Peru: verschil tussen versies

Versie van 30 okt 2021 17:58

Republiek Peru República del Perú Piruw Republika Piruw Suyu
Hoofdstad	Lima
Aantal inwoners	33.035.304 (2021)
Oppervlakte	1.285.216 km²
Regeringsvorm	Presidentiële republiek
President	Dina Boluarte (sinds 2022)
Premier	geen
Godsdienst	Christendom (94,5%) Geen religie (5,1%) Overig (0,4%)
Taal	Spaans (español)
Munteenheid	Peruviaanse sol
Volkslied	Somos libres, seámoslo siempre
Nationale feestdag	28 juli
Landcode	PER

Peru is een land aan de westkust van Zuid-Amerika. Peru grenst in het noorden aan Ecuador en Colombia, in het oosten aan Brazilië, in het zuidoosten aan Bolivia en in het zuiden aan Chili. De hoofdstad van Peru is Lima. Het Spaans is de officiële taal met Aymara en Quechua als co-officieel. Peru is na Brazilië en Argentinië het grootste land van Zuid-Amerika.

Voor de komst van de Spanjaarden leefden de Inca's in wat we nu Peru noemen. Er zijn nog veel monumenten die herinneren aan deze oorspronkelijk inwoners, zoals Machu Picchu en de Nazcalijnen. Het Incarijk viel na de komst van de Spanjaarden, die de kolonie Peru stichtten. Tussen 1821 en 1824 werd Peru onafhankelijk. Hierna had het land te maken met economische groei, maar dit stopte na de Salpeteroorlog. Na deze oorlog moest Peru een groot stuk land aan Chili geven. Gedurende 20e eeuw waren er verschillende staatsgrepen, juntas en conflicten, maar ook periodes van stabiliteit en economische groei. Sinds de jaren 1990 ging het beter met Peru en kwam er meer sociale gelijkheid en stabiliteit.

Peru vandaag de dag is een multiculturele samenleving met inwoners van vele verschillende afkomsten. De Peruaanse cultuur is daardoor beïnvloed.

Geschiedenis

Inca's

Zie Inca's voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Overblijfselen van het Incarijk zijn door heel Peru te vinden.

Al 10.000 jaar voor Christus werd Peru bewoond door pre-Columbiaanse culturen. Er is weinig over ze bekend maar hun overblijfselen zijn gevonden in het Andesgebergte en Amazonegebied. De eerste belangrijke samenleving in Peru heet de Chavín cultuur. Ze woonden in Peru van 1400-400 v.chr. Ze presteerden goed op het gebied van beeldhouwkunst en architectuur. Na de Chavín cultuur verdween in 400 v.chr. kwam de Paracas cultuur. Het ontstond aan de zuidkust van Peru van 800 v.chr-100 v.chr. Ze bouwden kleine dorpen en leefden van de landbouw. Na de Paracas cultuur verdween ontstond in hetzelfde gebied de Nazca cultuur (100 v.chr-600 nchr.) De Nazca’s maakten huizen, begraafplaatsen en tempels. Tegelijkertijd ontstond ook de Moche cultuur. Zij woonden langs de noordkust van Peru. Ook ontstond rond diezelfde tijd aan de zuidelijke oevers van het Titicaca-meer het Tiwanaku cultuur. De Tiwanaku’s waren heel goed in landbouw. De Wari’s die ontstinden in 500 na christus waren de eerste in Peru met een keizerrijk. Zij kopieerden veel van andere culturen en waren strijdlustig. De Wari’s waren de eerste die brons hebben ontdekt en hebben gebruikt. Na de Wari cultuur kwam de Chimú cultuur (1000-1480). Zij namen het gebied van de Moche-cultuur over. De Chimú cultuur had de grootste stad ter wereld met 30.000 inwoners. Ze bouwden piramides en maakten de piramides van de Moche cultuur af. In dezelfde tijd ontstond in het zuiden van Peru de Chancay cultuur (1000-1400) en het Nazca gebied werd overgenomen door de Ica cultuur (900-1550). De Inca’s ontstonden in 1300. Bolivia kwam onder het gezag van de Inca’s en hun hoofdstad was Cusco. De Inca’s hadden ook hun eigen taal genaamd Quecha en dat is nog steeds een van de officiële talen van Peru. De Inca’s waren erg modern. Ze bouwden aquaducten, forten, terrassen en tempels. 43 verschillende volken zijn door de Inca’s onderworpen.

