Koper (element): verschil tussen versies

Huidige versie van 15 dec 2022 om 09:38

Portaal Scheikunde
Chemisch element

Koper in natuurlijke vorm
Naam	Koper / Cuprum
Latijn
Symbool	Cu
Atoomnummer	29
Soort	Overgangsmetaal
Kleur	roze-oranje
Smeltpunt	1080 ^oC
Kookpunt	2.562 ^oC

Koper is een chemisch element met het symbool Cu (van het Latijn: cuprum) en heeft atoomnummer 29 in het Periodiek systeem. Het is een zacht, kneedbaar metaal met een zeer hoge warmte en elektrische geleiding. Een 'vers' aan lucht blootgesteld oppervlak van puur koper heeft een roze-oranje kleur. Wordt het langer aan lucht blootgesteld, dan verkleurt het groen.

Koper wordt gebruikt als geleider van warmte en elektriciteit, als bouwmateriaal en als bestanddeel van verschillende metaal-legeringen; zoals sterling zilver dat wordt gebruikt in sieraden, kopernikkel dat wordt gebruikt om scheepsschroeven en munten te maken en brons, een legering van koper en tin voor bijvoorbeeld de bronzen medaille bij de Olympische spelen.

Voorkomen

Koper is een van de weinige metalen die in de natuur kan voorkomen als een direct bruikbaar metaal. Daarom konden mensen het al zeer vroeg gebruiken in verschillende regio's zoals Irak, vanaf ca. 8000 voor Christus. Duizenden jaren later was het 't eerste metaal dat werd gesmolten uit erts, ca. 5000 voor Christus; het eerste metaal dat in een mal in een vorm wordt gegoten, ca. 4000 voor Christus; en het eerste metaal dat doelbewust werd gelegeerd met een ander metaal, bijvoorbeeld tin, om brons te maken, gebeurde ca. 3.300 voor Christus in Sumer (Mesopotamië)

In de Romeinse tijd werd koper voornamelijk op Cyprus gedolven, de oorsprong van de naam van het metaal, van aes сyprium (metaal van Cyprus), wat later werd verbasterd tot сuprum (Latijn). Hiervan is de naam koper afgeleid. Als je koper in een vlam houdt, kleurt deze groen.

Koper in erts of mineraal

Veel voorkomende verbindingen zijn koper-zouten, die vaak blauwe of groene kleuren geven aan mineralen als azuriet, malachiet en turkoois, en die op grote schaal en in het verleden als pigmenten (kleurstoffen) zijn gebruikt.

Koperhoudende Azuriet
Covallien of Covelliet, een kopersulfide
Malachiet, een koper-carbonaat
Turkoois, een gehydrateerd koper-aluminium-fosfaat
Chalcanthiet, een gehydrateerd koper-sulfaat. Als koper-sulfaat poeder ook gebruikt in zwembaden

Legeringen met andere metalen

Brons wordt dus gemaakt door koper en tin tegelijkertijd met elkaar te smelten. Brons is harder dan koper en wat geler en later bruiner van kleur door oxidatie. Het wordt bijvoorbeeld gebruikt voor het gieten van kerkklokken. Ook worden beelden vaak in brons gegoten. Een andere legering is messing. Dit is een legering van koper en zink. Het wordt ook wel geel koper genoemd of latoen. Hier worden bijvoorbeeld trompetten van gemaakt. Deze muziekinstrumenten horen tot de koperblazers.

Om koperen en bronzen gebruiksvoorwerpen glanzend te krijgen en houden, moeten ze regelmatig gepoetst worden. Dat wordt meestal gedaan met Brasso.

Gebruik

Koper dat in gebouwen wordt gebruikt, zoals voor dakbedekking, oxideert ('roest') om een groene verkleuring (of patina) te krijgen. Koper wordt soms gebruikt in decoratieve kunst, zowel in zijn metaalvorm of als in verbindingen zoals pigmenten. Koperverbindingen worden gebruikt in middelen tegen bacteriën, schimmels en houtconserveringsmiddelen. Omdat koper goed elektriciteit geleid, wordt het gebruikt in elektriciteitsleidingen. Ook voor waterleidingen wordt koper gebruikt.

