Antoni van Leeuwenhoek

Wetenschapper
Portret van Antoni van Leeuwenhoek (schilder Jan Verkolje)
Persoonlijke info
Volledige naam	'Thonis Philipszoon', Antoni van Leeuwenhoek
Bijnaam
Pseudoniem
Geboren	24 oktober 1632
Geboorteplaats	Delft
Geboorteland	Nederland
Overleden	26 augustus 1723
Overleden te	Delft
Gehuwd met / relatie	Barbara de Mey (huw. 1654-1666), Cornelia Swalmius (huw. 1671-?)
Bekend van
Vakgebied	Microscopie en biologie
Actief
Bekend van	microscoop
Portaal Wetenschap

Antoni van Leeuwenhoek, Thonis Philipszoon (Delft, 24 oktober 1632 - Delft, 26 augustus 1723), was een Nederlands bioloog en lakenhandelaar die de moderne microscoop heeft uitgevonden en tevens ook de zaadcel heeft ontdekt, met behulp één van de eerste microscopen. Hij hield zich bezig met de microbiologie en de celbiologie.

Hij stierf op 26 augustus 1723 in zijn geboorteplaats; Delft. Hij werd 90 jaar.

Biografie

Het geboortehuis van van Leeuwenhoek

Van Leeuwenhoek werd geboren op 24 oktober 1632 te Delft. Zijn vader was Philips Antonyszoon en zijn moeder heette Margaretha Bel van den Berch. Slechts anderhalve week later werd hij gedoopt als "Thonis Philipszoon". Maar hij noemde zichzelf Leeuwenhoek omdat zijn huis toen vlakbij de Leeuwenpoort lag. Toen hij vijf was overleed zijn vader en toen hij vijftien was overleed zijn stiefvader. Hij ging altijd op school in Warmond. Later volgde hij een opleiding in Amsterdam voor kassier en boekhouder. Toen hij al jong was, was hij al breed geïnteresseerd in sterrenkunde, wiskunde, natuurkunde en scheikunde.

Geen wetenschapper

Heel veel mensen denken dat Antoni van Leeuwenhoek een wetenschapper was, maar dat was hij niet. Hij was namelijk een lakenhandelaar. Daarnaast kreeg hij In 1660 een behoorlijke baan als kamerheer voor de vergaderzaal van de Delftse schouten in het stadhuis, een functie die hij bijna 40 jaar zou uitoefenen. In 1669 werd hij door het hof van Holland aangesteld als landmeter; op een gegeven moment combineerde hij het met een andere gemeentelijke baan, als officiële "wijnmeter" van Delft en verantwoordelijk voor de invoer en belasting van de stadswijn. Maar hij had geen collega's met wie hij zijn ontdekkingen kon bespreken; hij had zelfs geen idee hoe hij zich bekend moest maken. Uiteindelijk schreef hij naar de Royal Society in Engeland.

De microscoop van van Leeuwenhoek

Na heel veel brieven vol nauwkeurige tekeningen van zijn ontdekkingen mocht hij lid worden van deze wetenschapsvereniging. Tegen de tijd dat Van Leeuwenhoek in 1723 stierf, had hij zo'n 190 brieven aan de Royal Society geschreven, waarin hij zijn waarnemingen op een groot aantal verschillende gebieden beschreef, en waarbij zijn werk in de microscopie centraal stond.

Tekening van een Cyclops staphylinus het eenoogkreeftje, in de brief van 16-10-1699

Zijn tekeningen waren zo nauwkeurig en goed dat men tegenwoordig gemakkelijk kan herkennen wat hij toen zag. Bijvoorbeeld zag hij raderdieren. Nadat hij lid mocht worden was dit het begin van zijn wereldwijde bekendheid. Uit zijn onderzoeken ontstond de nieuwe wetenschap microbiologie. Hiermee zijn behandelingen voor veel ziekten uitgevonden. Ook is hieruit een duidelijk beeld van de aard van het leven ontstaan.

Net zoals de meeste wetenschappers, was van Leeuwenhoek heel erg nieuwsgierig. Toen hij in 1680 naar Groot-Brittannië reisde, bestudeerde hij de witte kalkrotsen aan de zuidkust. Hij bestudeerde ook lichamen van dode mensen, en ontdekte kristallen in de gewrichten van mensen die last hadden gehad van jicht; in die tijd een pijnlijke ziekte. Met zijn microscoop zag hij dat de ogen van insecten uit meerdere lenzen bestaan, de facetlenzen. Van Leeuwenhoek bestudeerde ook een spin die hij door zijn huis zag lopen. Hij zei toen het volgende: "Toen ik hem met mijn microscoop bekeek, zag ik dat zijn lijf en poten behaard waren, zo dik als het borstelige haar op de rug van een varken.