Kolonie van Spanje

In Peru is er nog veel architectuur uit het koloniale tijdperk

De Spaanse kolonisten voerde veel strijd tegen de Inca's. Peru werd in 1513 ontdekt door de Spanjaarden, die het land voor henzelf claimden. Francisco Pizarro versloeg de laatste Incakoning in 1532, waarna Peru officieel een Spaanse kolonie werd. De verovering van Peru was een belangrijk moment in de Spaanse verovering van Zuid-Amerika. De Spanje stichtten het onderkoninkrijk Peru. De onderkoning van Peru reorganiseerde het land vervolgens. Veel inheemse inwoners werden tot slavernij gedwongen, waarbij vele stierven. Daarnaast zorgden de ziektes die de Europeanen meebrachten ervoor dat veel inheemse inwoners stierven. Hierdoor daalde het aantal Inca's en werden slaven uit Afrika gehaald voor het werk in de mijnen en op plantages. Gedurende deze tijd werd ook het christendom geïntroduceerd.

In de 18e eeuw werd er minder zilver gewonnen, waardoor Peru minder belangrijk werd. De kolonie Peru werd in verschillende delen verdeeld. Ook ging een stuk naar de Portugezen, die hun kolonie Brazilië uitbreidden naar het westen. Buenos Aires en Bogotá werden belangrijker gedurende deze tijd. Net als veel koloniën in Amerika was er in Peru ook sprake van een roep om onafhankelijkheid. De Spanjaarden probeerden deze roep eerst te onderdrukken. Zij waren echter te druk bezig met Napoleon Bonaparte in Europa. Hierdoor konden bijna alle Spaanse koloniën zelfstandig worden.

Onafhankelijkheid

De Salpeteroorlog

In 1821 werd Peru onafhankelijk, mede door de hulp van het leger van Simón Bolívar en José de San Martín. Bolívar stelde voor om alle koloniën in één land te verenigen, maar dit plan ging uiteindelijk niet door. Peru vormde eerst een land met Bolivia in 1836, maar in 1839 gingen de twee landen alweer uit elkaar. Voor Peru was de 19e eeuw een periode van grote stabiliteit en economische groei. Deze groei hield aan tot aan de Salpeteroorlog. In deze oorlog vocht Peru samen met Bolivia tegen Chili. Chili won echter, waarna een Peru een stuk grond in het zuiden verloor aan Chili. Dit leidde tot veel instabiliteit, maar in 1900 werd Peru weer stabieler. Aan het begin van de 20e eeuw waren er veel binnenlandse conflicten onder Augusto B. Leguía.

De Grote Depressie raakte Peru hard. Het land kreeg uiteindelijk de stad Tacna in 1929 terug van Chili. In 1933 voerde Peru een oorlog met Colombia over een grensconflict. In 1941 leidde een grensconflict met Ecuador tot oorlog. Hierna greep Manuel A. Odría de macht. Odría zorgde ervoor dat er veel hulp voor de armen kwam, maar mensenrechten werden verminderd. Ook had Peru met veel corruptie te maken. In 1975 werd de democratie in Peru weer hersteld. Peru bleef problemen hebben gedurende de jaren 70 en 80. Ook voerde het opnieuw oorlog met Ecuador over een grondgebied. In de jaren 90 kwam Albert Fujimori aan de macht. Onder Fujimori groeide de economie erg hard, maar schond ook de mensenrechten. Fujimori trad uiteindelijk af, vluchtte naar Japan, maar werd uiteindelijk gevangengezet. In 1995 was er opnieuw oorlog tussen Ecuador en Peru over grond, maar in 1998 tekenden de twee landen uiteindelijk vrede.

De strijd tegen corruptie werd een groot thema aan het begin van de 21e eeuw.