Biologie

Koper is belangrijk voor alle levende organismen als sporenelement in de voeding. In weekdieren en schaaldieren, is koper een bestanddeel van de bloedkleurstof hemocyanine. Bij vis en andere gewervelde dieren zoals de mens, is dit de bloedkleurstof hemoglobine, waarbij ijzer het bestanddeel is. Bij mensen wordt koper voornamelijk aangetroffen in de lever, spieren en botten. Het volwassen lichaam bevat tussen 1,4 en 2,1 mg koper per kilogram lichaamsgewicht.

Veiligheid

De inname van teveel koper in oplosbare samenstelling kan irritaties geven en bijvoorbeeld misselijkheid. Het kan nadelig zijn voor de lever en nieren

Toepassingen

Brouwerij ketels
Dakbedekking
(Geel)Koperen kroonluchter
5 eurocent
koperen buisverbindingen
Koperen ketel
Elektriciteitsdraden met koperen kern
Trompet van messing of geelkoper
nummerplaat stoomlocomotief in brons
Bronzen beeld met groen patina

Plaats in periodiek systeem

Periodiek systeem

H

He

Li

Be

B

C

N

O

F

Ne

Na

Mg

Al

Si

P

S

Cl

Ar

K

Ca

Sc

Ti

V

Cr

Mn

Fe

Co

Ni

Cu

Zn

Ga

Ge

As

S

e

Br

Kr

Rb

Sr

Y

Zr

Nb

Mo

Tc

Ru

Rh

Pd

Ag

Cd

In

Sn

Sb

Te

I

Xe

Cs

Ba

*

Hf

Ta

W

Re

Os

Ir

Pt

Au

Hg

Tl

Pb

Bi

Po

At

Rn

Fr

Ra

**

Rf

Db

Sg

Bh

Hs

Mt

Ds

Rg

Cn

Nh

Fl

Mc

Lv

Ts

Og

↓

*

La

Ce

Pr

Nd

Pm

Sm

Eu

Gd

Tb

Dy

Ho

Er

Tm

Yb

Lu

**

Ac

Th

Pa

U

Np

Pu

Am

Cm

Bk

Cf

Es

Fm

Md

No

Lr

@@ Regel 4: / Regel 4: @@
 | bijschrift = Koper in natuurlijke vorm
 | naam = Koper / Cuprum
+| latijn =
 | symbool = Cu
 | atoomnummer = 29
 | soort = Overgangsmetaal
 | kleur = roze-oranje
-| smeltpunt = 1357 [[Kelvin|K]]
+| smeltpunt = 1080 <!-- Smeltpunt in celsius -->
-| kookpunt = 2843 [[Kelvin|K]]
+| kookpunt = 2.562 <!-- Kookpunt in celsius -->
 }}
-'''Koper''' is een chemisch element met het symbool '''Cu''' (van het Latijn: ''cuprum'') en heeft atoomnummer 29 in het [[Periodiek systeem]]. Het is een zacht, kneedbaar metaal met een zeer hoge warmte en elektrische geleiding. Een 'vers' aan lucht blootgesteld oppervlak van puur koper heeft een roze-oranje kleur. Wordt het langer aan lucht blootgesteld, dan verkleurt het groen.
+'''Koper''' is een [[chemisch element]] met het symbool '''Cu''' (van het Latijn: ''cuprum'') en heeft atoomnummer 29 in het [[Periodiek systeem]]. Het is een zacht, kneedbaar metaal met een zeer hoge warmte en elektrische geleiding. Een 'vers' aan lucht blootgesteld oppervlak van puur koper heeft een roze-oranje kleur. Wordt het langer aan lucht blootgesteld, dan verkleurt het groen.
-Koper wordt gebruikt als geleider van warmte en elektriciteit, als bouwmateriaal en als bestanddeel van verschillende metaal-legeringen; zoals sterling zilver dat wordt gebruikt in sieraden, kopernikkel dat wordt gebruikt om scheepsschroeven en munten te maken en brons, een legering van koper en [[tin]] voor bijvoorbeeld de bronzen medaile bij de [[Olympische Spelen|Olympische spelen]].
