Portugees

Een kaart met alle landen waar Portugees gesproken wordt.

Het Portugees is een Romaanse taal, die gesproken wordt in Portugal, Brazilië, Angola, Guinee-Bissau, Sao Tomé en Principe, Oost-Timor, Kaapverdië, Mozambique en in andere gebieden, zoals Goa en Malakka. Het is ook de officiële taal van Macau, waar er een minderheid is die Portugees spreekt. Het Portugees is verwant aan het Spaans, het Frans, het Italiaans en het Roemeens. Portugees lijkt vooral erg op Spaans.

De Portugeessprekende landen werken op taalgebied samen in de Gemeenschap van Portugeessprekende landen. Het Portugees wordt voornamelijk in Portugal en Brazilië gesproken, maar in deze gebieden verschilt de spelling, namelijk de Braziliaanse spelling wijkt af van de Portugese. Dat komt door een spellinghervorming.

In totaal spreken zo'n 267 miljoen mensen Portugees wereldwijd. 250 miljoen mensen spreken het Portugees als moedertaal, terwijl 17 miljoen Portugees als vreemde taal spreken. Hierdoor is het Portugees na het Engels, Mandarijn, Spaans en Hindi de meest gesproken taal ter wereld.

De taal

Officiële taal

In Macau spreekt slechts 2,3% van de bevolking Portugees. Toch het Portugees vanwege historische redenen een officiële taal naast het Mandarijn. In Macau hangen daarom straatnaamwoorden met zowel Portugese als Chinese namen.

Portugees is een officiële taal in negen landen en één afhankelijk gebied. Dat zijn:

• Angola
• Brazilië
• Equatoriaal-Guinea, samen met Frans en Spaans.
• Guinee-Bissau
• Kaapverdië
• Macau, samen met Mandarijn.
• Mozambique
• Oost-Timor, samen met Tetun.
• Portugal
• Sao Tomé en Principe

Hoewel het Portugees in deze tien gebieden officieel is, spreekt alleen in Portugal, Brazilië en São Tomé en Principe een meerderheid van de bevolking het Portugees als moedertaal. In de andere gebieden heeft het Portugees meer de status van lingua franca. De gebieden zijn namelijk zeer etnisch divers. In Macau spreekt slechts een zeer kleine minderheid van bevolking Portugees. Toch is het Portugees officieel vanwege historische redenen.

Daarnaast is Portugees nog een van de werktalen van de Mercosur, de Organisatie van Ibero-Amerikaanse landen (OIA), de Unie van Zuid-Amerikaanse Naties, de Organisatie van Amerikaanse Staten, de Afrikaanse Unie, de ECOWAS en de Ontwikkelingsgemeenschap van Zuidelijk Afrika. Ook is het Portugees een van de officiële talen van de Europese Unie (EU).

Als vreemde taal

In Latijns-Amerika is Portugees naast het Spaans een belangrijke vreemde taal. Dat komt doordat Brazilië een zeer belangrijk land in de regio is. In Uruguay leren alle kinderen verplicht Portugees op school. Ook in buurlanden als Venezuela kunnen scholieren vaak kiezen om Portugees te leren. Toch komt het vaker voor dat Brazilianen Spaans leren dan omgekeerd. In Afrika zijn er ook een aantal landen waar Portugees een keuzevak is. Voorbeelden zijn Zuid-Afrika, Ivoorkust, Namibië en Congo-Kinshasa. Volgens de minister van Onderwijs van Portugal was het Portugees in 23 landen een (keuze)vak in 2020.

Aan de grenzen met Portugeessprekende landen wordt ook vaak Portugees gesproken. In sommige landen mengt het Portugees zich met de lokale taal. Dat zie je veel Zuid-Amerika. Aan de grenzen met Brazilië mixt het Portugees zich met Spaans. Hierdoor ontstaat een soort van een tussendialect met de naam Portuñol. Dat dialect komt vooral voor op de grens tussen Uruguay en Brazilië.

In enkele plaatsen in India had Portugal in het verleden koloniën, zoals Goa en Daman en Diu. Ook hadden de Portugezen koloniën op Sri Lanka en Maleisië. Nog steeds kun je hier enkele sprekers van het Portugees vinden, maar dat zijn er een stuk minder dan in het verleden. In sommige gevallen heeft het Portugees zich gemixt met de inheemse talen. Hierdoor zijn creooltalen ontstaan met Portugese invloeden.