Dood

Voor zijn dood schreef hij honderden brieven aan de Royal Society en andere wetenschappelijke instellingen over dingen die hij bijvoorbeeld heeft ontdekt. De laatste brieven die hij schreef gingen over zijn ziekte. Hij leed aan een zeldzame ziekte en hij beschreef de ziekte. De ziekte die hij had (een ernstige vorm van de hik) is nu vernoemd naar hem; de Zieke van Van Leeuwenhoek. Uiteindelijk stierf hij op 26 augustus 1723, op 30 augustus werd hij begraven in Delft. Hij werd 90 jaar.

Wetenschappelijk werk

Microscoop

1: vooraanzicht, 2: Scherpstelschroef en beugel, deze houdt de pen vast waarop het te bekijken object wordt geplaatst, 3: Hoeksteun en x-afstelling, 4: Zijaanzicht, l: Lens tussen twee openingen, S: x stelschroef, Lange schroef: y aanpassing

Terwijl hij zijn laken-winkel runde, wilde Van Leeuwenhoek de kwaliteit van de draad beter zien dan mogelijk was met de vergrotende lenzen van die tijd. Hij ontwikkelde een interesse in het maken van lenzen, hoewel er weinig gegevens over zijn vroege activiteiten bestaan. Door het midden van een staafje natronkalkglas in een hete vlam te plaatsen, kan men het hete gedeelte uit elkaar trekken om twee lange glazen snorharen te maken. Door vervolgens het uiteinde van een snorhaar opnieuw in de vlam te steken, ontstaat een zeer kleine, hoogwaardige glazen lens. Deze werkwijze heeft hij altijd geheim gehouden. Pas in 1957 kwam men hierachter en kon er een werkend model worden nagemaakt. Opmerkelijk is dat deze manier van lenzen maken voor het eerst werd bedacht door Robert Hooke (Engelse wetenschapper) en niet door Leeuwenhoek. Van Leeuwenhoek maakte ook zelf geslepen lenzen.

Van een microscoop die bewaard is gebleven, blijkt de lens 275 keer te vergroten. Vermoedelijk had hij ook lenzen die tot 500 keer vergrootten.

Hoe ging hij te werk

Zijn zelfgebouwde koperen microscoop

Hij hield zorgvuldig de kleine, zelfgebouwde koperen microscoop voor zijn linkeroog. Zijn andere oog deed hij dicht, maar vervolgens zag hij allen wazige lichte en donkere vormen. Hij hield zijn adem in om het beeld stabiel te houden, terwijl hij met zijn andere hand op zoek ging naar de schroef om scherp te stellen (met twee andere stelschroeven kon hij de te onderzoeken druppel in de juiste positie brengen). Hij begon er langzaam aan te draaien. Het beeld wiebelde en wankelde, totdat het ineens helder en scherp was. Hij staarde naar een nieuwe wereld, een wereld in een stukje modder onder zijn microscoop! tientallen identieke witachtige vormen lagen door elkaar, een soort korte buisjes, en ze bewogen. Een zwerm levende wezens, stuk voor stuk kleiner dan een speldenknopje! hij was de eerste persoon die ze zag. Wij noemen deze levensvormen nu 'micro-organismen'. Hij noemde ze toen 'animalcules'.

Hoe heeft hij de microscoop uitgevonden?

Antoni van Leeuwenhoek heeft de basis gelegd voor de moderne microscoop door honderden sterke lenzen van glas te maken waarmee je het beeld kan vergroten. Van Leeuwenhoek gebruikte dus die lenzen voor het bouwen van microscopen, maar een deel van zijn werkwijze hield hij geheim. De resultaten hiervan zijn dat van Leeuwenhoek een microscopische wereld observeerde (zag) die niemand nog had gezien, waaronder kleine levensvormen die uit één cel bestonden: de animalcules. Wij noem ze nu 'micro-organismen'. Dit was toen nog zo vreemd, dat hij ook niet meteen gelooft werd.

Geheim

Uit documenten van vroeger heeft men het geheim van van Leeuwenhoek ontdekt. Van Leeuwenhoek gebruikte bij de uitvinding van zijn microscoop een lens en een pincet. Het geheim van zijn microscoop was dat de lenzen werden gepolijst (heel fijn geschuurd), net zolang tot ze een perfecte bolling hadden.

Ontdekkingen

Antoni van Leeuwenhoek heeft veel dingen ontdekt, sommige beschouwen zijn ontdekkingen als de grootste ontdekkingen van de 17e eeuw. Hieronder staan de drie belangrijkste ontdekkingen van hem.