+Koper wordt gebruikt als geleider van warmte en elektriciteit, als bouwmateriaal en als bestanddeel van verschillende metaal-legeringen; zoals sterling zilver dat wordt gebruikt in sieraden, kopernikkel dat wordt gebruikt om scheepsschroeven en munten te maken en [[brons]], een legering van koper en [[tin]] voor bijvoorbeeld de bronzen medaille bij de [[Olympische Spelen|Olympische spelen]].
-== Eeuwenoud gebruik ==
+== Voorkomen ==
-Koper is een van de weinige metalen die in de natuur kan voorkomen als een direct bruikbaar metaal. Daarom konden mensen het al zeer vroeg gebruiken in verschillende regio's zoals Irak, vanaf ca. 8000 voor Christus. Duizenden jaren later was het 't eerste metaal dat werd gesmolten uit [[Erts|erts]], ca. 5000 voor Christus; het eerste metaal dat in een mal in een vorm wordt gegoten, ca. 4000 voor Christus; en het eerste metaal dat doelbewust werd gelegeerd met een ander metaal, bijvoorbeeld tin, om brons te maken, gebeurde ca. 3500 voor Christus.
+Koper is een van de weinige metalen die in de natuur kan voorkomen als een direct bruikbaar metaal. Daarom konden mensen het al zeer vroeg gebruiken in verschillende regio's zoals Irak, vanaf ca. 8000 voor Christus. Duizenden jaren later was het 't eerste metaal dat werd gesmolten uit [[erts]], ca. 5000 voor Christus; het eerste metaal dat in een mal in een vorm wordt gegoten, ca. 4000 voor Christus; en het eerste metaal dat doelbewust werd gelegeerd met een ander metaal, bijvoorbeeld [[Tin (element)|tin]], om [[brons]] te maken, gebeurde ca. 3.300 voor Christus in [[Sumer]] ([[Mesopotamië (Irak)|Mesopotamië]])
 In de Romeinse tijd werd koper voornamelijk op Cyprus gedolven, de oorsprong van de naam van het metaal, van ''aes сyprium'' (metaal van Cyprus), wat later werd ''verbasterd'' tot ''сuprum'' (Latijn). Hiervan is de naam koper afgeleid. Als je koper in een vlam houdt, kleurt deze groen.
+== Koper in erts of mineraal ==
 Veel voorkomende verbindingen zijn koper-zouten, die vaak blauwe of groene kleuren geven aan ''mineralen'' als ''azuriet'', ''malachiet'' en ''turkoois'', en die op grote schaal en in het verleden als ''pigmenten'' (kleurstoffen) zijn gebruikt.<gallery>
 Bestand:Naturalis Biodiversity Center - Azurite - mineral.jpg|Koperhoudende Azuriet
@@ Regel 28: / Regel 30: @@
 </gallery>
-== Legéringen met andere metalen ==
+== Legeringen met andere metalen ==
-''Brons'' wordt dus gemaakt door koper en [[tin]] tegelijkertijd met elkaar te smelten. Brons is harder dan koper en wat geler en later bruiner van kleur door oxidatie. Het wordt bijvoorbeeld gebruikt voor het gieten van kerkklokken. Ook worden beelden vaak in brons gegoten. Een andere legering is ''messing''. Dit is een legering van koper en [[Zink (metaal)|zink]]. Het wordt ook wel geel koper genoemd of latoen. Hier worden bijvoorbeeld trompetten van gemaakt. Deze muziekinstrumenten horen tot de [[Koperblazer|koperblazers]].
+''Brons'' wordt dus gemaakt door koper en [[tin]] tegelijkertijd met elkaar te smelten. Brons is harder dan koper en wat geler en later bruiner van kleur door oxidatie. Het wordt bijvoorbeeld gebruikt voor het gieten van kerkklokken. Ook worden beelden vaak in brons gegoten. Een andere legering is [[messing]]. Dit is een legering van koper en [[Zink (element)|zink]]. Het wordt ook wel geel koper genoemd of latoen. Hier worden bijvoorbeeld trompetten van gemaakt. Deze muziekinstrumenten horen tot de [[koperblazer]]s.
