Nazicultuur

Werk in uitvoering! Aan dit artikel wordt de komende uren of dagen nog gewerkt. Belangrijk: Laat dit sjabloon niet langer staan dan nodig is, anders ontmoedig je anderen om het artikel te verbeteren. De maximale houdbaarheid van dit sjabloon is twee weken na de laatste bewerking aan het artikel. Kijk in de geschiedenis of je het artikel kunt bewerken zonder een bewerkingsconflict te veroorzaken.

Dit artikel is nog niet af.

Dit artikel gaat over de nazicultuur. Ben je op zoek naar informatie over het politieke denkbeeld van de nazi's, kijk dan eens op nationaalsocialisme.

Vlag met hakenkruis.

De nazicultuur was de cultuur van Duitsland ten tijde van de Weimarrepubliek en Nazi-Duitsland.

19e eeuws nationalisme

Richard Wagner.

Nietzsche in 1885.

In de negentiende eeuw werden de verschillende Duitse staatjes na de Frans-Pruisische oorlog samengevoegd tot het nieuwe Keizerrijk Duitsland. Dat was een wens van veel nationalistische (nationalisme = verlangen naar of houden van een land voor één volk) Duitsers. Enkele jaren later ging Richard Wagners opera Der Ring des Nibelungen in première. Deze opera gaat over Germaanse helden en de Germaanse mythologie. Dit zorgde voor een groter nationalistisch gevoel in Duitsland. Jaren later publiceerde de filosoof en schrijver Friedrich Nietzsche zijn boek Also sprach Zarathustra. Dat boek gaat over een Perzische profeet die voorspellingen doet. Nietzsches boek wordt ook wel omschreven als de voorspelling van de Tweede Wereldoorlog. Of dat waar is weten we niet. We weten wel dat Adolf Hitler, de leider van de NSDAP, een groot fan was van Nietzsche en zijn werk.

Völkische Bewegung

Een völkisch tijdschrift.

Aan het einde van de Eerste Wereldoorlog waren veel Duitsers teleurgesteld. Ze hadden de oorlog verloren, terwijl het er vóór de inmenging van de Verenigde Staten op leek dat ze de oorlog gingen winnen. Sommige nationalistische Duitsers werden lid van de völkische Bewegung. Dat was een extreem nationalistische stroming, die bestond uit meerdere verenigingen. De belangrijkste verenigingen staan hieronder beschreven.

Thule Sociëteit

De Thule Sociëteit of Thule-Gesellschaft was een in 1918 opgerichte völkische vereniging die zich baseerde op de legendarische beschaving van Thule. Volgens deze beweging was de beschaving van Thule dezelfde als die van Atlantis. Deze mensen woonden heel lang geleden op een eiland, en hadden een hoog ontwikkelde beschaving. De mensen waren van het Arische ras (lees verderop voor meer informatie). Toen het eiland overstroomde vluchtte de bevolking naar de Himalaya en naar Duitsland. Deze vereniging vond dat vanwege het hoogontwikkelde niveau van de beschaving het Arische ras recht had op heerschappij over de hele wereld.

Artamanen Vereniging

De Artamanen Vereniging of Artamanen-Gesellschaft was een in 1923 opgerichte völkische vereniging, gebaseerd op een idee van Willibald Hentschel daterend van voor de Eerste Wereldoorlog. Veel latere nazi-kopstukken sloten zich aan bij de Artamanen Vereniging, zoals Richard Walther Darré (de latere Minister van Voedsel), Rudolf Höss (de latere commandant van Auschwitz), Baldur von Schirach (de latere leider van de Hitlerjugend) en Heinrich Himmler (de latere leider van de SS). De Artamanen hadden een agrarische achtergrond, en waren fel voorstander van terugtrekking uit de steden naar het platteland. Ook vonden ze dat Germaanse feesten, zoals het zonnewendefeest, weer gevierd moesten worden. De Artamanen waren tevens de bedenker van het Blut und Boden-principe. Dat betekende dat de grond (het land) dat ooit had toebehoord aan Duitsers of eigendom was van "minderwaardige rassen", Duits grondgebied moest worden.

Antisemitisme

Zie Antisemitisme voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

De poort naar Auschwitz-Birkenau.

Locatie van de Wannseeconferentie.

Aantal overleden Joden ten opzichte van het totaal aantal Joden tijdens de Holocaust per gebied in procenten.

Een van de bekendste aspecten van de nazicultuur is het antisemitisme. Antisemitisme is een moeilijk woord voor Jodenhaat. Het is overigens niet zo dat de nazi's antisemitisme hebben uitgevonden. Dat is namelijk van alle tijden. Denk bijvoorbeeld aan het verhaal over Mozes. Hij en de twaalf Israëlitische stammen werden door de Egyptische farao het land uitgezet, en zwierven de daaropvolgende decennia door de Sinaï. Dit verhaal heet de Exodus en staat beschreven in de Bijbel. Eeuwen na dit verhaal, de Joden woonden inmiddels in Kanaän, verwoestten de Babyloniërs onder leiding van koning Nebukadnezar II de Tempel van Salomo in Jeruzalem. Ook deporteerden ze de Joodse elite naar Babylon. Millennia later, in de negentiende eeuw, was antisemitisme redelijk gebruikelijk in Europa. Joden kregen van alle problemen de schuld, er werden pogroms georganiseerd en de Dreyfusaffaire vond plaats. Na de Eerste Wereldoorlog, in 1918, ontstond de Dolkstootlegende in Duitsland. Die hield in dat de communisten, sociaaldemocraten en Joden samenspanden om de wapenstilstand te ondertekenen terwijl Duitsland de oorlog had kunnen winnen. Hitler, in de Eerste Wereldoorlog een succesvolle korporaal in het Duitse leger, kreeg mede hierdoor ook antisemitische gedachtes. Later nam de NSDAP die over. De rassenwetten van Neurenberg van 1935 beperkten de rechten van Joden verder en zorgden ervoor dat ze niet meer mochten trouwen met Duitsers. Dit was om het "Duitse bloed te beschermen." Jaren later, toen de Duitsers al begonnen waren met de Tweede Wereldoorlog, kwamen er extra maatregelen. Zo moesten Joden een gele Jodenster dragen, mochten ze niet meer in de bioscoop en het zwembad komen, niet meer op bankjes in het park zitten en later mochten Joodse kinderen niet meer naar school. Toen de Duitsers het moeilijker kregen in de oorlog werd er een plan gemaakt, onder leiding van Adolf Eichmann, om de Joden systematisch uit te roeien. Dat plan werd de Endlösung der Judenfrage (Eindoplossing van het Jodenvraagstuk) genoemd. De "eindoplossing" was uiteindelijk om de Joden massaal te vergassen met insecticide Zyklon B. Hooggeplaatste SS-officieren gaven daarvoor unaniem toestemming tijdens de Wannseeconferentie geleid door Reinhard Heydrich, de "Slager van Praag." Dit legde de basis voor de Holocaust. Er werden vernietigingskampen gebouwd, met als bekendste voorbeeld Auschwitz-Birkenau. Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog zijn de Joden in Europa op sommige plekken bijna verdwenen.