Geografie

Landschap

De Atacamawoestijn

Peru heeft drie soorten landschap. Als eerste is er het oerwoud (selvas). In het tropische regenwoud is het altijd warm (boven 23 °C) en het regent er veel. De selva beslaat ongeveer de helft van het land, maar minder dan 10% van de bevolking woont hier. Het tweede gebied is het kustgebied (costas). Het kustgebied bestaat vooral uit steen- en zandwoestijn (de Atacama) en ligt tussen de Stille Oceaan en de uitlopers van de Andes. Het is er fris (gem. 14 °C), behalve in het noorden. De hoofdstad van Peru, Lima, ligt in dit gebied. Steeds meer mensen trekken naar deze stad. Hierdoor woont de helft van de Peruanen in dit deel van het land. De hoogvlakte van Peru is zo'n vier à zes kilometer hoog. Hierdoor is de lucht een stuk ijler en het is er ook niet zo warm. Tegen de hoogteziekte kauwen de Peruvianen cocabladeren. Deze cocabladeren kunnen overigens ook gebruikt worden als basis voor de drug cocaïne. De laatste regio zijn de gebergten (sierras). Zij liggen tussen de kuststrook en het oerwoud. Je kunt hier bijna niet komen en het is er niet zo warm. Toch woont hier bijna 4 % van alle Peruvianen. Het zijn vooral de indianen die hier wonen.

Natuur

De rode rotshaan is de nationale vogel van Peru

In het zuidoosten van het Amazonegebied ligt het Nationaal Park Manu (Spaans: Parque Nacional del Manu). Dit is één van de grootste natuurparken ter wereld. Het park beschikt over tien procent van alle vogel- en plantensoorten van de wereld en maakt deel uit van het werelderfgoed. In het park wonen ook enkele indianenstammen. Er leven veel verschillende soorten apen, de brulaap is de luidste. De jaguar, die de grootste en bekendste katachtige is van Zuid-Amerika, komt ook hier voor. In het hoogland leven de lama en de alpaca (een soort kameel). De grootste slang van Peru is de anaconda, die wel acht meter lang kan worden. Een andere grote wurgslang is de boa constrictor. In het water kun je een brilkaaiman tegen komen en kleurige pijlgifkikkers. Ook de condor, met een spanwijdte van drie meter, is te vinden in Peru.

Op de woestijnachtige kuststrook groeien vooral cactussen en vetplanten; en in het noorden zijn er mangrovebossen. In de Andes en haar valleien groeien agaves, bromelia’s, orchideeën en maïs. In het tropisch regenwoud komen de grootste bomen voor, met een bereik van 60-70 meter. Waar in Peru er sprake is van mist of wolken tegen de heuvel aan de voet van de Andes ontstaat er een loma vegetatie. Zachtgroene kruidenvegetatie is dus die loma vegetatie die voorkomt in Peru. Dit komt voor bij uitdroging van de bodem. Algarrobowouden komen ook voor in Peru in de kustreek. Daar komt een begroeiing van grassen, cactussen ect. Als je kijkt naar het Oosten van Peru vind je valleien met bos op de hellingen. Selva’s zijn in Peru ook te bekennen. Je kan ze vinden naar de Amazonelaagvlakte toe.

Klimaat

Peru ligt in het gebied van het tropische regenklimaat. In het oosten van het land hebben ze last van de passaat in de regentijd. De regentijd is van oktober tot april. Dan valt er veel neerslag. Het westen van Peru is droog. De wind in het westen van Peru waait van zuid naar noord. In Peru hebben ze veel klimaatverschillen en daardoor ook verschillende soorten vegetatie eenheden.

Machu Picchu, een van de bekendste plekken in Peru

Grootste steden

Bevolking

Algemeen

Een traditionele Aymara-ceremonie

Peru is een multiculturele samenleving met mensen van verschillende nationaliteiten. De grootste bevolkingsgroep zijn de Latino's met 60% van de bevolking. Zij zijn de afstammelingen van de inheemse bevolking en Europese kolonisten. De tweede groep zijn de Quichua. Dit volk leefde oorspronkelijk in de woestijnen van Peru, maar leven nu door het gehele land. Zo'n 22% van de bevolking ziet zichzelf als Quichua. 6% van de bevolking ziet zichzelf als blank. Zij hebben vaak een Spaanse, Portugese, Italiaanse of Britse migratieachtergrond. 3,5% is Afro-Peruviaan en zijn veelal afstammelingen van de voormalige slaven in Peru. 2,5% behoort tot de Aymara, dat vooral aan de grens met Bolivia en Chili woont.

Peru heeft te maken met een stijgende bevolking, maar de groei van de bevolking neemt af. Er zijn iets meer vrouwen in Peru dan mannen en dit verschilt neemt naar verwachting de komende jaren toe.

