Kabinetsformatie van het kabinet-Schoof

De kabinetsformatie van het kabinet-Schoof duurde van 24 november 2023 tot 2 juli 2024. Het is een programkabinet en bestaat uit de Partij voor de Vrijheid (PVV), de Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD), Nieuw Sociaal Contract (NSC) en BoerBurgerBeweging (BBB).

Het kabinet werd gevormd naar aanleiding van de Tweede Kamerverkiezingen van 2023.

Fasen

Verkenning

Portret		Verkenner	Termijn
		ir. drs. G.A. (Gom) van Strien (PVV)	24 november 2023 – 27 november 2023
		prof. dr. R.H.A. (Ronald) Plasterk (PvdA)	28 november 2023 – 13 december 2023

Gom van Strien

Na het binnenkomen van de eerste resultaten werd het duidelijk dat de Partij voor de Vrijheid (PVV) de grootste partij van Nederland was geworden. Op 24 november 2023 wees de partij Gom van Strien, een Eerste Kamerlid van de PVV, aan als verkenner. Een verkenner is iemand die onderzoekt welke politieke partijen met elkaar kunnen samenwerken. De PVV heeft 37 van de 150 zetels gekregen. Dat is niet genoeg voor een meerderheid, want voor een meerderheid moet een partij 76 van de 150 zetels hebben. Daarom moeten er andere partijen gezocht moeten worden die mee willen doen. Het hele proces van de verkenning tot aan het formeren (maken; bij elkaar brengen) van een kabinet, heet de kabinetsformatie.

De Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD) van Dilan Yeşilgöz-Zegerius gaf eerst aan dat ze alleen gedoogsteun wilde geven aan een kabinet geleid door Wilders. De VVD zou dan niet in de regering gaan zitten, maar in het parlement de plannen van de regering steunen. Volgens Pieter Omtzigt, de leider van Nieuw Sociaal Contract, en Yeşilgöz-Zegerius moest Wilders niet tegen de Grondwet ingaan door de mensenrechten te schenden. Wilders gaf aan dat hij binnen de grenzen van de Grondwet zou blijven. Toch wilde hij niet van tevoren op papier afspreken dat de ongrondwettelijke standpunten van de PVV van tafel waren. Uiteindelijk kwamen de partijen hier op een later moment wel uit.

GroenLinks-PvdA, de tweede partij van Nederland, gaf aan niet met de PVV in een coalitie te willen. Frans Timmermans, de leider van de partij, zei dat de partij niet zal meewerken aan een coalitie met een radicaal-rechtse politieke partij erin. GroenLinks-PvdA werd hierdoor de belangrijkste oppositiepartij geworden van het aanstaande kabinet.

Op 27 november 2023 maakte verkenner Gom van Strien bekend te stoppen. Hij was in opspraak geraakt, omdat bleek dat Utrecht Holdings, een bedrijf van de Universiteit Utrecht en het Universitair Medisch Centrum Utrecht, een aangifte had gedaan. Deze aangifte had het bedrijf tegen Gom van Strien gedaan. Volgens Utrecht Holdings had Van Strien namelijk fraude gepleegd. Van Strien ontkent de beschuldiging, maar stopte toch. Volgens hem was zijn integriteit in twijfel getrokken, waardoor hij niet door kon gaan.

Ronald Plasterk

Op 28 november 2023 koos de PVV een verkenner uit om Van Strien op te volgen. De keuze viel op Ronald Plasterk.

Plasterk was eerder voor de Partij van de Arbeid (PvdA) minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties in het kabinet-Rutte II. Toch is de keuze voor Plasterk niet zo vreemd. Na zijn ministerschap ging Plasterk columns schrijven voor De Telegraaf. In deze columns had Plasterk juist kritiek op de PvdA. Na de verkiezingen van 2023 schreef hij ook dat goed zou zijn als de PVV, VVD, NSC en BBB in een kabinet gingen zitten. Ondanks al zijn kritiek is Plasterk nog steeds lid van de PvdA.

Het was eerst de bedoeling dat Plasterk op 5 december 2023 met een eindverslag kwam. Uit de gesprekken die Plasterk tussen 29 november en 1 december had met alle fractievoorzitters kwam echter geen duidelijk resultaat. Daarom hield Plasterk tussen 4 december en 8 december een tweede gespreksronde. Dit deed hij met Geert Wilders van de PVV, Dilan Yeşilgöz-Zegerius van de VVD, Pieter Omtzigt van NSC en Caroline van der Plas van de BoerBurgerBeweging (BBB). Volgens Plasterk lagen deze partijen namelijk het dichtst bij elkaar en is de kans het grootst dat zij een (rechtse) coalitie konden vormen. Dat nam niet weg dat de VVD alleen gedoogsteun wilde geven. De PVV, VVD, NSC en BBB hebben wel met elkaar gesproken over een kabinet. NSC wilde echter wel eerst wachten op het verslag van de verkenner, voordat de partij een beslissing neemt.