+Om koperen en bronzen gebruiksvoorwerpen glanzend te krijgen en houden, moeten ze regelmatig gepoetst worden. Dat wordt meestal gedaan met Brasso.
-== Tegenwoordig gebruik ==
-Koper dat in gebouwen wordt gebruikt, zoals voor dakbedekking, ''oxideert'' ('roest') om een groene verkleuring (of patina) te krijgen. Koper wordt soms gebruikt in decoratieve kunst, zowel in zijn metaalvorm of als in verbindingen zoals pigmenten. Koperverbindingen worden gebruikt in middelen tegen bacteriën, schimmels en houtconserveringsmiddelen. Omdat koper goed electriciteit geleid, wordt het gebruikt in elektriciteitsleidingen. Ook voor waterleidingen wordt koper gebruikt.
+== Gebruik ==
+Koper dat in gebouwen wordt gebruikt, zoals voor dakbedekking, ''oxideert'' ('roest') om een groene verkleuring (of patina) te krijgen. Koper wordt soms gebruikt in decoratieve kunst, zowel in zijn metaalvorm of als in verbindingen zoals pigmenten. Koperverbindingen worden gebruikt in middelen tegen bacteriën, schimmels en houtconserveringsmiddelen. Omdat koper goed elektriciteit geleid, wordt het gebruikt in elektriciteitsleidingen. Ook voor waterleidingen wordt koper gebruikt.
 === Biologie ===
-Koper is belangrijk voor alle levende organismen als ''sporenelement'' in de voeding. In weekdieren en schaaldieren, is koper een bestanddeel van de bloedkleurstof ''hemocyanine''. Bij vis en andere gewervelde dieren zoals de mens, is dit de bloedkleurstof ''hemoglobine,'' waarbij [[ijzer]] het bestanddeel is. Bij mensen wordt koper voornamelijk aangetroffen in de lever, spieren en botten.  Het volwassen lichaam bevat tussen 1,4 en 2,1 mg koper per kilogram lichaamsgewicht.
+Koper is belangrijk voor alle levende organismen als ''sporenelement'' in de voeding. In weekdieren en schaaldieren, is koper een bestanddeel van de bloedkleurstof ''hemocyanine''. Bij vis en andere gewervelde dieren zoals de mens, is dit de bloedkleurstof ''hemoglobine,'' waarbij [[ijzer]] het bestanddeel is. Bij mensen wordt koper voornamelijk aangetroffen in de lever, spieren en botten.  Het volwassen lichaam bevat tussen 1,4 en 2,1&nbsp;mg koper per kilogram lichaamsgewicht.
+== Veiligheid ==
+<gallery>
+Bestand:GHS-pictogram-silhouette.svg|De inname van teveel koper in oplosbare samenstelling kan irritaties geven en bijvoorbeeld misselijkheid. Het kan nadelig zijn voor de lever en nieren
+</gallery>
 == Toepassingen ==
@@ Regel 46: / Regel 55: @@
 Bestand:Large copper bowl. Dhankar Gompa.jpg|Koperen ketel
 Bestand:Stranded lamp wire.jpg|Elektriciteitsdraden met koperen kern
+Bestand:Trompette - corps.JPG|Trompet van messing of geelkoper
+Bestand:NS Loc 3737.jpg|nummerplaat stoomlocomotief in brons
+Bestand:Discuswerper, BK-18754.jpg|Bronzen beeld met groen patina
 </gallery>
 == Plaats in periodiek systeem ==
+{{periodiek systeem}}
 [[Categorie:Chemische elementen]]
 [[Categorie:Scheikunde]]
+[[es:Cobre]]
+[[fr:Cuivre]]
+[[it:Rame]]