Het Arische ras

Zie Arische ras voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Het Arische ras was een ras volgens de rassenleer van de nazi's. Dit ras stond helemaal bovenaan. Het was dus het belangrijkste ras. De Ariërs waren te herkennen aan hun lange blonde haar, en aan hun lengte. Het Arische ras woonde in Duitsland, Noord-Europa en in Nederland. Ook zouden er Arische bloedlijnen in het Himalayagebied zijn.

Het beeld van superieure Ariërs staat ook wel bekend als de Übermensch.

Hakenkruis

Zie Hakenkruis voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Hindoestaanse Swastika.

Vlag van nazi-Duitsland met gekantelde swastika.

Het hakenkruis, ook wel swastika genoemd, is een symbool uit het hindoeïsme dat door de nazi's is gebruikt tijdens hun bewind in Duitsland. Het is oorspronkelijk een symbool van geluk, levenskracht en heiligheid. Ook door andere culturen in de Indusvallei is het teken gebruikt. Eeuwen later is het teken onder andere terug te zien in Griekse en Romeinse mozaïeken en weer een tijd later keert het symbool ook terug bij de Vikingen. Ook is het in de twintigste eeuw het symbool geweest van zowel de Letse als de Finse luchtmacht. Het hakenkruis is hier vrijwel altijd recht terug te zien, terwijl het symbool bij Hitlers NSDAP altijd ietwat gekanteld werd afgebeeld. Vanwege de vermoedelijke Indo-Europese oorsprong vond Hitler het een geweldig symbool voor zijn partij. Het symboliseerde en rechtvaardigde de Arische heerschappij over andere volkeren.

Ahnenerbe

Logo Ahnenerbe.

De Ahnenerbe (Duits voor voorouderserfgoed), voluit de Forschungsgemeinschaft Deutsches Ahnenerbe (Onderzoeksverenig Duits voorouderserfgoed), was een dienst in nazi-Duitsland. De dienst werd opgericht in 1935, en ging in de jaren daarna op in de SS. De oprichters waren Heinrich Himmler, Richard Walther Darré en de Nederlander Herman Wirth. De dienst heette toen nog Studiengesellschaft für Geistesurgeschichte ("studiegenootschap voor de oergeschiedenis van de geest"). De Ahnenerbe hield zich voornamelijk bezig met de geschiedenis van het Duitse volk te onderzoeken, met als speerpunten Hendrik de Vogelaar en het runenschrift. Dat gebeurde vooral vóór het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog. De Ahnenerbe werd in de loop der tijd steeds groter, en er kwamen steeds meer afdelingen bij, zoals Hausmarchen und Sippenzeichen (over families), Indogermanische Rechtsgeschichte (Indogermaans recht) en Volkserzählung, Märchen und Sagenkunde (over oude verhalen). In 1939 moest de Ahnenerbe minder occult en meer wetenschappelijk worden. Daarbij hoorde een nieuwe naam: Institut für Wehrwissenschaftliche Zweckforschung der Waffen-SS ("Instituut voor Militair Wetenschappelijk Onderzoek van de Waffen-SS"). De directeur werd Wolfram Sievers, een oud-lid van de Artamanen Vereniging.

Expedities

De Ahnenerbe organiseerde ook verschillende expedities, zoals in 1936. Toen ging er een expeditie naar Karelië (gebied in Finland) onder leiding van de Finse antropoloog Yrjö von Grönhagen. Het doel van de expeditie was het bestuderen van heksen. Twee jaar later ging een expeditie naar IJsland, geleid door taalkundige Bruno Schweizer. Het doel was om tempels voor Odin en Thor te vinden, maar de IJslandse regering werkte niet mee. Schweizer klaagde bij Himmler over "verlies van tradities, waarden en ambachten".

Antartica

Nieuw-Zwaben staat aangegeven in rood.

In 1938-1939 ging er een expeditie naar Antarctica. De opdrachtgever van de expeditie was Hermann Göring, nazi-kopstuk, leider van de Luftwaffe en commissaris voor het Vierjarenplan. In die laatste functie was hij de opdrachtgever. De opdracht was oorspronkelijk om een gebied in te nemen voor het plaatsen van infrastructuur voor de walvisjacht. Walvisolie werd destijds veel gebruikt voor margarine (boter) en zeep. De Duitsers noemden het gebied Nieuw-Zwaben. Er was alleen een probleem. Het gebied was namelijk niet van Duitsland, maar van Noorwegen! Tijdens de expeditie werd er onderzoek gedaan in het gebied, en werd dit deel van Antarctica voor het eerst goed in beeld gebracht. Duitsland heeft nooit een gebouw voor de walvisjacht gebouwd, maar heeft wel tot 1945 aanspraak gemaakt op het gebied.

Tibet

Expeditieleider Schäfer is de rechter man op de achterste rij, achter de man met de pijp.