Verkenner Plasterk presenteerde op 12 december zijn eindverslag. Daarin stond dat de PVV, VVD, NSC en BBB met elkaar moesten praten om een nieuw kabinet te vormen. Volgens Plasterk moeten de partijen het eerst hebben over het respecteren van de Grondwet en daarna praten over migratie, armoede (bestaanszekerheid), klimaatverandering en de stikstofcrisis. Tot slot moeten de partijen bedenken hoe het kabinet eruit gaat zien: gaan PVV, VVD, NSC en BBB alle vier in het kabinet zetten, of komt er een minderheidskabinet waarbij de VVD (en misschien NSC) gedoogsteun geven?

Op 13 december 2023 debatteerde de Tweede Kamer over de verkiezingsuitslag. Het ging ook veel over de formatie. Frans Timmermans, de leider van GroenLinks-PvdA, vond dat Geert Wilders excuses moest maken voor zijn uitspraken over Marokkanen. In 2014 spoorde Wilders zijn achterban bij een bijeenkomst namelijk aan om te zeggen dat er minder Marokkanen in Nederland moesten zijn. Wilders wilde zijn excuses echter niet aanbieden. GroenLinks-PvdA, maar ook andere partijen zoals D66, de SP, het CDA, de PvdD en DENK maakten er zich daarom zorgen over of de PVV wel voor alle Nederlanders was.

Daarnaast staan er in het partijprogramma van de PVV standpunten die tegen de Grondwet en de democratische rechtsstaat ingaan, zoals het sluiten van moskeeën, het verbieden van korans en het uitzetten van asielzoekers die in Nederland mogen blijven (statushouders). Wilders zei daarover weer dat hij binnen de grenzen van de Grondwet zou blijven, maar wilde geen afstand nemen van het partijprogramma van zijn partij.

Ten slotte droeg de PVV verkenner Ronald Plasterk voor als informateur.

Informatie

Portret		Informateur	Termijn
		prof. dr. R.H.A. (Ronald) Plasterk (PvdA)	13 december 2023 – 12 februari 2024
		prof. dr. K. (Kim) Putters (PvdA)	14 februari 2024 – 14 maart 2024
		prof. dr. E. (Elbert) Dijkgraaf (SGP)	20 maart 2024 – 21 mei 2024
		drs. R. (Richard) van Zwol (CDA)

De informatie is de fase waarin er actief met politieke partijen wordt gesproken om samen te werken. De informateur, die door de Tweede Kamer wordt aangewezen, onderzoekt welke coalities er gevormd kunnen worden.

Ronald Plasterk

Op 13 december 2023 droeg de PVV verkenner Ronald Plasterk voor als informateur. De meerderheid van de Tweede Kamer steunde deze voordracht, waardoor Ronald Plasterk kon worden benoemd. De Tweede Kamer heeft aan Plasterk de opdracht gegeven om de informerende partijen afspraken te laten maken, zodat ze zich houden aan de Grondwet, en om te praten over belangrijke onderwerpen zoals immigratie, armoede en beleid tegen klimaatverandering. Het verslag van informateur Plasterk komt waarschijnlijk begin februari uit.

De partijen GroenLinks-PvdA, D66, SP, PvdD, DENK en Volt stemden tegen de benoeming van Plasterk als informateur. Zij waren het er namelijk niet mee eens dat de PVV, VVD, NSC en BBB een goed kabinet zouden kunnen vormen vanwege de ongrondwettelijke en antirechtstatelijke standpunten van de PVV. Plasterk zag dit anders: volgens hem konden VVD, NSC en BBB eruit komen door goed met de PVV te praten over die standpunten. Hij had dit dan ook in zijn eindverslag opgeschreven.

Op 19 december 2023 werd het eerste informatiegesprek gehouden. Dit was met de PVV, de VVD, NSC en de BBB. Tussen 9 januari 2024 en 11 januari 2024 onderhandelden de leiders van deze partijen met elkaar op landgoed De Zwaluwenberg in Hilversum. Namens de PVV waren Geert Wilders en Fleur Agema aan tafel, namens de VVD Dilan Yeşilgöz-Zegerius en Eelco Heinen, namens NSC Pieter Omtzigt en Eddy van Hijum en tot slot namens de BBB Caroline van der Plas en Mona Keijzer. Dit werden ook de vaste duo's worden voor de rest van de onderhandelingen. De Zwaluwenberg werd al eerder gebruikt voor kabinetsonderhandelingen. De VVD, D66, het CDA en de ChristenUnie onderhandelden in 2021 op deze plek voor de vorming van het kabinet-Rutte IV. In 2007 onderhandelden Jan Peter Balkenende van het CDA, Wouter Bos van de PvdA en André Rouvoet van de ChristenUnie er voor de vorming van het kabinet-Balkenende IV. Na 11 januari 2024 werd er weer in Den Haag onderhandeld.

Tussen 9 en 16 januari 2024 kwam er weinig nieuwe informatie naar buiten. De leiders van de onderhandelende politieke partijen wilden niets over elkaar zeggen om te voorkomen dat er ruzie zou ontstaan. Op 16 januari 2024 werd echter bekend dat de fractie van de VVD in de Eerste Kamer vóór de Spreidingswet zouden gaan stemmen. Die wet maakt het voor de staatssecretaris van Justitie en Veiligheid mogelijk om gemeenten asielzoekers op te laten nemen als ze dit zelf weigeren. VVD-partijleider Yeşilgöz-Zegerius en de Tweede Kamerfractie van de VVD waren echter tegen die Spreidingswet. Hetzelfde gold voor de PVV, NSC en BBB. Daarom hadden die partijen in de Tweede Kamer de Eerste Kamer opgeroepen om tegen die wet te stemmen.

