijk uit elkaar te scheuren en dus minder sterk dan bijvoorbeeld zink, aluminium of koper.

Lood kleurt lichtblauw in een vlam.

Lood komt redelijk veel voor in het zonnestelsel (zeventien keer meer dan goud). Op aarde wordt lood over het algemeen aangetroffen in combinatie met zwavel. Het komt zelden voor in zijn oorspronkelijke, metaalachtige vorm. Veel lood-mineralen zijn relatief licht en zijn in de loop van de geschiedenis van de aarde in de aardkorst gebleven in plaats van dieper in het binnenste van de aarde weg te zinken. Dit verklaart de relatief hoge hoeveelheid van lood in de aardkorst. Het is het 38e meest voorkomende chemische element in de korst. Arseen kan een vervuiling zijn in lood-erts.

Geschiedenis

Metalen loden kralen die teruggaan tot 7000-6500 voor Christus zijn gevonden in Klein-Azië en kunnen het eerste voorbeeld zijn van het smelten van metaal. De oude Egyptenaren waren de eersten die loodmineralen gebruikten in cosmetica, een toepassing die zich verspreidde naar het oude Griekenland en daarbuiten; de Egyptenaren hebben mogelijk lood gebruikt voor zinkers (verzwaringen) in visnetten, glazuren, glazen, email en voor ornamenten (versieringen). Verschillende beschavingen van de Vruchtbare Halve Maan gebruikten lood als schrijfmateriaal, als betaalmiddel en als constructiemateriaal (bouwmateriaal). Lood werd gebruikt in het oude Chinese koninklijke hof als stimulerend middel, als betaalmiddel, en als voorbehoedsmiddel; de beschaving van de Indusvallei en de Meso-Amerikanen (Centraal-Mexico tot Nicaragua) gebruikten het voor het maken van amuletten (soort medailles).

Net als hun voorgangers verkregen de Romeinen lood meestal als bijproduct van het smelten van zilver. Loodtabletten werden vaak gebruikt als materiaal voor letters. Loden doodskisten , gegoten in platte zandvormen, met verwisselbare motieven die passen bij het geloof van de overledene, werden gebruikt in het oude Judea . Lood werd gebruikt om slingerkogels te maken uit de 5e eeuw voor Christus. In de Romeinse tijd werden loden slingerkogels veelvuldig gebruikt en waren effectief op een afstand van tussen de 100 en 150 meter. Lood werd in het Romeinse Rijk gebruikt voor het maken van waterleidingen ; het Latijnse woord voor het metaal, plumbum, is de oorsprong van het Engelse woord "loodgieterswerk". De Romeinse schrijver Vitruvius heeft al melding gemaakt van de gezondheidsrisico's van lood en moderne schrijvers hebben gesuggereerd dat loodvergiftiging een belangrijke rol speelde in de ondergang van het Romeinse Rijk. Het gebruik van lood werd in het Europa van toen een stuk minder.

In Europa begon de loodproductie in de 11e en 12e eeuw weer toe te nemen, toen het opnieuw werd gebruikt voor dakbedekking en leidingwerk. Vanaf de 13e eeuw werd lood gebruikt om glas in lood te maken. Lood was in de 15e eeuw een belangrijk materiaal om loden letters te maken voor op de drukpers (bedacht door Johannes Gutenberg rond 1450), en loodstof werd vaak ingeademd door medewerkers van drukkerijen, wat loodvergiftiging veroorzaakte.

Lood in erts of mineraal

Galena met wat goudkleurig pyriet uit de Huanzala-mijn, Huallanca, Bolognesi, Ancash, Peru
Boulangeriet, werd in 1837 genoemd ter ere van de Franse mijningenieur Charles Boulanger (1810-1849).
Anglesiet kristallen, met kristallen van galena en kristallen van zwavel. Vindplaats Marokko.
Cerussiet kristallen (4,0 × 3,0 × 2,0 cm) uit de Nakhlakmijn, Anarak, Isfahan, Iran

Gebruik

Lood's hoge dichtheid, laag smeltpunt, vervormbaarheid en weinig gevoelig voor oxidatie ("roest"); maak het een nuttig metaal. Deze eigenschappen, gecombineerd met de relatieve overvloed van het metaal en lage kosten, resulteerden in het uitgebreide gebruik ervan in de bouw, loodgieterij, batterijen , kogels en schoten , gewichten, soldeer , tin , smeltbare legeringen , witte verf , gelode benzine en stralingsafscherming .

Biologie

Aan het einde van de 19e eeuw werd de toxiciteit (giftigheid) van lood erkend en het gebruik ervan is sindsdien in veel toepassingen teruggenomen. Veel landen staan echter nog steeds de verkoop toe van producten die mensen blootstellen aan lood, waaronder sommige soorten verf en kogels. Lood is een neurotoxine dat zich ophoopt in zachte weefsels en botten; het beschadigt het zenuwstelsel en verstoort de functie van biologische enzymen, waardoor neurologische aandoeningen ontstaan, zoals hersenbeschadiging en gedragsproblemen. Lood beïnvloedt ook de algemene gezondheid, cardiovasculaire (hart) en renale (nieren) systemen.

