Orkest

Een orkest is een grote groep mensen die samen muziek maken. De mensen in een orkest maken muziek op muziekinstrumenten. Dit kan zowel door beroepsmusici als door amateurs worden gedaan.

Voor het orkest staat de dirigent. Hij leidt het orkest.

Symfonieorkest

Schematische indeling Symfonieorkest

Een westers orkest op ware grootte kan soms een symfonieorkest of een filharmonisch orkest worden genoemd. Het aantal muzikanten kan variëren tussen de 70 en ruim 100 spelers. Dat hangt onder andere van de ruimte af op het podium. Ook de soort muziek die wordt gespeeld bepaalt de grootte van het orkest. Orkesten die gespecialiseerd zijn in de barokke muziek van bijvoorbeeld Johann Sebastian Bach en George Frideric Händel, of Klassiekrepertoire, zoals dat van Haydn en Mozart, is meestal kleiner dan orkesten die de romantiek muziek uitvoeren, zoals de symfonieën van Johannes Brahms. Een kamerorkest die kamermuziek speelt is veel kleiner. Bestaat het orkest uit alleen strijkinstrumenten, dan noem je dat een strijkorkest.

De instrumenten van een hedendaags symfonieorkest zijn in te delen in vier groepen:

• Strijkinstrumenten (snaar instrument); 1e violen, 2e violen, Altviolen, Cello's en Contrabassen en snaarinstrumenten als Harpen en klassieke gitaren
• Houtblazers; Piccolo's, Fluiten (Altfluit), Hobo's (Engelse Hoorn, Bashobo), af en toe Saxofoons, Klarinetten (Basklarinet, Contrabasklarinet) en Fagotten (Contrabassoen)
• Koperblazers: hoorns, Wagner-tuba's, Trompetten (piccolotrompet, bastrompet, bugel), kornetten, Trombones (alt-, tenor- bas en contrabas trombone) en tuba's (barritonhoorn of euphonium)
• Slagwerk; Pauken, Snare drum, Concert- of Basdrum, Bekkens, Triangel, Tamboerijn, Houten blok of Woodblock, Klokkenspel, Xylofoon, Vibrafoon, Marimba, Buisvormige klokken, Mark boom, Sleebellen, Koebel en in sommige gevallen een drumstel
  

Extra instrumenten kunnen zijn:

• Toetsinstrumenten (in uitzonderlijke gevallen als solo instrument): Piano, Pijp orgel (die soms achter het podium in de concertzaal aanwezig is, bijvoorbeeld dat van het concertgebouw in Amsterdam), Klavecimbel, Accordeon, Celesta
• Elektrische instrumenten, meestal bij uitzonderlijke (solo)optredens of voor opnames van filmmuziek): Theremin, Elektrische gitaar, Basgitaar, Hammond-orgel, Synthesizer en dergelijke. Meestal worden deze muzikanten ingehuurd
• Niet echt instrumenten, maar voorwerpen voor geluidseffecten als: windmaker, onweermaker, typemachine, klappertjespistool

Voorbeelden van dergelijke orkesten in Nederland zijn het Rotterdams Philharmonisch Orkest, Nederlands Philharmonisch orkest, Het Metropole Orkest, Het Promenade orkest en het Radio filharmonisch orkest. Kleinere orkesten zijn Phion (samengaan van het Gelders orkest en Orkest van het Oosten), Philharmonie Zuidnederland en het Orkest van het Noorden. Ook het Johann Strauss Orkest van André Rieu is een Symfonieorkest.

Jeugdorkesten: Nationaal Jeugd Orkest, Jeugd Orkest Nederland

Er zijn verschillende instellingen (stichtingen) die bezoeken voor scholen aan orkesten organiseren, de zogeheten schoolconcerten (zie links).

Kamerorkest

Er zijn diverse kamerorkesten met een kleine bezetting van twee (duo), drie (trio) tot tien (decet) spelers. De samenstelling van instrumenten kan bestaan uit strijkinstrumenten, maar ook in combinatie met houtblazers en toetsinstrumenten als piano of Klavecimbel. Een kamerorkest speelt kamermuziek, een vorm van klassieke muziek.

Harmonieorkest en fanfare

Schematische indeling Harmonieorkest

Een harmonieorkest of kortweg harmonie is een orkest dat bestaat uit slaginstrumenten en blaasinstrumenten. Heb je bij de fanfare uitsluitend koperblazers, saxofoons en slagwerkers. Bij de harmonie heb je ook andere houtblazers zoals klarinet, dwarsfluit, hobo en de fagot. Door deze bezetting is de harmonie in staat om net als een symfonieorkest veel meer klankkleuren te maken. De klarinetten hebben ongeveer dezelfde taak als de violen bij een symfonieorkest. Een kleiner harmonieorkest wordt ook wel muziekkapel genoemd, een benaming die stamt van de militaire muziekkapellen die vaak marsmuziek spelen.