De Eerste Kamer bepaalt echter zelf of ze wel of niet voor een wet stemt, en dat bleek ook. De VVD-fractie in de Eerste Kamer stemde op 23 januari 2024 namelijk voor de wet, omdat ze wel vond dat asielzoekers over Nederland moesten kunnen worden verdeeld, zeker omdat het asielzoekerscentrum in Ter Apel in Groningen (gemeente Westerwolde weer vol dreigde te raken. Ook steunde de fractie zo staatssecretaris Eric van der Burg, die zelf lid is van de VVD en ook voorstander van de wet. Hierdoor was er in de Eerste Kamer een meerderheid voor de wet.

Het aannemen van de wet zorgde voor frustratie bij Geert Wilders, de leider van de PVV. Zijn partij wilde absoluut niet dat de wet werd aangenomen. Ook NSC en de BBB waren tegen de Spreidingswet. Hierdoor zorgde het aannemen van de wet voor problemen in de formatie. Wilders verklaarde op de televisie aan journalisten dat er nu een probleem was ontstaan voor de formatie. Hiermee kwam er een einde aan de stilte van de partijleiders.

Op 16 en 23 januari 2024 vroegen GroenLinks-PvdA en de Partij voor de Dieren aan informateur Plasterk om met een tussentijdsverslag te komen. Volgens die partijen zou Plasterk eerst aan de Tweede Kamer vertellen wat de informerende partijen hadden afgesproken over de Grondwet, voordat de partijen gingen praten over andere zaken. Dat was niet gebeurt. Volgens informateur Plasterk was er echter niet afgesproken dat er een tussentijds verslag zou komen. Hij gaf aan dat in het eindverslag van 12 februari 2024 alles zou komen te staan.

Op 27 januari 2024 hield de VVD een congres. Op dit congres konden leden hun mening geven en sprak partijleider Dilan Yeşilgöz-Zegerius hen toe. Zo zei ze dat ze aan het begin niet had moeten zeggen dat ze alleen gedoogsteun wilde geven aan Wilders. Daarnaast verweet ze Wilders (zonder zijn naam te noemen) op dat congres dat hij de verkiezingen alleen maar had gewonnen door boze berichten op het internet te plaatsen. Wilders reageerde hier op 29 januari 2024 weer op door Yeşilgöz-Zegerius 'zuur' (onprettig of naar) te noemen. Hierdoor was het voor de partijen een stuk moeilijker om eruit te komen. Wilders gaf namelijk ook aan dat er desnoods maar nieuwe verkiezingen moesten komen. Ook Omtzigt gaf aan dat de formatie moeilijk zou worden.

Op 6 februari 2024 werd bekend dat Nieuw Sociaal Contract, de partij van Pieter Omtzigt, niet meer meedeed aan de formatie. Volgens Omtzigt had de partij veel te laat informatie gekregen over het feit dat het komende kabinet nog meer geld moest gaan besparen dan verwacht. Volgens informateur Plasterk was dit echter niet waar. Zonder NSC hadden de PVV, VVD en BBB geen meerderheid van de zetels in de Tweede Kamer.

Op 12 februari 2024 bood informateur Plasterk zijn eindverslag aan in de Tweede Kamer. Daarin schreef hij dat de PVV, VVD, NSC en BBB het op 10 januari 2024 eens waren geworden over de Grondwet. Zo liet de PVV haar wensen om de koran te verbieden en islamitische scholen te sluiten vallen. Ook spraken de partijen af dat de wetenschap, rechtspraak en media beschermd moesten worden om de democratische rechtsstaat in stand te houden. Toch kon er geen meerderheidskabinet tot stand komen, omdat de partijen het niet eens konden worden over de financiën. Ook wilde NSC niet in een kabinet zitten met de PVV, omdat die partij uitspraken van de PVV in het verleden tegen de rechtsstaat in vond druisen. In de komende jaren moet er namelijk of minder geld worden uitgegeven (bezuinigd), of moeten de belastingen worden verhoogd. Anders loopt de staatsschuld te veel op. Ten slotte schreef Plasterk dat hij klaar was, dat er een nieuwe informateur moest komen en dat de vier formerende partijen en misschien ook andere partijen in een nieuwe ronde moesten proberen om tot een kabinet te komen.

NSC, de partij van Pieter Omtzigt, zei alleen mee te doen aan een nieuwe ronde van gesprekken als daarin ook aandacht was voor goed bestuur en bestaanszekerheid (armoede). Hij wilde niet meedoen aan een gewoon meerderheidskabinet, maar wel praten over deelname aan een minderheidskabinet of extraparlementair kabinet. Uiteindelijk kwam er toch een meerderheidskabinet, maar dan in de vorm van een programkabinet.