In 1938-1939 ging er ook een expeditie naar Tibet. Dat was een boeddhistisch land in Azië. De expeditie werd geleid door Ernst Schäfer. Hij was toen slechts 28 jaar. Schäfer was enkele jaren eerder al in het gebied geweest en wilde er graag nog eens heen. Himmler gaf hem die kans. Himmler was namelijk geïnteresseerd in Oosterse mystiek, met name omdat in Tibet ook Arische bloedlijnen zouden zijn. Hij hoopte op bewijs om de Arische heerschappij over andere volkeren te rechtvaardigen. Als het even kon wilde Himmler ook de oorsprong van het Arische ras in kaart gebracht hebben. Verder eiste Himmler dat alle leden van de expeditie lid van zijn SS moesten zijn. Schäfer en een mede-expeditielid waren dat al, drie anderen werden dat nadat Himmler zijn eis mededeelde.

In Tibet merkten Schäfer en zijn mannen dat het land nauwelijks in contact stond met de rest van de wereld. De Tibetaanse regent (er was toen tijdelijk geen Dalai Lama) Reting Hutuktu stuurde wel een brief aan Hitler om hem mee te delen dat de expeditieleden veilig waren aangekomen en dat hij en zijn land goed voor hen zorgden, maar Schäfer merkte op dat de regent niet eens de nazi-ideologie kende.

Uiteindelijk verzamelde de expeditie 3500 voorwerpen, waaronder een vertaling van de Kangyur, een belangrijk Tibetaans-boeddistisch boek, mandalas (zeldzame cirkelvormige afbeeldingen van de kosmos) en een unieke fotoreportage. Ook onderzocht het team Tibetaanse schedels, omdat daaraan te zien zou zijn of de Tibetanen Ariërs waren of niet. Deze wetenschap heet de frenologie.

Afgelaste expedities

De Ahnenerbe heeft ook enkele expedities moeten aflassen vanwege het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog. Zo had Herman Wirth een plan om naar de Canarische Eilanden te gaan, omdat daar volgens hem de mythische beschaving Thule zou zijn geweest. Een ander expeditieplan was van Edmund Kiss. Hij dacht dat de bouwwerken in de Boliviaanse Andes op Europese bouwwerken leken. Dat zou volgens hem suggereren dat er Ariërs in de Andes waren geweest.

Wewelsburg

Wewelsburg.

Een impressie van de Schwarze Sonne.

Zie Wewelsburg voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Slot Wewelsburg was een Duits kasteel dat in 1934 door Karl Maria Wiligut in de schijnwerpers werd gezet bij SS-leider Heinrich Himmler. Het plan van Wiligut en Himmler was om het kasteel om te bouwen tot centrum van occulte wetenschappen. Leden van de Ahnenerbe gingen als architect aan de slag met de renovatie van het kasteel, terwijl een speciaal hiervoor geopend concentratiekamp dwangarbeiders leverde voor de renovatie. Zalen en kamers werden vernoemd naar mythische Germanen, en de belangrijkste zaal werd de zogenoemde Obergruppenführerzaal. Op de grond van deze zaal werd een mozaïek gemaakt die later bekend zou komen te staan als de Schwarze Sonne. Onder de Obergruppenführerzaal was een crypte met zeven urnen voor omgekomen hooggeplaatste SS'er's, de Gruft. De totale verbouwing zou twintig jaar gaan duren, maar in 1943 werd de bouw stilgelegd vanwege de nederlagen aan het front, zoals de Slag om Stalingrad. De focus werd verlegd naar het leger, en vanaf dat moment werd er niet meer aan gebouwd. In 1945, toen de oorlog bijna ten einde was, gaf Himmler het bevel om het kasteel op te blazen. Dat is echter niet goed gegaan, waardoor slechts één toren, de Noordelijke toren, is ingestort. De rest van het gebouw heeft de oorlog overleeft.

SS-Ehrenring

Een replica van een SS-Ehrenring of Totenkopfring.

De SS maakte ook SS-Ehrenringen, die ook wel bekend stonden als Totenkopfringen, vanwege het doodshoofd op de ring. Deze ring was een persoonlijk cadeau van SS-leider Himmler, en kon dus alleen door hem worden gegeven. De ring was gepersonaliseerd, want de naam van degene die de ring cadeau kreeg werd erin gegraveerd, net als de datum van uitreiking. Het ontwerp was van de hand van Himmlers occulte vriend Karl Maria Wiligut. De ring stond vol met symbolen, zoals eikenbladeren, runen uit het Armanen alfabet, waaronder Sig-runen (twee Sig-runen vormen het logo van de SS) en Swastika-runen, en natuurlijk de naamgever van de ring, het doodshoofd. De ontvangers van de ring waren vaak vrienden van Himmler, maar konden ook buitengewoon dappere SS'er's zijn. De ring was overigens geen permanent geschenk. Na overlijden, pensioen of ontslag van de ontvanger moest de ring worden teruggegeven. Dat was om "een blijvende herinnering aan het lid te houden." In 1938 had Himmler zo'n lading aan ringen teruggevorderd. Vermoedelijk waren het wel 11.500 ringen! Deze werden opgeborgen op het kasteel Wewelsburg, maar zijn nooit meer gevonden. Vermoedelijk zijn ze in een berg in de buurt gestopt en is de ingang naar de voorraad opgeblazen. De kans dat de ringen worden teruggevonden is heel klein. Er zijn namelijk al veel mislukte zoektochten naar de ringen geweest. Vandaag de dag zijn de ringen erg zeldzaam. Er zijn namelijk 14.000 ringen gemaakt, maar er zijn maar zo'n 3.500 in omloop. Er zijn ook veel replica's (namaak) van gemaakt. Veel replica's zijn erg goed gelukt, en bijna niet van echt te onderscheiden. Het plaatje hiernaast is zo'n replica.

Welthauptstadt Germania

koppeling=Bestand:Bundesarchiv_Bild_146III-373,_Modell_der_Neugestaltung_Berlins_(%22Germania%22).jpg

Zie Welthauptstadt Germania voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Een bijzonder project was het project Welthauptstadt Germania. De Duitsers wilden na de Tweede Wereldoorlog een hoofdstad hebben die vrij letterlijk als hoofdstad van de wereld zou gaan werken. De stad zelf was er al, dat was namelijk Berlijn. Het ontwerp was van de hand van Albert Speer. Er zou enorm veel gesloopt moeten worden voor de bouw van twee boulevards, de noord-zuidboulevard en de oost-westboulevard. Er zouden verschillende treinstations in de stad komen, een enorme triomfboog en de zogenoemde Volkshalle. Dat was een gigantisch gebouw van wel 320 meter hoog. Het gebouw moest een soort centrale plaats in de stad worden. Het megaproject was wel een project voor de lange termijn. De plannen zouden pas worden uitgevoerd als de Verenigde Staten en Japan verslagen waren en Duitsland heel Azië en Afrika onder controle had. Zelf dachten de nazi's daar een generatie voor nodig te hebben. Dat is natuurlijk niet gebeurd, al zijn het olympisch stadion in Berlijn en vliegveld Tempelhof wel uitgevoerde onderdelen van het plan.