Veiligheid

Toepassingen

Plaats in het periodiek systeem

Periodiek systeem

18e

H

He

2 →

Li

Be

B

C

N

O

F

Ne

3 →

Na

Mg

Al

Si

P

S

Cl

Ar

4 →

K

Ca

Sc

Ti

V

Cr

Mn

Fe

Co

Ni

Cu

Zn

Ga

Ge

As

S

e

Br

Kr

5 →

Rb

Sr

Y

Zr

Nb

Mo

Tc

Ru

Rh

Pd

Ag

Cd

In

Sn

Sb

Te

I

Xe

6 →

Cs

Ba

*

Hf

Ta

W

Re

Os

Ir

Pt

Au

Hg

Tl

Pb

Bi

Po

At

Rn

7 →

Fr

Ra

**

Rf

Db

Sg

Bh

Hs

Mt

Ds

Rg

Cn

Nh

Fl

Mc

Lv

Ts

Og

↓

*

La

Ce

Pr

Nd

Pm

Sm

Eu

Gd

Tb

Dy

Ho

Er

Tm

Yb

Lu

**

Ac

Th

Pa

U

Np

Pu

Am

Cm

Bk

Cf

Es

Fm

Md

No

Lr

@@ Regel 13: / Regel 13: @@
 | kookpunt = 1.749 <!-- Kookpunt in celsius -->
 }}
-'''Lood''' is een blauw/wit [[metaal]]. Met het symbool '''Pb''' dat afkomstig is van de [[Latijn|Latijnse]] naam ''Plumbum'' wat [[schietlood]] betekent. Het heeft het [[atoomnummer]] 82 in het [[Periodiek systeem|Periodiek Systeem]] van de [[scheikunde]].
+'''Lood''' is een blauw/wit [[metaal]]. Het is een [[Chemisch element|chemisch element]] met het symbool '''Pb''' dat afkomstig is van de [[Latijn|Latijnse]] naam ''Plumbum'' wat [[schietlood]] betekent. Het heeft het [[atoomnummer]] 82 in het [[Periodiek systeem|Periodiek Systeem]] van de [[scheikunde]].
 Lood is een donkergrijs hoofdgroepmetaal. Het is erg zacht en handelbaar en het is een behoorlijk slechte geleider van [[elektriciteit]]. Lood is erg goed bestand tegen [[roest]], maar het wordt dof onder invloed van lucht. Lood is een heel [[zwaar]] gesteente. Een blokje lood van 1 cm<sup>3</sup>  weegt 11,34 gram, wat meer is dan die van gewone metalen zoals [[IJzer (element)|ijzer]] (7,87 gram per cm<sup>3</sup> ), [[Koper (element)|koper]] (8,93 gram per cm<sup>3</sup>) en [[Zink (element)|zink]] (7,14 gram per cm<sup>3</sup>).
@@ Regel 20: / Regel 20: @@
 Het is een zwaar metaal dat ''compacter'' (dichter) is dan de meeste gangbare materialen. Lood is zacht en kneedbaar en heeft ook een relatief laag smeltpunt. Als het doorgesneden wordt, is het snijvlak van lood zilverachtig met een vleugje blauw; het verkleurt tot een doffe grijze kleur bij blootstelling aan lucht. Lood heeft het hoogste atoomnummer van elk stabiel element.
-Lood wordt gemakkelijk uit zijn ertsen gewonnen; prehistorische mensen in West-Azië wisten er al van. ''Galena'' is een hoofderts van lood dat vaak ook [[zilver]] bevat. De belangstelling voor zilver hielp de wijdverbreide winning en het gebruik van lood door de oude [[Romeinen]] op gang te brengen. De loodproductie daalde na de val van [[Rome]] en bereikte geen vergelijkbaar niveau tot de [[Industriële revolutie|Industriële Revolutie]]. In 2014 bedroeg de jaarlijkse wereldwijde productie van lood ongeveer tien miljoen ton, waarvan meer dan de helft uit [[recycling]] (hergebruik).
+Lood wordt gemakkelijk uit zijn ertsen gewonnen; prehistorische mensen in West-Azië wisten er al van. ''Galena'' is een hoofderts van lood dat vaak ook [[zilver]] bevat. Gelena wordt meestal gevonden samen met zinkertsen. De belangstelling voor zilver hielp de wijdverbreide winning en het gebruik van lood door de oude [[Romeinen]] op gang te brengen. De loodproductie daalde na de val van [[Rome]] en bereikte geen vergelijkbaar niveau tot de [[Industriële revolutie|Industriële Revolutie]]. In 2014 bedroeg de jaarlijkse wereldwijde productie van lood ongeveer tien miljoen ton, waarvan meer dan de helft uit [[recycling]] (hergebruik).
-Zeker als lood verweerd is, is het relatief makkelijk uit elkaar te scheuren en dus minder sterk dan bijvoorbeeld [[Zink (element)|zink]], [[aluminium]] of [[Koper (element)|koper]].
+Zeker als loodflappen op daken en dergelijke [[verweerd]] (verouderd) zijn, zijn ze relatief makkelijk uit elkaar te scheuren en dus minder sterk dan bijvoorbeeld [[Zink (element)|zink]], [[aluminium]] of [[Koper (element)|koper]].
+Lood kleurt lichtblauw in een vlam.