Kim Putters

Op 14 februari 2024 hield de Tweede Kamer een debat over de uitkomst van de informatie. Geert Wilders, de partijleider van de PVV, droeg daarin Kim Putters voor als nieuwe informateur. Putters is de voorzitter van de Sociaal-Economische Raad (SER) en lid van de Partij van de Arbeid (PvdA). Dilan Yesilgöz-Zegerius, de partijleider van de VVD, gaf aan dat de VVD niet alleen bereid is om een kabinet te gedogen, maar nu ook bereid is om volledig mee te doen. Toch zei ze dat de VVD een voorkeur heeft voor een extraparlementair kabinet.

Putters kwam na gesprekken met alle fractievoorzitters tot de conclusie dat een kabinet van PVV, de VVD, NSC en de BBB toch het meeste kans van slagen had. Op 8 maart 2024 keerde Omtzigt daarom weer terug aan de onderhandelingstafel. Tussen 11 en 13 maart 2024 onderhandelden de partijleiders weer met elkaar op landgoed De Zwaluwenberg. Ditmaal ging het alleen maar om de vorm van het kabinet, dus of het kabinet een meerderheidskabinet, minderheidskabinet of toch een extraparlementair kabinet moet worden.

Op 14 maart 2024 presenteerde informateur Kim Putters zijn eindverslag. Daarin stond dat de partijen met elkaar eens geworden dat er een extraparlementair kabinet moest komen, waarvan geen van de partijleiders de premier zou worden. Dat betekent dat er een premier van buitenaf moet worden gezocht.

Dit extraparlementaire kabinet noemde Putters een 'programkabinet'. In plaats van een uitgebreid regeerakkoord, moest er een kort regeerprogramma komen.

Ook stond in het verslag dat het kabinet voor de ene helft uit politici zal bestaan, maar voor de andere helft uit mensen buiten de politiek. Toch hebben alle ministers en staatssecretarissen in dat kabinet geen directe binding met de fracties in de Tweede Kamer. Zij moeten dan bedenken hoe deze doelen bereikt kunnen worden. Hierdoor moet het kabinet steeds op zoek naar een meerderheid in beide Kamers.

Elbert Dijkgraaf & Richard van Zwol

Op 20 maart 2024 hield de Tweede Kamer een debat over de uitkomst van de tweede ronde van de informatie. Geert Wilders, de partijleider van de PVV, droeg daarin Elbert Dijkgraaf en Richard van Zwol voor als nieuwe informateurs. Dijkgraaf is hoogleraar in de economie en was tussen 2010 en 2018 lid van de Tweede Kamer voor de Staatkundig Gereformeerde Partij (SGP). Van Zwol is lid van de afdeling Advisering van de Raad van State en heeft als topambtenaar veel ervaring. Zo is hij de secretaris-generaal geweest van verschillende ministeries. Van Zwol is lid van het Christen-Democratisch Appèl (CDA).

De informateurs kregen tot 15 mei de tijd om gesprekken tussen de PVV, de VVD, NSC en de BBB te leiden. De partijen moesten onderhandelen over een aantal belangrijke zaken, zoals asiel, migratie, landbouw, stikstof, goed bestuur, veiligheid en bestaanszekerheid, en daarover op hoofdlijnen afspraken maken.

Op 15 april 2024 liep de PVV voor die dag weg van de onderhandelingstafel. De partij vond dat ze te weinig voor elkaar kreeg om het aantal asielzoekers en de kosten die daarbij komen te verminderen. De andere politieke partijen willen namelijk niet het VN-Vluchtelingenverdrag en andere mensenrechtenverdragen opzeggen die de mensenrechten van asielzoekers garanderen. Een dag later zat de PVV wel weer aan tafel. Op dezelfde dag hadden de politici ook een gesprek met econoom Jan van de Beek en socioloog Hein de Haas. De Haas vertelde onder andere dat het erg moeilijk is om het aantal asielzoekers naar beneden te krijgen, omdat dat aantal heel erg afhankelijk is van oorlogen, crises en rampen in het buitenland. Dat zijn dingen waar Nederland geen invloed op heeft.

Coalities

Hieronder volgt een overzicht van de samenwerkingen die tijdens de (in)formatie aan de orde waren. Uiteindelijk is er meerderheidskabinet in de vorm van een programkabinet tot stand gekomen.

De marineblauwe kleur onder de kolommen 'EK' (Eerste Kamer) en 'TK' (Tweede Kamer) geeft aan of de politieke partijen in die kamer samen een meerderheid hebben. In de Eerste Kamer hebben partijen 38 zetels nodig voor een meerderheid en in de Tweede Kamer hebben partijen 76 zetels nodig voor een meerderheid.