Linzer Sammlung en het Führermuseum

Het Lam Gods, gevonden bij een mijn bij het dorpje Altaussee.

De boerenbruiloft van Pieter Bruegel de Oude, in de zoutmijn bij Altaussee.

De Linzer Sammlung was een verzameling van kunst voor een nieuw Führermuseum. De bedoeling was dat er na de oorlog in Linz, een stad in Oostenrijk, een nieuw museum zou openen, het Führermuseum. Het museum zou in het midden van een cultureel centrum in Linz komen te staan. In dit museum zou kunst uit bestaande musea en privécollecties worden getoond, vaak roofkunst. De nazi's hebben onder andere een van de beroemdste Vlaamse schilderijen, Het Lam Gods, gestolen. Verder zijn onder andere De boerenbruiloft, een schilderij van Pieter Bruegel de Oude, en schilderijen, waaronder een zelfportret, van Rembrandt gestolen. Het geplande museum had niet alleen maar schilderijen in de collectie, maar ook antieke meubels en beelden. De collectie werd mede verzameld door de Einsatzstab Reichsleiter Rosenberg (afgekort ERR, vertaling interventieteam van rijksleider Rosenberg), hoewel die organisatie zich met name bezig hield met andere culturele zaken, namelijk het stelen van Joodse bezittingen, dan het Führermuseum. Deze kunstcollectie werd verstopt in zoutmijnen bij het Oostenrijkse dorpje Altaussee toen duidelijk werd dat Duitsland de oorlog aan het verliezen was. Daar was de temperatuur 7°C en de luchtvochtigheid 70%, ideaal voor de opslag van kunst. Uiteindelijk werden de objecten gevonden door het Monuments, Fine Arts, and Archives program, beter bekend als de Monuments Men. Deze eenheid van geallieerde kunsthistorici, architecten, kunstenaars of conservatoren. Deze eenheid was oorspronkelijk belast met de taak om tijdens de geallieerde heroveringstochten in Europa ervoor te zorgen dat cultureel erfgoed zo min mogelijk schade opliep, maar ze deden ook andere dingen. Zo sprak een van de leden van het korps met een Frans verzetslid en museumdirecteur. Die wist te vertellen dat mensen van de ERR spraken over historische objecten in Slot Neuschwanstein. Ook spoorde Monuments Men-lid Robert Posey SS-lid en hooggeplaatste bij de ERR Hermann Bunjes op. Hij wist te vertellen dat de kunstobjecten in de zoutmijn bij Altaussee lagen. Hij wist ook nog andere opbergplaatsen. Zo spoorden de Monuments Men uiteindelijk al het gestolen erfgoed weer op.

Het Führermuseum is nooit gebouwd, maar het is wel gebaseerd op een historisch gebouw.

Nazitop

Hitler

Zie Adolf Hitler voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Hitler.

Adolf Hitler was met afstand de bekendste nazi. Als Führer had hij de meeste invloed in nazi-Duitsland. Zijn relatie met de cultuur was redelijk bijzonder. Hij was namelijk niet zo'n fan van de occulte tak ervan. Zo noemde hij sommige occulte aanhangers "völkisch dwalende geleerden." Wel had Hitler door dat het geloof in het occulte, Germaanse mythologie en Germaanse helden zorgden voor een populairdere NSDAP. Hij omarmde het völkische dus wel, zij het met tegenzin. Hij wilde namelijk ook geen partij kiezen tussen de fans en de haters van de occulte wetenschap. Hij heeft wel meerdere posters laten maken, die hem bijvoorbeeld afbeelden als een Germaanse held, of met andere Germaanse en Noordse heilige attributen. Zijn aandacht ging echter wel uit naar het Arische ras, architectuur, design en kunst. Zijn "lijfarchitect" Albert Speer ontwierp meerdere gebouwen, en Hitler bemoeide zich intensief met de Linzer Sammlung. Hitler schilderde zelf ook (zie galerij voor een collectie van zijn schilderijen), maar werd ondanks verschillende aanvragen afgewezen voor de kunstacademie in Wenen. Naar eigen zeggen gebeurde dat door een Joodse man. Tijdens zijn bewind besloot Hitler dat er alleen nog maar kunst mocht worden gemaakt die was goedgekeurd door de Reichskulturkammer. Andere kunst werd Entartete Kunst genoemd. Alle kunstenaars die niet onder deze laatste categorie wilden vallen, moesten lid worden van de Reichskulturkammer en zich houden aan de regels van dit instituut. Hitler was zelf dus betrokken bij de nazicultuur.

• 

  Maria met Jezus.

• 

  Slot Neuschwanstein.

• 

  Vaas met bloemen.

• 

  Der alte Hof.

Himmler

Zie Heinrich Himmler voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Himmler.

Je hebt hem vast al voorbij zien komen in dit artikel: Heinrich Himmler. Hij was de bedenker van de Ahnenerbe, een van de fanatiekste occulte wetenschappers en erg geïnteresseerd in de oorsprong van het Arische ras. Ook was hij lid geweest van de Artamanen Vereniging. Zijn functie binnen de nazitop was Reichsführer-SS (baas van de SS). Hij heeft voor zijn occulte vrienden binnen die organisatie het al eerder genoemde Wewelsburg laten renoveren tot hoofdkwartier. Himmler was ook een groot fan van de wereldijstheorie. Die theorie zegt dat ijs de substantie is waaruit alles voortkomt. Himmler vindt die theorie met name interessant omdat deze theorie de relativiteitstheorie ontkracht. Die is namelijk bedacht door een Jood, genaamd Albert Einstein. En als de op dat moment populaire theorie wordt ontkracht, wordt dat gezien als een overwinning op het jodendom. Ook is Himmler fan van reïncarnatie. Hij ziet zichzelf als de reïncarnatie van de legendarische koning Hendrik de Vogelaar. Die koning is volgens hem ook de verre voorvader van zijn idool Hitler. Himmler was geïnteresseerd in het Noordse geloof, en met name in Thor en zijn hamer Mjölnir. Himmler was dus erg belangrijk voor de (occulte) wetenschap in nazi-Duitsland en hij beschermde ook veel wetenschappers.