Het harmonieorkest is ontstaan in de tijd van de Franse revolutie. Op 14 juli 1790 was er de eerste herdenking van de val van de Bastille, een datum wat nog altijd de nationale feestdag in Frankrijk is. Er ontstond als het waren een orkest van het volk wat niet zo elitair (deftig) was als de symfonieorkesten tot dan toe. Aangezien violen toen ook al duur waren werd het orkest samengesteld uit (relatief) goedkopere instrumenten. Omdat ook de speelliedengildes waren afgeschaft, zochten muzikanten ander werk. Ook de invloed vanuit de militaire muziek was groot. Militairen en gegoede burgers die een muziekvereniging (met namen als 'Excelsior' of 'Concordia') gaven openluchtconcerten. Vanaf dan worden de muziektenten ook populair. Het harmonieorkest is dus voortgekomen uit de militaire orkesten die een functie hadden (en hebben) om muziek te maken bij ceremonies. Door de (relatief) goedkopere instrumenten was het in vele dorpen en steden financieel haalbaar om een harmonieorkest op te richten voor de amateurmuzikant. De harmonie en de fanfare is mede bekend geworden door de film "Fanfare" van Bert Haanstra (1958), die zich afspeelt in het waterrijke dorp Giethoorn.

De instrumenten van een harmonieorkest zijn te verdelen in de groepen:

• Houtblazers: Piccolo, Dwarsfluit, Altfluit (soms), Hobo, Althobo (Engelse hoorn), Klarinetten (Esklarinet, Besklarinet), Altklarinet (soms ook contra-altklarinet), Basklarinet (soms ook contrabasklarinet), Fagot, Contrafagot, Saxofoons (Altsaxofoon, Tenorsaxofoon, Baritonsaxofoon), Contra-altklarinet (soms), Contrabasklarinet (soms), Sopraansaxofoon (soms), Bassaxofoon (soms)
• Koperblazers: Trompet, F/Es Hoorn, Eufonium of Bariton, Trombone, Bastrombone, Bes- en Es Tuba, Bugel (soms), kornet (soms)
• Slaginstrumenten: Pauken, Kleine trom of snare drum, Concert- of basdrum, Bekkens, Triangel, Tom-toms, Tamtam, Buisklokken, Klokkenspel, Xylofoon, Vibrafoon, Marimba

Er zijn vele componisten die stukken hebben gecomponeerd voor Harmonie, Fanfare en blaasorkest.

Dweilorkest

Dweilorkest "Kleintje Pils" tijdens schaatswedstrijden in het Thialf

Een dweilorkest of dweilband (straatorkest) is een groep muzikanten die samen een muziekkapel vormen, bestaande uit blaasinstrumenten en slaginstrumenten. Van oorsprong zijn het kleine orkesten die tijdens de carnaval met de carnavalvierders van kroeg naar kroeg trokken (het 'dweilen'). De muziek die ze spelen zijn vaak carnavalhits uit de streek. Ook tijdens schaatskampioenschappen en dergelijke vind je dweilorkesten op de tribune die voor de nodige sfeer zorgen. De muziek is dan algemener. Men koppelt de term dweilorkest dan wel eens aan het dweilen van de schaatsbaan, maar dat is niet correct.

Naast de naam dweilorkest heb je ook 'blaaskapel', 'boerenkapel', 'looporkest' en 'prinsekapel'. Ook de pietenkapellen tijdens de intocht van Sinterklaas zijn vaak dweilorkesten, waarbij de spelers als Piet verkleed zijn. Veelal zijn de spelers afkomstig van de plaatselijke harmonie of fanfare. Met name in Gelderland, Noord-Brabant en Limburg zijn er veel (plaatselijke) dweilorkesten.

Bigband

Hoewel de samenstelling van de bigbands die ontstonden in de jaren 10 van de twintigste eeuw in de jazz anders is dan dat van een symfonieorkest, kun je de bigbands wel als orkest zien.

Orkesten met een bepaald doel of stijl

Vergelijkbaar met de bigbands zijn de dansorkesten. Een salonorkest is vergelijkbaar met een kamerorkest, maar dan minder klassiek. Verder heb je orkesten die muziek maken uit een bepaalde streek of land, met instrumenten uit die streek of dat land. Denk aan tango-orkesten (Zuid-Amerikaanse landen als Argentinië, Uruguay), Mariachie-orkest (Mexico), Gamelan-orkest (Indonesië) of een zigeunerorkest van de Roma of Sinti, bijvoorbeeld het Nederlandse zigeunerorkest van Tata Mirando

In feite is een rockband ook een vorm van orkest, alleen met een veel kleinere bezetting van meestal een lead gitaar, basgitaar, drums en eventueel een toetsinstrument. Veelal zijn de instrumenten elektrisch versterkt via een versterker en geluidsboxen. Spelen ze onversterkt (akoestisch), dan wordt dat ook wel un-plugged genoemd.

Links

• SchoolTV - Orkest
• Bezoek een schoolconcert; Orkaan, Stichting Educatieve Concerten, Stichting Beethoven 2027, Muziekcentrum voor de Omroep (MCO) ook de eerder genoemde symfonische orkesten organiseren vaak school- en kinderconcerten
• YouTube - Symfonieorkst, Harmonie, Fanfare, dweilorkest
• Lijst van Belgische harmonieorkesten (Wikipedia)
• Lijst van Nederlandse harmonieorkesten (Wikipedia)