Soort coalitie		Politieke partijen	Zetels
			EK	TK
Meerderheidskabinet
	Rechts merderheidskabinet (programkabinet)	PVV, VVD, NSC & BBB	30*	881
Extraparlementair kabinet
	Extraparlementair kabinet	PVV, VVD, BBB + NSC (gedoogsteun)	30	882
Minderheidskabinetten met gedoogsteun
	Rechtse coalitie	PVV, VVD, BBB + NSC (gedoogsteun)	30	88
	Middencoalitie 1	GroenLinks-PvdA, VVD, BBB + NSC (gedoogsteun)	40	76
	Middencoalitie 2	GroenLinks-PvdA, VVD, D66 + NSC (gedoogsteun)	29	78
	Middencoalitie 3	GroenLinks-PvdA, VVD, D66, CDA + NSC (gedoogsteun)	35	83
	Brede coalitie	GroenLinks-PvdA, VVD, BBB, D66 + NSC (gedoogsteun)	45	85
Minderheidskabinetten zonder gedoogsteun
	Rechtse coalitie	PVV, BBB & VVD	30	68
	Linkse coalitie	GroenLinks-PvdA, D66, SP, PvdD, CU, DENK & Volt	30	50

1.) Een programkabinetkabinet is een kabinet dat waarbij politieke partijen op hoofdlijnennafspraken maken. Deze politieke partijen stellen wel een regeerprogramma op waarin op hoofdlijnen wordt opgeschreven welke doelen het kabinet moet bereiken, maar de ministers en staatssecretarissen in het kabinet moeten – los van de politieke partijen in de Tweede Kamer – bedenken hoe deze doelen bereikt kunnen worden. Een programkabinet is echter geen extraparlementair kabinet, omdat de coalitie direct door de politieke partijen in de Eerste en Tweede Kamer wordt gevormd.
2.) Een extraparlementair kabinet is een kabinet dat niet direct door de politieke partijen in de Eerste en Tweede Kamer wordt gevormd. Deze politieke partijen zullen wel een regeerprogramma opstellen waarin op hoofdlijnen wordt opgeschreven welke doelen het kabinet moet bereiken, maar de ministers en staatssecretarissen in het kabinet moeten – los van de politieke partijen in de Tweede Kamer – bedenken hoe deze doelen bereikt kunnen worden. Hierdoor wordt een wetsvoorstel vanuit het kabinet dus ook niet vanzelfsprekend gesteund door de politieke partijen die het regeerprogramma hebben opgesteld. In plaats daarvan moet het kabinet steeds op zoek naar een meerderheid in beide Kamers.

Formatie

Portret		Formateur	Termijn
		drs. R. (Richard) van Zwol (CDA)	sinds 22 mei 2024
Portret		Kandidaat-premier	Termijn
		drs. H.W.M. (Dick) Schoof (partijloos)	sinds 28 mei 2024

Tijdens een formatie probeert een aantal partijen een regering te vormen, waarbij het ook op zoek gaat naar ministers en staatssecretarissen. Degene die als formateur werd aangewezen, werd bijna altijd ook de nieuwe premier. Dat was bij deze formatie echter voor het eerst niet zo.

Op 22 mei 2024 werd Richard van Zwol door de PVV voorgedragen als formateur. Na het debat stemde de Tweede Kamer in met deze voordracht.

In de eerste instantie zou Ronald Plasterk de premier worden van het kabinet. Hij lag vooral goed bij Geert Wilders. Pieter Omtzigt kon het minder goed met Plasterk vinden. Half mei 2024 kwam Plasterk echter in opspraak, omdat hij werd beschuldigd van patentfraude. Daarom trok hij zich op 20 mei 2024 terug als kandidaat.

Op 28 mei 2024 werd Dick Schoof voorgedragen als kandidaat-premier. Schoof was op dat moment de secretaris-generaal van het ministerie van Justitie en Veiligheid. Daarvoor was hij al het hoofd (directeur-generaal) van de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) en de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV). Schoof is geen lid van een politieke partij.

Op 12 juni 2024 maakten de fractievoorzitters van de PVV, de VVD, het NSC en de BBB bekend dat de ministers en staatssecretaris voor het nieuwe kabinet waren gevonden. Op 14 juni 2024 maken de voorzitters bekend wie dit waren. Het kabinet treedt op 2 juli 2024 aan.

Bewindspersonen

Zie Bewindspersonen van het kabinet-Schoof voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Op 12 juni 2024 maakte het Bureau woordvoering kabinetsformatie bekend welke ministeries het nieuwe kabinet zal hebben en welke bewindspersonen (ministers en staatssecretarissen) van welke politieke partijen zullen zijn.

Kabinetsplannen

Hoofdlijnenakkoord

Hoofdlijnenakkoord Op 14 mei 2024 kwamen de leiders van de PVV, de VVD, het NSC en de BBB voor de laatste keer bij elkaar. Op 15 mei 2024 vertelden de partijen dat ze een akkoord hadden gesloten. De informateurs brachten de volgende dag, 16 mei, hun eindverslag naar buiten.

In het akkoord stond dat de belastingen op aandelen en voor bedrijven omlaag zouden gaan. Mensen met een lager inkomen zouden ook minder belasting gaan betalen. Mensen die hun baan kwijt waren, zouden wel korter een uitkering uit de Werkloosheidswet (WW-uitkering) krijgen. Ook mensen die niet konden werken, arbeidsongeschikten, zouden minder geld ontvangen, vanwege de afschaffing van de tegemoetkoming in de zorgkosten. Daarnaast werd de verhoging van het minimumloon in de plannen teruggedraaid. Het eigen risico, het bedrag dat mensen zelf moeten betalen voor een medische behandeling, moet in 2027 omlaaggaan naar 165 euro per maand. Ook zou de kinderopvang goedkoper worden. Voor mensen met een lening voor hun huis (een hypothecaire lening) zou het zo blijven dat ze over een deel van de rente op die lening geen belasting hoefden te betalen.