Goebbels

Zie Joseph Goebbels voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Joseph Goebbels.

Joseph Goebbels was een heel belangrijk nazikopstuk. Hij was officieel Rijksminister van Volksvoorlichting en Propaganda, vaak afgekort tot Minister van Propaganda. De functie hield in dat hij als het ware reclame moest maken voor het nazisme. In die functie had hij dan ook een enorme controle over de kunstwereld. Films, schilderkunst, muziek, architectuur, alles moest in het teken staan van het nazisme. Arische mensen moesten worden afgebeeld op posters en schilderijen, Hitler moest worden verheerlijkt en Joden moesten worden zwartgemaakt. Zo is er een film gemaakt waarbij Joden werden afgebeeld als ratten, genaamd Der ewige Jude (De eeuwige Jood). Goebbels speelde dus een belangrijke rol in deze propaganda. Ook kon Goebbels goed speechen. Zijn speech in het Berliner Sportpalast met de bekende retorische vraag Wollen wir totalen Krieg? (Willen we totale oorlog?)(oorspronkelijk Ich frage euch: Wollt ihr den totalen Krieg?! (Ik vraag u, wilt u de totale oorlog?!)) is een van de bekendste speeches van hem. Zijn propagandamachine was heel effectief. Aan het eind van de oorlog, toen Hitler zelfmoord had gepleegd, besloot Goebbels dat ook te doen. Eigenlijk zou Goebbels Hitler opvolgen als rijkskanselier (soort premier), maar Goebbels dacht dat alles verloren was. Hij vermoorde ook zijn kinderen.

Wiligut

Karl Maria Wiligut was een occultist, schrijver en veteraan uit Oostenrijk, en de rechterhand van Himmler op het gebied van occulte zaken. Hij is onder andere de bedenker van de SS-Ehrenringen en hij was degene die Himmler vertelde over het bestaan van Wewelsburg. Hij ging enkele dagen voor de Tweede Wereldoorlog uitbrak met pensioen. Hij heeft in de Eerste Wereldoorlog gevochten voor Oostenrijk.

Hess

Zie Rudolf Hess voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Rudolf Hess.

Rudolf Hess was de plaatsvervanger van Hitler in nazi-Duitsland. Hij was erg bijgelovig. Toen hij in 1941 naar Schotland vloog had hij eerst helderzienden en astrologen gevraagd of het een goed idee was. Zij vonden dat dat inderdaad zo was. Echter moest hij, omdat hij achtervolgd werd, 50 kilometer van zijn bestemming uit zijn vliegtuig springen. Hij werd gevangen genomen en kwam nooit meer vrij. Hij pleegde in 1987, op 93-jarige leeftijd, zelfmoord door verhanging.

Hitler was niet blij dat Hess was opgepakt. Op aanraden van secretaris Martin Bormann ging hij astrologen en helderzienden vervolgen. Dat werd de Hess-actie genoemd. Sommige astrologen werden beschermd door Heinrich Himmler, maar er werden er ook veel opgepakt. Astrologie werd hierdoor minder van belang in nazi-Duitsland.

Overige culturele kenmerken

De cultuur van de nazi's gaat nog verder dan de eerder genoemde onderdelen. Denk aan films, design, muziek en architectuur. Hieronder vind je daar meer informatie over.

Reichskulturkammer

De Reichskulturkammer was de culturele instelling van nazi-Duitsland. De instelling moest controleren of de kunstenaars zich hielden aan de voorschriften. Iedere kunstenaar moest verplicht lid zijn van de Reichskulturkammer, anders mochten ze geen kunst meer maken. De Reichskulturkammer bestond uit meerdere takken en was later, tijdens de Tweede Wereldoorlog, in meerdere landen actief. Zo had je in Nederland de Kultuurkamer. Hieronder vind je de verschillende takken van de Duitse Reichskulturkammer.

1. De Reichskammer der bildenden Künste zorgde voor de controle op beeldende kunst.
2. De Reichstheaterkammer zorgde voor de controle op de theaterwereld.
3. De Reichsfilmkammer zorgde voor de controle op de filmindustrie.
4. De Reichspressekammer zorgde voor de controle op de pers, dus het nieuws en de journalisten.
5. De Reichsmusikkammer zorgde voor de controle op de muziek.
6. De Reichsrundfunkkammer zorgde voor de controle op de radio.
7. De Reichsschriftumskammer zorgde voor de controle op de literatuur, dus alle boeken en schrijvers daarvan.

Beeldende kunst

De beeldende kunst (tekeningen, schilderijen, posters, etc.) van de nazi's stond ook in het teken van de propaganda. Er werden posters gemaakt waarop sterke Ariërs stonden, en Hitler werd afgebeeld als een sterke krijger of als aanvoerder van het Duitse volk. Ook moesten de Joden het vaak ontgelden. Ze werden bijvoorbeeld afgebeeld met een scherpe haakneus of als duivels. Soms werden ze ook beschuldigd de vijanden van Duitsland (de Geallieerden) te besturen. De schilderijen die gemaakt werden moesten ook voldoen aan de nazistandaarden. Dat betekende dat ze realistisch moesten zijn, en in dienst moesten staan van het nationaalsocialisme.

Wervingsposters leger

Een afbeelding van een wervingsposter voor de Waffen-SS in Nederland.

Bestand:Propaganda Poster SS-Freiwilligen-Grenadier-Division Langemarck met opschrift Europa is aangetreden! Met het vrijwilligerslegioen vlaanderen in den Strijd tegen het Bolsjewisme.jpg

Wervingsposter voor het Vlaams Legioen.