Dialecten

Een dialectenkaart van Brazilië

In Portugal zijn er verschillende Portugese dialecten. Toch kunnen die dialecten in drie groepen verdeeld worden:

1. Noordelijke dialecten: die spreken de "ei" en "ou" zuiver uit. Er is een duidelijk verschil met de "e" en "o". De "b" en "v" worden echter op bijna dezelfde manier uitgesproken. Tot deze groep behoort het dialect dat in Porto gesproken wordt.
2. Zuidelijke en centrale dialecten: die dialecten hebben een verschil tussen de "v"- en de "b"-klank. Ook heeft men in die dialecten de neiging om de "ei" als "e" uit te spreken en de "ou" als "o". Tot deze groep behoord het dialect dat in Lissabon gesproken wordt en ook het dialect van de Algarve.
3. Azoren en Madeira: deze eilandengroepen hebben hun eigen dialect. Het dialect is gebaseerd op de zuidelijke dialecten, maar ze hebben enkele unieke eigenschappen.

In Azië en Afrika zijn er vaak weinig dialecten, omdat het Portugees eerder als lingua franca gebruikt wordt. Ook lijkt het Portugees hier op de dialecten in het zuiden van Portugal. De kolonisten kwamen namelijk oorspronkelijk uit die regio.

In Brazilië zijn wel verschillende dialecten van het Portugees. De belangrijkste dialecten zijn de dialecten die in São Paulo en Rio de Janeiro worden gesproken. Die dialecten worden vaak gezien als de standaarduitspraak. Ook het dialect van de deelstaat Minas Gerais heeft zo'n status.

Vergelijking met het Spaans

Het Spaans lijkt meer op het Portugees dan andere Romaanse talen. Sprekers van het Spaans kunnen vaak goed Portugees lezen (en ook omgekeerd). De woorden in beide talen lijken namelijk erg op elkaar, maar hebben vaak een iets andere spelling. Zo wordt het woord "goed" in het Portugees geschreven als bom en in het Spaans als bien. Toch zijn er ook woorden compleet anders zijn. Een "straat" wordt in het Portugees rua genoemd, terwijl men in het Spaans van calle spreekt. Op het vlak van gesproken taal hebben Spaans- en Portugeestaligen grotere moeite om elkaar te verstaan. Het verschil tussen Spaans en Portugees is vergelijkbaar met het verschil tussen Nederlands en Duits.

In het plaatsje Barrancos op de grens tussen Portugal en Spanje wordt een mix van het Spaans en Portugees gesproken genaamd Barranquenho.

Enkele andere grote verschillen tussen Spaans en Portugees zijn:

• In het Spaans wordt een omgekeerd vraagteken (¿) gebruikt aan het begin van een vraag en een normaal vraagteken aan het einde (?). Ook gebruikt met het omgekeerde uitroepteken (¡) aan het begin van uitgeroepen zin en een normaal uitroepteken aan het einde (!). In het Portugees bestaan het omgekeerde vraagteken en omgekeerde uitroepteken niet. Het Portugees gebruikt in die gevallen dus dezelfde leestekens als het Nederlands.
• In het Spaans komt de ñ voor als teken. In het Portugees bestaat dat tegen niet. Men gebruikt twee letters om de klank uit te beelden (nh). Het Portugees heeft weer diakritische tekens die niet in het Spaans voorkomen. Voorbeelden zijn de cedille (ç), de accent grave (à) en de accent circonflexe (â, ê, ô). De tilde (~) wordt daarnaast gebruikt op de "a" en de "o".
• Het Spaans heeft een regelmatigere uitspraak. Dat betekent dat de taal fonetischer is. Je schrijft vaak woorden zoals je ze zegt, waardoor je de spelling niet apart hoeft te leren. Je kunt vaak gewoon de regels toepassen. Het Portugees heeft meer klanken en bovendien meer uitzonderingen. Hierdoor heeft het Portugees een complexere uitspraak. Ook heeft het Portugees een iets uitgebreidere grammatica. Daarnaast wordt het Portugees nasaler (door de neusholte) uitgesproken dan het Spaans.

Woorden en zinnen

Hier zijn enkele woordjes:

Woord	Uitspraak	Betekenis
Tudo bong	[Toedoe bong]	Alles goed?
Tudo bem	[Toedoe beng]	Alles goed!
Oi	[Ooi]	Hoi
Abraço	[Abrassoe]	Ik omhels je!

Portugese woorden in het Nederlands

In het Nederlands zijn er enkele leenwoorden die oorspronkelijk uit het Portugees komen. In sommige gevallen zijn dat leenwoorden uit inheemse talen die via het Portugees in het Nederlands terecht zijn gekomen. Vaak zijn dat woorden die verwijzen naar inheemse planten en dieren. Voorbeelden zijn:

• Albino, een organisme volledig witte kleur.
• Ananas, een vrucht.
• Cashew, een noot.
• Cobra, een slangensoort.
• Flamingo, een vogelsoort.
• Guave, een soort van wortel.
• Mango, een vrucht
• Muskiet (mug), afgeleid van mosquito.
• Parkiet, afgeleid van periquito.
• Piranha, een vissensoort.
• Samba, een dans- en muziekstijl.
• Toekan, een vogelsoort.
• Zebra, een zoogdierensoort.

In sommige gevallen zijn de woorden aangepast aan de Nederlandse spelling.