+Lood komt redelijk veel voor in het [[zonnestelsel]] (zeventien keer meer dan goud). Op aarde wordt lood over het algemeen aangetroffen in combinatie met [[zwavel]]. Het komt zelden voor in zijn oorspronkelijke, metaalachtige vorm. Veel lood-[[mineralen]] zijn relatief licht en zijn in de loop van de geschiedenis van de aarde in de [[aardkorst]] gebleven in plaats van dieper in het binnenste van de aarde weg te zinken. Dit verklaart de relatief hoge hoeveelheid van lood in de aardkorst. Het is het 38e meest voorkomende chemische element in de korst. [[Arseen]] kan een vervuiling zijn in lood-erts.
 == Geschiedenis ==
+Metalen loden kralen die teruggaan tot 7000-6500 voor Christus zijn gevonden in [[Azië|Klein-Azië]] en kunnen het eerste voorbeeld zijn van het smelten van metaal. De oude [[Egyptenaren]] waren de eersten die loodmineralen gebruikten in cosmetica, een toepassing die zich verspreidde naar het oude [[Griekenland]] en daarbuiten;  de Egyptenaren hebben mogelijk lood gebruikt voor zinkers (verzwaringen) in visnetten, glazuren, glazen, email en voor ''ornamenten'' (versieringen). Verschillende beschavingen van de [[Vruchtbare Halve Maan]] gebruikten lood als schrijfmateriaal, als betaalmiddel en als ''constructiemateriaal'' (bouwmateriaal). Lood werd gebruikt in het oude Chinese koninklijke hof als stimulerend middel, als betaalmiddel,  en als voorbehoedsmiddel; de beschaving van de [[Indusvallei]] en de Meso-Amerikanen (Centraal-[[Mexico (land)|Mexico]] tot [[Nicaragua]]) gebruikten het voor het maken van ''amuletten'' (soort [[Medaille|medailles]]).
+Net als hun voorgangers verkregen de [[Romeinen]] lood meestal als bijproduct van het smelten van zilver. Loodtabletten werden vaak gebruikt als materiaal voor letters.  Loden doodskisten , gegoten in platte zandvormen, met verwisselbare motieven die passen bij het geloof van de overledene, werden gebruikt in het oude Judea .  Lood werd gebruikt om slingerkogels te maken uit de 5e eeuw voor Christus. In de Romeinse tijd werden loden slingerkogels veelvuldig gebruikt en waren effectief op een afstand van tussen de 100 en 150 meter. Lood werd in het Romeinse Rijk gebruikt voor het maken van waterleidingen ; het Latijnse woord voor het metaal, ''plumbum'', is de oorsprong van het Engelse woord "loodgieterswerk". De Romeinse schrijver Vitruvius heeft al melding gemaakt van de gezondheidsrisico's van lood en moderne schrijvers hebben gesuggereerd dat loodvergiftiging een belangrijke rol speelde in de ondergang van het Romeinse Rijk. Het gebruik van lood werd in het Europa van toen een stuk minder.
+In Europa begon de loodproductie in de 11e en 12e eeuw weer toe te nemen, toen het opnieuw werd gebruikt voor dakbedekking en leidingwerk. Vanaf de 13e eeuw werd lood gebruikt om [[Glas in lood|glas in lood]] te maken. Lood was in de 15e eeuw een belangrijk materiaal om loden letters te maken voor op de drukpers (bedacht door [[Johannes Gutenberg]] rond 1450), en loodstof werd vaak ingeademd door medewerkers van drukkerijen, wat loodvergiftiging veroorzaakte.
 == Lood in erts of mineraal ==
 <gallery>
-Bestand:Galena - Huallanca, Bologesi, Ancash, Peru.jpg|Galena met wat goudkleurig [[pyriet]] uit de Huanzala-mijn, Huallanca, Bolognesi, Ancash, [[Peru]]
+Bestand:Galena - Huallanca, Bologesi, Ancash, Peru.jpg|'''Galena''' met wat goudkleurig [[pyriet]] uit de Huanzala-mijn, Huallanca, Bolognesi, Ancash, [[Peru]]
+Bestand:Boulangerite-uri-41a.jpg|'''Boulangeriet''', werd in 1837 genoemd ter ere van de Franse mijningenieur Charles Boulanger (1810-1849).
+Bestand:Anglésite, galène, soufre 300-4-5394.JPG|'''Anglesiet''' kristallen, met kristallen van galena en kristallen van zwavel. Vindplaats Marokko.
+Bestand:Cerussite - Nakhlak mine, Anarak, Esfahan, Iran.jpg|'''Cerussiet''' kristallen (4,0 × 3,0 × 2,0 cm) uit de Nakhlakmijn, Anarak, Isfahan, Iran
 </gallery>