Het Duitse leger maakte ook wervingsposters (posters gemaakt om mensen zich aan te laten melden als soldaat). In Duitsland zelf gebruikten ze daar vaak nationale helden van dat land voor, en nog veel vaker Adolf Hitler. Maar in Nederland en België werd het anders aangepakt. Aangezien de Duitsers wisten dat Hitler in Nederland en België een stuk minder populair was, en door sommigen werd gezien als bezetter, werden nationale helden van deze landen zelf gebruikt. In Nederland was dat bijvoorbeeld Michiel de Ruyter (zie afbeelding rechts). In Vlaanderen had je ook het Vlaams Legioen. Dat was een onderdeel van het Duitse leger dat tegen de Russen vocht aan het Oostfront. Zij maakten ook posters. Hierop beelden ze onder andere bolsjewistische (communistische) Russen af. Deze bolsjewisten werden erg kwaadaardig afgebeeld, waardoor er vechtlust bij de Vlamingen moest ontstaan. Dan zouden ze zich aanmelden, zo hoopten de Duitsers.

Theater

Thingplatz Ordensburg Vogelsang.

De Duitsers hadden een bijzondere vorm van theater: de Thingspiele. Dat waren grote openluchttheaters. Het woord komt van het oude Germaanse woord Thing, dat zoiets als "raadsvergadering" betekent. Er zijn in totaal veertig zogenoemde Thingstätte (plek waar de Thingspiele opgevoerd werden) gebouwd. Het moesten er eigenlijk 400 worden. In deze theaters moesten völkische bijeenkomsten en propagandatheater worden gehouden. De theaters werden in een natuurlijke omgeving met als het even kon een verbintenis naar het Germaanse heidendom gebouwd. De gebouwen hadden wat weg van Griekse amphitheaters. De Thingstätte of Thingplätze moesten plaats bieden aan duizenden mensen. Het grootste theater moest wel 200.000 mensen kunnen herbergen. Hitler zelf was geen fan van de Thingspiele. Hij had al niks met het völkische, maar ook het koude en natte Duitse klimaat hielp niet mee om openluchttheater te geven. Ook andere nazikopstukken waren er geen fan van, net als het Duitse volk. Uiteindelijk werd het project in de ijskast gestopt en werden de theaters omgebouwd tot festivalterreinen. In 1935 stierf Laubinger, die het project had geleid. Goebbels zelf trok zijn steun voor het project twee jaar later in, maar niemand steunde het toen nog. Soms werd er nog een gewone theatervoorstelling in gegeven of een feest voor de zomerzonnewende. Tegenwoordig worden er nog wel eens concerten gegeven op een van deze locaties.

Films

De nazi's maakten veel films. Deze films werden vooral ingezet als propaganda. Een hele bekende regisseur van deze films is Leni Riefenstahl. Zij maakte onder andere de heel bekende film Triumph des Willens. Deze film laat de partijdag van de nazi's in Neurenberg in 1934 zien. Een andere bekende propagandafilm is Der ewige Jude. Die film vergelijkt Joden met ratten.

Pers

De pers was hét middel waarmee de NSDAP aan de macht wist te komen. Veel nationalisten brachten völkische (zie hierboven) kranten uit. Denk daarbij ook aan de officiële nazikrant de Völkischer Beobachter, maar ook aan de Berlijnse krant Der Angriff. Verder had je er nog meer de Berliner Arbeiderzeitung van de broers Gregor en Otto Strasser en de SS-krant Das Schwarze Korps.

Muziek

Schilderij door Max Liebermann van Richard Strauss.

Er werd ook veel muziek gemaakt in de nazitijd. Vaak had de muziek ook tekst, net zoals veel nummers van nu. Vlak voor de machtsgreep van de nazi's in 1933 was er echter een grote Joodse groep muzikanten en componisten. Deze emigreerden ofwel uit eigen wil, ofwel door dwang van de nazi's, zowel door wetten als door individuele verbanningen. Het nieuwe bewind, onder andere gemaakt door Goebbels, werd uitgevoerd en gecontroleerd door de Reichsmusikkammer, een van de takken van de Reichskulturkammer. De Reichsmusikkammer had een hele bekende voorzitter, Richard Strauss. Zijn bekendste muziekstuk is Also sprach Zarathustra, gebaseerd op het al eerder genoemde boek van Nietzsche. Overigens was Strauss geen aanhanger van het nazisme, maar had hij een groot ego wat betreft zijn kunsten.

Een andere hele bekende en populaire componist was Richard Wagner. Zijn muziek, die zoals hierboven beschreven een grote invloed had in het ontstaan van het Duitse nationalisme, was enorm populair bij de nazi's. Soms werd zelfs uitsluitend Wagners muziek gedraaid op nazibijeenkomsten.

Radio

Een originele Volksempfänger type VE301.

De radio was in de tijd van de nazi's een relatief nieuw medium. Ook was een radio duur, ongeveer een maandsalaris van een Duitse arbeider. De nazi's waren zich echter bewust van de mogelijkheden die de radio bood en gebruikten die dan ook. Minister van Propaganda Joseph Goebbels gaf dan ook de ingenieur Otto Griessing de opdracht om een goedkopere radio te maken. Dat deed hij dan ook, met als resultaat de 76 Rijksmark kostende Volksempfänger (volksontvanger) als resultaat. Die kostte maar de helft van de prijs van een gemiddelde radio, dus een half maandsalaris. Tijdens de 10e radiotentoonstelling in Berlijn in augustus 1933 werd de Volksempfänger officieel gepresenteerd. De eerste uitvoering wordt de Volksempfänger VE301 genoemd. VE staat voor Volkssempfänger en 301 moet worden gelezen als 30-1, wat refereert aan 30 januari 1933, de dag dat Hitler werd beëdigd als rijkskanselier van Duitsland. De voorkant is van bakeliet. Midden onder de luidspreker prijkt de rijksadelaar. Op sommige exemplaren staat ook een hakenkruis. De radio kon door zijn beperktere techniek ten opzichte van andere radio's alleen nationale zenders ontvangen, dus geen buitenlandse. Dat kwam de nazi-regering wel goed uit want anders zou het volk misschien ongewenste informatie meekrijgen. Vanwege de zwakke buitenlandse ontvangst door het feit dat het een 3-lampstoestel was in plaats van een 8-lampstoestel ontstond er al snel een grap. Die luidde: "Wat is het verschil tussen een 3-lamps toestel en een 8-lampstoestel? Met een 3-lamps toestel hoor je Deutschland über alles [Duitsland boven alles, het Duitse volkslied, red.], met een 8-lamps toestel hoor je alles über Deutschland [alles boven Duitsland, red.]." Later, in 1938, volgde de DKE 38, bijgenaamd Goebbels schnauze, Goebbels' snuit, vanwege de vele redevoeringen van Goebbels die te horen waren. Deze radio kostte slechts 35 Rijksmark. Als je 5 Rijksmark betaalde kon je hem in termijnen afbetalen. Daardoor kon iedereen de radio nu betalen. De nazi's wilden dat iedereen de radio zou kopen en bij overheidsinstellingen, opleidingen en legeronderdelen moest er verplicht een radio zijn. In het vooroorlogse nazi-Duitsland waren de economische gevolgen van de beurskrach nog wel te voelen. Daarom waren er vaak deurwaarders op pad. Zij namen goederen van wanbetalers in beslag. De Duitse verbood hun echter de radio in beslag te nemen want dat was het belangrijkste communicatiemiddel volgens de regering. Vertegenwoordigers van de regering gingen zelfs langs de deur om te vragen of mensen de radio al hadden aangeschaft. Als het antwoord nee was werden de bewoners ondervraagd, want misschien waren ze wel tegen de Führer!