De belasting voor banken bleef bestaan en de belasting toegevoegde waarde (btw) voor hotels, theaters, kranten en boeken ging in de plannen omhoog van 9 naar 21 procent. Verder stond in het akkoord dat de Nederlandse Publieke Omroep (NPO) 100 miljoen euro minder zou krijgen. Ook zouden overheidsinstanties minder geld krijgen (een bezuiniging), waardoor er werd bezuinigd, en moest het aantal ambtenaren met 20 procent dalen. Het Nationaal Groeifonds, dat geld gaf aan bedrijven voor uitvindingen en innovatie, werd in de plannen geschrapt.

Daarnaast werd er in de plannen minder geld uitgegeven aan klimaat- en natuurbeleid. Zo moesten met zonnepanelen belasting betalen over de stroom die ze meer opwekten dan ze verbruikten. Geld uit het Klimaatfonds ging in de plannen vooral naar kerncentrales.

Het aantal natuurgebieden werd in de plannen kleiner en boeren hoefden niet meer te stoppen als ze te veel stikstof uitstootten. In de plannen stond dat het kabinet wilde problemen om de regels voor natuur in de Europese Unie minder streng te maken, maar daar moesten alle EU-landen het mee eens zijn.

Ook werd de Spreidingswet ingetrokken. Deze wet zorgde ervoor dat gemeenten asielzoekers moesten opnemen. Voortaan zouden asielzoekers alleen tijdelijk een verblijfsstatus kunnen krijgen. Het kabinet wilde ook de regels van de EU voor asielzoekers veranderen, zodat de grenzen eerder gesloten konden worden. Dit moest wel door alle EU-landen worden goedgekeurd. Om het aantal buitenlandse werknemers en studenten te verlagen, moest de belasting voor hoogopgeleide buitenlandse werknemers worden verhoogd. Zij betaalden eerder 30 procent minder belasting dan Nederlandse werknemers. In de plannen stond dat meer opleidingen verplicht in het Nederlands moesten worden gegeven.

Ten slotte zou er een constitutioneel hof komen. Hierdoor konden rechters wetten niet alleen toetsen aan internationale afspraken, maar ook aan de Nederlandse Grondwet. Ook moest er een nieuw kiesstelsel komen, waarbij het belangrijker werd uit welke provincie een Kamerlid kwam. Zo zouden meer mensen buiten de grote steden in de Tweede Kamer moeten komen.

Uitvoerbaarheid

Uit de plannen bleek dat er aan de ene kant minder geld werd uitgegeven aan cultuur, buitenlandse werknemers, mensen zonder werk, klimaat en stikstof, maar dat er aan de andere kant meer geld werd gegeven aan bedrijven, zorg en kinderopvang. Voor veel van deze plannen was nog niet duidelijk hoe ze uitgevoerd zouden worden. Zo spraken de partijen af dat er jaarlijks 100.000 huizen bij zouden moeten komen, maar het was nog onduidelijk hoe de ruimte en mensen daarvoor gevonden zouden worden. Ook konden de klimaat- en natuurplannen alleen stoppen als alle EU-landen akkoord gingen, wat niet waarschijnlijk leek. Hetzelfde gold voor strengere regels voor asielzoekers. Daarnaast was er een personeelstekort en hadden bedrijven juist meer hoogopgeleide mensen nodig. Het is dus moeilijk om én minder migranten toe te laten én alle plannen uit te voeren.

Reacties

Werkgeversorganisaties zoals VNO-NCW waren blij met veel van de plannen, zoals de verlaging van belasting op aandelen en bedrijven. Volgens VNO-NCW was dit goed voor bedrijven en aandeelhouders. De Commissie sociaal minimum, die eerder door de Tweede Kamer was opgericht, vond het goed dat de kinderopvang goedkoper werd. Toch had de commissie gehoopt dat het kabinet door de toeslagenaffaire het toeslagensysteem zou afschaffen en meer zou doen voor arme mensen. Ook de Patiëntenfederatie Nederland, een vereniging voor patiënten, was voorzichtig blij. Ze vond de verlaging van het eigen risico goed, maar wilde eerst meer weten over de plannen voor het verbeteren van de zorg.

Boerenorganisaties zoals LTO Nederland waren blij met de plannen, omdat er minder regels voor boeren zouden komen en ze niet langer verplicht zouden worden om te stoppen. De netbeheerders, die de gas- en elektriciteitsleidingen beheerden, waren ook blij. Volgens hen zou de hogere belasting op zonne-energie ervoor zorgen dat mensen minder energie zouden gebruiken, waardoor het netwerk minder snel overbelast zou raken.

Vakbonden zoals de Federatie Nederlandse Vakbeweging (FNV) en de Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ) waren juist niet blij. De terugdraaiing van de verhoging van het minimumloon en de verlaging van de uitkeringen voor mensen zonder werk en arbeidsongeschikten werden namelijk door de FNV gezien als slecht voor werknemers en mensen met weinig geld. De NVJ noemde de bezuiniging van 100 miljoen euro op de NPO een aanval op de publieke nieuwsvoorziening. Ze vond het dus heel slecht dat er minder geld naar de publieke omroep ging. Ook organisaties voor bibliotheken, cultuur en horeca waren ontevreden, omdat de btw op boeken, theaterkaartjes, musea en concerten omhoog ging.