Talen

Een aantal van de kleinere talen in Peru

De officiële taal van Peru is het Spaans. De meeste Peruvianen spreken het Andes-dialect van het Spaans. 86% van de bevolking heeft het Spaans als moedertaal. Het Quechua en Aymara zijn co-officieel. Dit betekent dat ze niet dezelfde status als het Spaans hebben, maar de overheid wel diensten in deze talen moeten aanbieden. Dit geldt overigens ook voor Peruviaanse gebarentaal. Quechua wordt door zo'n 10% van de bevolking gesproken; Aymara door 1,2% van de bevolking.

Daarnaast worden er in Peru nog zo'n 300 andere inheemse talen gesproken. Het exacte aantal inheemse talen verschilt, aangezien veel talen door slechts een klein groepje mensen gesproken wordt. Ook zien sommigen dialecten als verschillende talen, terwijl anderen deze als één taal zien. Gezamenlijk hebben deze talen zo'n 105.000 sprekers. De meeste talen worden in het noorden van het land gesproken. Veel van deze talen zijn door Peruaanse overheid erkent. Daarnaast zijn er nog immigrantentalen, zoals Japans, Chinees, Italiaans, Duits, Hindi en Arabisch. Aan de Braziliaanse grens zijn er gebieden waar ook Portugees gesproken wordt.

Religie

De grootste religie van Peru is de Rooms-Katholieke Kerk. 76% van de bevolking ziet zichzelf als katholiek. 18% van de bevolking is aanhanger van een andere vorm van het christendom. In veel gevallen is dit het protestantisme. Sommige inwoners mixen het christendom met oude Incarituelen en de mythologie van de Inca's. Een kleiner gedeelte van de bevolking gelooft in andere religies, zoals het boeddhisme en jodendom, of is ongelovig.

In Peru geldt godsdienstvrijheid, wat betekent dat ieder vrij is om te geloven wat hij of zij wil.

Kunst en cultuur

Werelderfgoed

De Nazcalijnen in de vorm van een aap.

Stad Cuzco
Historisch heiligdom van Machu Picchu
Archeologisch Chavin
Nationaal park Huascarán
Archeologische zone Chan Chan
Nationaal park Manú
Historisch centrum van Lima
Nationaal park Rio Abiseo
Lijnen en geogliefen van Nazca en Palpa
Historisch centrum van de stad Arequipa
Heilige stad Caral-Supe
Qhapac Ñan, wegennetwerk van de Andes (deels in andere landen)

Keuken

Ceviche is een gerecht, dat men vooral aan de kusten vindt

De Peruviaanse keuken is beïnvloed door de Spaanse en inheemse keuken, maar heeft ook invloeden uit de Italiaanse, Japanse, Chinese en Afrikaanse keuken. In Latijns-Amerika is de Peruviaanse keuken erg bekend. De Peruviaanse keuken is erg divers door verschillende klimaten in Peru. Hierdoor zijn er regionale variaties. Bekende Peruviaanse gerechten zijn anticuchos, ceviche en pachamanca. Belangrijke ingrediënten in de Peruviaanse keuken zijn maïs, aardappels, bonen en quinoa. Ook rijst, graan en vlees zijn belangrijk. Deze laatste ingrediënten zijn door de Spanjaarden naar Peru gebracht.

Andere belangrijke Peruviaanse gerechten zijn pollo a la Brasa, arroz con pollo, butifarras, carapulcra en olluquito con charqui. Ook hebben ze een gerecht dat adobo heet dat is gestoofd gemarineerd vlees. Een ander gerecht is lomo saltado wat een roerbakgerecht is.

Muziek en dans

De marinera

De Peruviaanse muziek heeft Spaanse, inheemse en Afrikaanse invloeden. De tinya en de quena zijn twee typisch inheemse instrumenten, die door heel Peru gebruikt worden. De Spanjaarden introduceerden ook nieuwe instrumenten, zoals de harp en de gitaar. Hierdoor ontstonden nieuwe isntrumenten, zoals de charango. Afrikaanse invloeden zijn vooral te vinden in ritmes en de cajón. Belangrijke Peruviaanse artiesten zijn Eva Ayllòn, Tania Libertad, Arturo Cavero en Susana Baca. Yma Sumac, die bekend stond om haar hoge stem, kwam ook uit Peru.