Design

Het design van de nazi's is industrieel en functioneel te noemen. De gebruiksvoorwerpen zijn vaak strak afgewerkt. In sommige gevallen worden runen, traditionele of aangepaste, gebruikt, of een ander oud lettertype. Ook keert de swastika vaak terug in de ontwerpen, net als een adelaar. De Duitse ontwerpen voor de snelwegen hadden deze functionaliteit ook in zich, evenals spoorbanen. Waar in de eeuwen voor het nazitijdperk nog aandacht werd besteed aan pracht en praal, was dat in dit tijdperk totaal niet het geval.

Volkswagen en de Volkswagen Kever

Prototype uit 1934, toen nog voor autofabrikant NSU.

Volkswagen is een Duits automerk, dat zijn oorsprong vindt in de tijd voor de Tweede Wereldoorlog. Hitler wilde namelijk een auto voor het volk hebben. Het bekendste model werd de Kever, destijds nog Typ 1 1200, 1300 etc. genoemd, verwijzend naar de motorinhoud in cc. Degene die de opdracht in ontvangst nam was Ferdinand Porsche (ja, de naamgever van het automerk). Hij ontwierp de auto niet zelf, dat mocht iemand anders doen. Tot op de dag van vandaag is er onenigheid over wie hem nou wel heeft ontworpen. Er werd een fabriek gebouwd in Wolfsburg om de auto te produceren, maar door het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog kwam het er niet echt van. Er kwam een oorlogseconomie, en voor autoproductie was geen plaats meer. De auto werd wel symbool van Kraft durch Freude, een organisatie die zorgde voor vermaak van arbeiders. Hieraan dankt de Kever de bijnaam KdF-Wagen. Na de oorlog werd Volkswagen groot, en de Kever werd op grote schaal geproduceerd, tot 2003. Toen was het voor altijd een van de meest iconische auto's ooit geworden.

Architectuur

Ehrentempel in München.

De Duitse architectuur had veel weg van het in het kopje hierboven behandelde design. De gebouwen waren ook strak afgewerkt. Veel gebouwen uit die tijd hadden zuilen, zoals de Ehrentempel in München. Deze waren vaak vierkant. De gebouwen waren vaak grijs of wit. In de plannen voor het eerder behandelde project Welthauptstadt Germania is ook te zien dat de Duitsers enorme gebouwen wilden bouwen van honderden meters hoog. Ook in de plannen voor dit project komen de zuilen terug. De bouwstijl lijkt dus een soort mengelmoes van industriële bouwstijlen en Griekse en Romeinse bouwstijlen. Denk ook aan de koepel voor de Volkshalle, en de geplande triomfboog naar Romeins model.

Nazicultuur in historische context

Toelichting

Het is belangrijk om de nazicultuur in de historische context te zien. Dat betekent dat je je een beetje in moet leven in hoe de situatie toen was voor mensen. Dit heet standplaatsgebondenheid, een van de vaardigheden die je leert bij het vak geschiedenis op de middelbare school. Ook is het handig om de feiten en ontwikkelingen te vergelijken met andere feiten en ontwikkelingen in andere landen in die tijd. Dit heet tijdgebondenheid, ook een vaardigheid die je leert bij geschiedenis.

Plaatsing

Het Paleis van Versailles gezien vanaf de tuinen. Een typisch voorbeeld van gedetailleerde architectuur.