Mini-waterorganismen

Ergens in 1674 ging Antoni met zijn vrouw wandelen bij het Berkelse Meer in Rotterdam. Aldaar merkte van Leeuwenhoek dat het water niet zuiver (schoon) was. Toen hij weer thuis was, onderzocht hij het water met zijn microscoop. Daar ontdekte hij mini-beestjes waardoor het water troebel was. Die noemde hij mini-waterorganismen.

Bacteriën

Ergens in 1676 ging Antoni van Leeuwenhoek peper onderzoeken. Die liet hij drie weken lang in een bakje met water staan. Na drie weken onderzocht hij het bakje met peper en water. Hij zag kleine levende bewegende wezens. Die wezentjes noemde hij ‘Animalcules’, hij ontdekte ‘Animalcules’ in heel veel andere dingen. ‘Animalcules’ kennen wij tegenwoordig als bacteriën. Antoni van Leeuwenhoek is dus de eerste mens in de geschiedenis die bacteriën heeft ontdekt.

Sperma

Antoni van Leeuwenhoek kreeg van een professor in Leiden een sperma-monster van een man die aan de ziekte gonorroe leed. Hij onderzocht in 1677 het sperma van die man. Maar na een paar uur was de sperma dood en was er niets te zien. Toen had hij een idee, hij ging in bed met zijn vrouw en onderzocht zijn eigen "sperma". Toen hij die onder de microscoop deed zag hij wilde zwemmende zaadcellen die heen en weer gingen. Hij verklaarde dat het eigenlijk een mini-mensje is die mensen tot leven brengt. Daarna onderzocht hij ook het sperma van dieren, zoals de hond. Die van de honden zien er ongeveer hetzelfde eruit. Die van de hond is ook een mini-wezen met een staart. Tegenwoordig worden de zaadcellen spermatozoön genoemd. Antoni van Leeuwenhoek heeft dit dus ook ontdekt.

Andere ontdekkingen

De bovenstaande drie waren de belangrijkste ontdekkingen van hem, maar hij heeft nog veel meer dingen ontdekt die minder bekend zijn zoals:

• Rode bloedcellen
• Het streeppatroon bij spiervezels

Afschuwelijke werkwijze

De huidige microscoop (foto: Dolbunov)

Veel mensen vonden de werkwijze van van Leeuwenhoek afschuwelijk. Een paar voorbeelden daarvan:

• Van Leeuwenhoek maakte zijn tenen nooit schoon, want hij wilde de deeltjes die ertussen zaten onderzoeken.
• Hij hield luizen en luizeneitjes op zijn benen en in zijn sokken zodat hij voldoende beestjes had om te bestuderen.
• Hij plakte eitjes van vliegen onder de borsten van zijn vrouw om ze warm te houden tot ze uitkwamen. Daarna bestudeerde hij ze.

Nu vinden we dat misschien raar. Maar tegenwoordig doet men in laboratoria iets soortgelijks. Nu heb je speciaal glaswerk (petrischaal) voor het op kweek zetten en broedkasten om een en ander warm te houden.

Citaten

Antoni van Leeuwenhoek heeft zelf veel citaten geschreven, enkele hiervan zijn:

Mijn werk, dat ik al lang gedaan heb, werd niet nagestreefd om de lof te krijgen die ik nu geniet, maar vooral van een verlangen naar kennis, die ik opmerkelijk in me meer dan in de meeste andere mannen verblijft. En bijgevolg, als ik iets opvallend ontdekte heb, heb ik het gedacht mijn plicht om mijn ontdekking op papier te zetten, zodat alle ingenieuze mensen hiervan op de hoogte zouden kunnen worden gebracht. — Uit een brief van Antonie van Leeuwenhoek

De mens moet altijd met zijn gedachten bezig zijn als er iets moet worden bereikt. — Antonie van Leeuwenhoek

In 1657 ontdekte ik zeer kleine levende wezens in regenwater. — Antonie van Leeuwenhoek

Maar Antoni van Leeuwenhoek heeft veel meer citaten (link voor de andere onderaan bij links) die hij voornamelijk in brieven schreef.

Vernoemd naar Antoni van Leeuwenhoek

Er zijn veel dingen naar Antoni van Leeuwenhoek vernoemd, hier is er een lijst van:

• Antoni van Leeuwenhoekziekenhuis in Amsterdam
• Leeuwenhoekmedaille, een wetenschapsprijs
• Leeuwenhoek, een krater op de maan.