Klimaat- en natuurorganisaties waren ook niet blij. Ze vonden dat de besparingen op klimaat en natuur, en het stoppen van bepaalde regels, het moeilijker maakten om de klimaat- en natuurdoelen te halen. Nederland kon (en kan) niet onder deze doelen uit, omdat ze zijn vastgelegd in Europese en internationale afspraken.

De meeste kritiek kwam van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA), VluchtelingenWerk Nederland en advocatenverenigingen. Zij wezen erop dat het onduidelijk was hoe het kabinet de plannen wilde uitvoeren en zeiden dat de voorgestelde maatregelen niet zouden zorgen voor minder migranten. Ze gaven ook aan dat veel van de plannen in strijd waren met wetten en verdragen, en dat het kabinet het moeilijk zou krijgen om deze te veranderen.

De partijen die het kabinet hebben gevormd, vertelden dat hun plannen zouden zorgen voor hoop, lef en trots. 'Hoop, lef en trots' was ook de naam van het akkoord. Geert Wilders, de leider van de PVV, zei dat "de zon (...) [weer] gaat schijnen in Nederland", dus dat het weer goed zou gaan met het land. De PVV, de VVD, het NSC en de BBB wezen op de nieuwe regels voor asielzoekers, de verlaging van het eigen risico en de goedkopere kinderopvang. Ook zouden boeren te maken krijgen met minder regels over stikstof, werd er minder geld uitgegeven aan duurzaamheid en werd er minder gebruik gemaakt van tijdelijke fondsen. Ten slotte zou de staatsschuld op de lange termijn dalen.

GroenLinks-PvdA, de grootste oppositiepartij, vond de plannen juist heel slecht. Partijleider Frans Timmermans noemde het akkoord ‘rampzalig’ voor werknemers, omdat het minimumloon niet omhoogging en de WW-uitkering werd verlaagd. Ook was hij kritisch op de verlaging van de uitgaven aan mensen die bij de overheid werkten, aan energie, cultuur en onderwijs. Jimmy Dijk, de leider van de SP, vond dit ook. Hij noemde de plannen vooral goed voor ‘rijke rechtse mensen’ en slecht voor mensen die in armoede leefden. Rob Jetten, de leider van Democraten 66 (D66), had tot slot kritiek op de slechte onderbouwing van de plannen en de bezuinigingen op het klimaat en de natuur. Hij wees erop dat minder stikstofregels en het bouwen van meer huizen niet samengingen, omdat beide zorgen voor meer stikstofuitstoot.