De verschillende aspecten van de nazicultuur passen goed in de tijd waarin het zich afspeelt. Eeuwenlang was er sprake van een kleine en rijke elite in Europa, en een grote armere massa. Er waren luxe paleizen voor de elite, en een ontwikkelde culturele sector. Er zaten in de architectuur veel details verwerkt. Dat veranderde enkele decennia voor het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog. Toen kwam het socialisme op. Dat was een stroming die arbeiders centraal zette, en vond dat de rijkdom eerlijker verdeeld moest worden. Die stroming kwam tegelijkertijd met de Industriële Revolutie op. De economie groeide en groeide in de eeuw voor de Eerste Wereldoorlog. Echter, in de tweede helft van die eeuw, de negentiende eeuw, kwam overal in Europa nationalisme op. Griekenland werd onafhankelijk van het Ottomaanse Rijk en Italië en Duitsland ontstonden uit een verzameling kleine landjes. Enkele jaren later werd de Conferentie van Berlijn gehouden en werd Afrika verdeeld. Ook kwam overal in Europa antisemitisme op. In Frankrijk had je de Dreyfusaffaire en in Rusland en Oost-Europa pogroms. Toen brak een nieuwe eeuw aan, de twintigste eeuw. De spanningen tussen de grootmachten Rusland, Duitsland, Engeland en Frankrijk groeide. Duitsland en Frankrijk raakten tot twee keer toe bijna met elkaar in oorlog tijdens de Marokkaanse Crisissen en de Triple Entente werd opgericht als reactie op de decennia eerder opgerichte Triple Alliantie. In 1914 ontaarde het in een echte oorlog; Gavrilo Princip schoot aartshertog Franz Ferdinand dood in Sarajevo, Servië weigerde Oostenrijkse soldaten toe te laten voor onderzoek en de allianties lieten de zaak snel escaleren. Zo brak de Eerste Wereldoorlog uit. Een bijzondere tijd waarin vele nieuwe militaire technieken werden toegepast. Zo vocht men voor de Eerste Wereldoorlog met protserige kostuums, maar toen met de eerste "moderne" legerkostuums. Ook stopte Duitsland met het gebruik van de Pruisische helm. Dat was een beroemde helm met een soort van piek erop. In de oorlog kwam voor het eerst prikkeldraad in gebruik, maar ook handgranaten en later de tank. Ook werd de oorlogsvoering zelf anders. Waar vroeger slagordes gebruikelijk waren, met als winnaar degene die door de vijandelijke linies kwam, werd de oorlogsvoering nu enerzijds dynamischer en anderzijds kwamen juist loopgraven op. Hierdoor verschoof de frontlinie soms in jaren een paar meter. Hoewel Duitsland in 1917 de oorlog leek te gaan winnen kwamen de Amerikanen echter meedoen. Dankzij de steun van deze troepen wist de Triple Entente van Frankrijk en Engeland te winnen. Rusland, ook een deelnemer van de Triple Entente, had zich eerder al overgegeven. Door deze onverwachte nederlaag van Duitsland ontstond de Dolkstootlegende. Die hield in dat de Joden en linkse politici de generaals hadden gedwongen zich over te geven. In werkelijkheid hadden de generaals zelf de politici geadviseerd om zich over te geven. Maar de legende was al wijdverspreid voordat de waarheid door kon dringen tot de mensen. Dat wakkerde de Jodenhaat aan. Ook de keizer, Wilhelm II, werd afgezet. Duitsland werd een republiek: de Weimarrepubliek. Dat was een democratie, en een voor die tijd zeer modern land. Echter vonden de Duitsers, en met name de nationalistische Duitsers van de in 1920 opgerichte partij de NSDAP het maar niets. Zij waren het ook die het land Weimarrepubliek noemden. Zelf spraken de Duitse sociaaldemocratische politici, de oprichters van de republiek, over de Duitse Republiek. Hitler was fel tegen de Weimarrepubliek en probeerde zelfs in 1923 een staatsgreep te plegen: de Bierkellerputsch, vernoemd naar de bierkelder in München waar de staatsgreep van start ging. Die mislukte echter en Hitler belandde in de gevangenis. Daar maakte hij voor het eerst zijn ideeën openbaar in het boek Mein Kampf (mijn strijd). Hitler werd ook populair door de staatsgreep. Er was namelijk een enorme inflatie en de Duitse mark was bijna niets meer waard. In 1925 ontmoette Hitler Goebbels, de latere rijksminister van Volksvoorlichting en Propaganda. Het ging toen niet zo lekker met de NSDAP. De partij had toen 25.000 leden, wat niet veel was. Goebbels was echter een getalenteerde spreker in het openbaar en was heel goed in het nazisme op de mensen over te brengen. Drie jaar nadat Goebbels aan de slag was gegaan bij de NSDAP telde de partij al een miljoen leden en bij de machtsovername in 1933 8 miljoen! De partij was de grootste partij van Duitsland geworden dankzij de effectiefste propagandamachine ooit. De Weimarrepubliek werd ditmaal met succes en via de democratische weg ten val gebracht en de propagandamachine werd geperfectioneerd. De Duitse cultuur werd doorspekt met het nazisme en bijna alle Duitsers stonden achter de NSDAP en het nieuwe regime.

Interne pagina's

• Nationaalsocialisme
• Germaanse mythologie
• Antisemitisme
• Holocaust
• Rassenwetten van Neurenberg
• Arische ras
• Hakenkruis
• Wewelsburg

Links

• (en) Welthauptstad Germania - Engelstalig filmpje over Welthauptstad Germania en andere nazi-gebouwen
• Filmpje over de cultuur van de nazi's
• Bundesarchiv - Allemaal afbeeldingen van de Tweede Wereldoorlog Let op: sommige afbeeldingen kunnen vervelend zijn om naar te kijken!
• Commons - Schilderijen in de Sonderauftrag Linz
• (de) Filmpje - Raubkunst: die Kunst-Beutezüge der Nazis durch Europa (Roofkunst: de nazi-kunstroof door Europa)
• Design van de nazi's: wegstoppen of tentoonstellen?
• Puzzel

Bronnen

• Tijdschrift SPOT OP - Editie 03-2023 - Geschiedenis van het Occulte - Artikel Hitler en het occulte
• Thule-Gesellschaft - Wikipedia
• (en) Artamanen Vereniging - Wikipedia
• Antisemitisme - Wikipedia
• Endlösung der Judenfrage - Wikipedia
• Wannseeconferentie
• Swastika - Wikipedia
• Ahnenerbe - Wikipedia
• (en) Duitse Antarctische expeditie - Wikipedia
• Duitse expeditie naar Tibet - Wikipedia
• Wewelsburg - Wikipedia
• SS-Ehrenring - Wikipedia
• Welthauptstadt Germania - Wikipedia
• Linzer Sammlung - Wikipedia
• (en) Führermuseum - Wikipedia
• Mijn vol roofkunst gevonden - NOS
• Speciale eenheid borg gestolen schatten van de nazi's - Historia
• Hitlers occulte handlanger - Historia
• Adolf Hitler - Wikipedia
• Heinrich Himmler - Wikipedia
• Joseph Goebbels - Wikipedia
• (en) Karl Maria Wiligut - Wikipedia
• Rudolf Hess - Wikipedia
• (en) Thingspiele - Wikipedia
• Muziek in het Derde Rijk - Musicalfeiten
• Volksontvanger of i-Hitler - Historiek
• (en) Volksempfänger - Wikipedia
• Volkswagen Kever - Wikipedia
• TracesOfWar - Duitse NSDAP