Straten

Hier is een lijst van straten naar hem vernoemd (willekeurig):

Anthony van Leeuwenhoeklaan, Eindhoven Van Leeuwenhoeklaan, Helmond Anth. van Leeuwenhoekstraat, Deurne Van Leeuwenhoekstraat, Venray van Leeuwenhoekstraat, Venlo Leeuwenhoekstraat, Geleen Leeuwenhoeckweg, Veghel Van Leeuwenhoekweg, Meierijstad Van Leeuwenhoekstraat, 's-Hertogenbosch Van Leeuwenhoeklaan, Heusden Antonie van Leeuwenhoekweg, Heusden Van Leeuwenhoeklaan, Oosterhout Van Leeuwenhoeklaan, Reimerswaal Van Leeuwenhoeklaan, Roosendaal Anthonie van Leeuwenhoeklaan, Nijmegen

Antonie van Leeuwenhoekstraat, Strijen Van Leeuwenhoekweg, Middelharnis Antonie van Leeuwenhoekstraat, Sliedrecht Van Leeuwenhoekweg, Dordrecht Anthoni van Leeuwenhoekstraat, Zwijndrecht Van Leeuwenhoekweg, Alblasserdam Van Leeuwenhoekstraat, Ridderkerk Van Leeuwenhoekweg, Middelharnis Van Leeuwenhoekstraat, Albrandswaard Antonie van Leeuwenhoekstraat, Oud-Beijerland Van Leeuwenhoekweg, Hellevoetsluis Van Leeuwenhoekstraat, Vlaardingen Van Leeuwenhoeckstraat, Schiedam Van Leeuwenhoekhof, Overschie Van Leeuwenhoekstraat, Reeuwijk

Van Leeuwenhoekweg, Molenwaard Van Leeuwenhoekstraat, Schoonhoven Leeuwenhoekstraat, Berkel en Rodenrijs Leeuwenhoekweg, Lansingerland Van Leeuwenhoeksingel, Delft Van Leeuwenhoekstraat, 's-Gravenzande Van Leeuwenhoekstraat, Den Haag Van Leeuwenhoeklaan, Zoetermeer Van Leeuwenhoekweg, Alphen aan den Rijn A van Leeuwenhoekweg, Alphen aan den Rijn Leeuwenhoekstraat, Leiden Van Leeuwenhoekweg, IJsselstein Van Leeuwenhoekplantsoen, Vleuten Van Leeuwenhoeckstraat, Utrecht A van Leeuwenhoeklaan, Bilthoven

Antonie van Leeuwenhoeklaan, Soesterberg Leeuwenhoekstraat, Amersfoort Van Leeuwenhoekstraat, Ede Van Leeuwenhoekstraat, Aalsmeer Van Leeuwenhoekstraat, Hilversum Antoni van Leeuwenhoekweg, Bussum Antoni van Leeuwenhoekhof, Huizen Van Leeuwenhoeklaan, Doetinchem Anthoni van Leeuwenhoekstraat, Apeldoorn Van Leeuwenhoekstraat, Badhoevedorp Leeuwenhoekstraat, Amsterdam Van Leeuwenhoekpark, Haarlem Van Leeuwenhoekstraat, Zandvoort Van Leeuwenhoekweg, Winterswijk Van Leeuwenhoekstraat, Enschede

Anthony van Leeuwenhoeklaan, Hengelo Van Leeuwenhoeklaan, Almelo Van Leeuwenhoekstraat, Harderwijk Van Leeuwenhoeklaan, Zwolle Van Leeuwenhoekstraat, Alkmaar Van Leeuwenhoekstraat, Heerhugowaard Van Leeuwenhoekweg, Coevorden Van Leeuwenhoekstraat, Hoogeveen Van Leeuwenhoekweg, Heerenveen Van Leeuwenhoekstraat, Den Helder Van Leeuwenhoekstraat, Leeuwarden Van Leeuwenhoeklaan, Drachten Van Leeuwenhoeklaan, Haren Van Leeuwenhoekstraat, Groningen

Wist je dat..

• ..van Leeuwenhoek de vierde grootste Nederlander is volgens het programma De Grootste Nederlander in 2004
• ..dat hij in 1937 op een postzegel was te zien.
• ..dat hij rijk was voor de 17e eeuw, hij had (omgerekend) namelijk 41 duizend euro (90.000 gulden)
• ..dat hij één van zijn microscopen meenam naar Engeland om krijt van rotswanden te bestuderen.

Boeken

• Suzanne B.: Het Antoni van Leeuwenhoek toen en nu: een eeuw visuele momenten toegelicht,
• Rien B.: Antoni van Leeuwenhoek: de wereld in een korrel zands

Links

• Alle citaten van Van Leeuwenhoek (Engels)
• Quiz over van Leeuwenhoek

Bronnen

• Wikipedia NL
• Verschillende boeken
• Algemene kennis (van school)
• Brainyquote.com

Zie ook

• Gouden Eeuw
• Johannes Vermeer
• Microscoop