Bronvermelding

• Achtergrond: het kabinet-Schoof extraparlementair of perlementair. (2024, 12 juni). Parlement.com. [1]
• Aharouay, L. & De Witt Wijnen, P. (2023, 29 november). Omtzigt niet klaar voor onderhandelingen met PVV, in de fractie leven grote zorgen. NRC Handelsblad. [2]
• Bhikhie, A. & Righton, N. (2024, 28 mei). Topambtenaar Dick Schoof is beoogd premier van volgend kabinet. de Volkskrant. [3] (gearchiveerd)
• Brouwers, A. (2024, 27 januari). Daverend applaus voor zelfkritische Yesilgöz, maar VVD-twijfels over PVV zijn niet weg. de Volkskrant. [4]
• Bureau woordvoering kabinetsformatie (z.d.). Kabinetsformatie 2023.
• De Koning, P., & Valk, G. (2024, 7 februari). De formatie is abrupt gestopt. En elk nieuw scenario lijkt onaantrekkelijk. NRC Handelsblad. [5]
• Klaassen, N. & Peer, W. (2024, 30 januari). Formatie in ‘spannende’ fase, Omtzigt waarschuwt: ‘We zijn nog niet bij puntjes op de i’. Algemeen Dagblad. [6]
• Du Pré (2024, 11 maart). In de rust van het landgoed zoekt Putters naar tekenen van leven in de rechtse samenwerking. de Volkskrant. [7]
• Hoofdlijnenakkoord tussen de fracties van PVV, VVD, NSC en BBB (2024). Bureau woordvoering kabinetsformatie. [8]
  • Budgettaire bijlage hoofdlijnenakkoord (2024). Bureau woordvoering kabinetsformatie. [9]
• Meijer, R. (2024, 23 januari). Na zeventien maanden praten, turft Eric van der Burg elke stem voor zijn Spreidingswet: ‘Nu is het pas echt’. de Volkskrant. [10]
• Meijer, R. & Righton, N. (2024, 17 januari). Irritatie aan de formatietafel vanwege Spreidingswet: vooral voor Yesilgöz is de schade groot. de Volkskrant. [11]
• Plasterk, R.H.A. (2024). Aanbiedingsbrief en eindverslag informateur Plasterk. Bureau woordvoering kabinetsformatie. [12]
• Plasterk, R.H.A. (2023). Eindverslag verkenning. Bureau woordvoering kabinetsformatie. [13]
• Postenverdeling kabinet PVV/VVD/NSC/BBB (2024). Bureau woordvoering kabinetsformatie. [14]
• Putters, K. (2024). Eindverslag informateur Putters. Bureau woordvoering kabinetsformatie. [15]
• Redactie (2024, 11 juni). Verdeling kabinetsposten bekend: Migratie naar PVV, Financiën naar VVD. NOS. [16]
• Redactie (2024, 28 mei). Dick Schoof zeer ervaren op gebied van justitie en asiel. NOS. [17]
• Redactie (2024, 28 mei). Topambtenaar Dick Schoof (ex-AIVD, ex-NCTV) kandidaat-premier. NOS. [18]
• Redactie (2024, 28 mei). Topambtenaar Dick Schoof beoogd premier van het nieuwe kabinet. RTL Nieuws. [19].
• Redactie (2024, 16 mei). Formatieblog. NOS [20].
• Redactie (2024, 15 mei). PVV, VVD, NSC en BBB bereiken akkoord, moeten nog verder praten over premier. NOS. [21]
• Redactie (2024, 14 mei). Lange onderhandeldag formatie te gaan, woensdag is de deadline. NOS. [22]
• Redactie (2024, 15 april). PVV eerder weg bij formatiegesprekken om asielbeleid en financiën. NOS. [23]
• Redactie (2024, 14 februari). Tweede Kamer akkoord met Kim Putters als nieuwe informateur. NOS. [24]
• Redactie (2024, 17 januari). De spreidingswet gaat door, kan dat de formatie bemoeilijken? NOS. [25]
• Redactie (2023, 8 december). PVV, VVD, NSC en BBB willen door en gaan praten over drie grote struikelblokken. NOS. [26]
• Redactie (z.d.). Uitslagen Tweede Kamer 2023. NOS Nederland Kiest. [27]
• Righton, N. (2024, 19 januari). Het rechtse kabinet komt maar niet van de grond, maar op nieuwe verkiezingen zit ook niemand te wachten. de Volkskrant. [28]
• Sadée, T. (2024, 16 mei). De nieuwe coalitie wil veel van Brussel, maar zal weinig krijgen. NOS Nieuws. [29]
• Tweede Kamer der Staten-Generaal (2023, 13 december). Opdracht aan de informateur van 14 december 2023 [Kamerstuk]. [30]
• Valk, G. (2023, 28 november). Ervaren én uitgesproken Plasterk moet in zijn rol als verkenner een centrumrechtse puzzel leggen. NRC Handelsblad. [31]
• Van Gaalen, E. (2024, 16 mei). Eigen risico zakt naar 165 euro: gezonde Nederlander betaalt de prijs. Algemeen Dagblad. [32]
• Van Ossenbruggen, T. (2024, 16 mei). Hypotheekrenteaftrek blijft, toeslagen omhoog: dit zijn de belastingplannen van het nieuwe kabinet. De Telegraaf. [33]
• Van de Weijer, B. (2024, 16 mei). Hoe vallen de energie- en klimaatplannen van het nieuwe kabinet? ‘Schrappen salderingsregeling is rigoureuze stap’. de Volkskrant. [34]
• Yeşilgöz-Zegerius, D. (2024, 27 januari). Speech Dilan Yeşilgöz-Zegerius. Volkspartij voor Vrijheid en Democratie. [35]
• Wieringa, R. (2024). NSC sluit weer aan bij gesprekken. NRC Handelsblad. [36]

	Nederlandse kabinetten
Censuskiesrecht: Schimmelpenninck · De Kempenaer-Donker Curtius · Thorbecke I · Van Hall-Donker Curtius · Van der Brugghen · Rochussen · Van Hall-Van Heemstra · Van Zuylen van Nijevelt-Van Heemstra · Thorbecke II · Fransen van de Putte · Van Zuylen van Nijevelt · Van Bosse-Fock · Thorbecke III · De Vries-Fransen van de Putte · Heemskerk-Van Lynden van Sandenburg · Kappeyne van de Coppello · Van Lynden van Sandenburg · Heemskerk Azn. Caoutchoucartikel: Mackay · Van Tienhoven · Roëll · Pierson · Kuyper · De Meester · Heemskerk · Cort van der Linden · Ruijs de Beerenbrouck I Vooroorlogs: Ruijs de Beerenbrouck II · Colijn I · De Geer I · Ruijs de Beerenbrouck III · Colijn II · Colijn III · Colijn IV · Colijn V · De Geer II Londens: Gerbrandy I · Gerbrandy II · Gerbrandy III Naoorlogs: Schermerhorn-Drees · Beel I · Drees-Van Schaik · Drees I · Drees II · Drees III · Beel II · De Quay · Marijnen · Cals · Zijlstra · De Jong · Biesheuvel I · Biesheuvel II · Den Uyl · Van Agt I · Van Agt II · Van Agt III · Lubbers I · Lubbers II · Lubbers III · Kok I · Kok II 21e eeuw: Balkenende I · Balkenende II · Balkenende III · Balkenende IV · Rutte I · Rutte II · Rutte III · Rutte IV · Schoof