De charango is het nationale muziekinstrument van Peru. Oorspronkelijk werd het instrument gebruikt voor het oproepen van meerminnen rond het Titicacameer. De Spaanse gitaar wordt ook veel gespeeld, net als de bandurria. Belangrijke dansen in Peru zijn marinera, tondero, zamacueca, diablada en huayno.

Politiek

Staatsinrichting

Het parlementsgebouw van het Peruviaans Congres

Peru is een republiek en democratie met meerdere politieke partijen. Het staatshoofd van Peru is een president en de president heeft vrij veel macht in Peru. De staatsinrichting van Peru is geïnspireerd door de Verenigde Staten en de Volksrepubliek China. Naast een president is er een minister-president, die de president helpt. De president is zowel het staatshoofd als het hoofd van de regering. Een president dient vijf jaar en kan niet gelijk herkozen worden. Er zijn in de Peruaanse geschiedenis twee presidenten geweest die afgezet zijn. Naast de president en de minister-president zijn er 18 ministers.

De kiesleeftijd in Peru ligt op 18 jaar. Iedere Peruaan tussen de 18 en 70 jaar is zelfs verplicht om te stemmen. Peruanen ouder dan 70 jaar mogen zelf beslissen of stemmen of niet. Deze regel geldt ook voor Peruanen in het buitenland en Peruanen met een dubbele nationaliteit. Het Peruaanse parlement is het Peruviaans Congres met 130 leden. Deze leden worden elk namens de inwoners van een bepaalde regio gekozen voor een periode van vijf jaar. Het Peruviaans Congres bestaat uit slechts één kamer.

Bestuurlijke indeling

De regio's van Peru

Peru is verdeeld in 24 regio's en 2 provincies. Deze 2 provincies zijn de provincie Lima en de provincie Callao. Callao kan ook ook wordt gezien als regio en wordt ook op deze manier bestuurd. Alle regio's en Callao hebben een eigen bestuur, dat sinds 2002 door middel van verkiezingen wordt gekozen. Vóór 2002 koos de Peruaanse regering deze regeringen. De provincie Lima behoort tot geen enkele regio, aangezien hier de hoofdstad ligt.

De overige 24 regio's zijn:

De regio's zijn weer verdeeld in provincies en districten en uiteindelijk gemeenten.

Economie

Bestand:Lima - Perú.jpg

Het financiële district van Lima

Peru is een van de grootste economieën van Latijns-Amerika. Tijdens het begin van de 21e eeuw beleefde Peru veel economische groei. Hierdoor steeg de inkomens en daalde de werkloosheid. Toch heeft Peru nog altijd met veel armoede te maken. In Peru betaalt men met de Peruviaanse sol. Het land is lid van de Pacifische Alliantie. Dit is een vrijhandelsunie met Chili, Colombia en Mexico. Peru heeft interesse getoond om lid te worden van de Mercosur, een vrijhandelsunie tussen Uruguay, Argentinië, Brazilië en Paraguay. Tot op heden zijn daarvoor nog geen stappen ondernomen. 27% van de bevolking is werkzaam in de landbouw, 15% in de industrie en 58% in de dienstensector. Belangrijke sectoren zijn de mijnbouw, de visserij en het maken van meubels, machines, kleding, bier en frisdrank.

De grootste handelspartner van Peru is de Volksrepubliek China, gevolgd door de Verenigde Staten. Andere belangrijke partners zijn Mexico, Brazilië, Zuid-Korea, India, Japan en Ecuador.

	Landen en afhankelijke gebieden in Zuid-Amerika
Argentinië · Bolivia · Brazilië · Chili · Colombia · Ecuador · Guyana · Paraguay · Peru · Suriname · Uruguay · Venezuela Afhankelijke gebieden: Falklandeilanden · Frans-Guyana · Zuid-Georgia en de Zuidelijke Sandwicheilanden

@@ Regel 1: / Regel 1: @@
 {{Peru}}
-'''Peru''' is een land aan de westkust van [[Zuid-Amerika]]. Peru grenst in het noorden aan [[Ecuador]] en [[Colombia]], in het oosten aan [[Brazilië]], in het zuidoosten aan [[Bolivia]] en in het zuiden aan [[Chili]]. De hoofdstad van Peru is [[Lima]]. Het [[Spaans]] is de officiële taal met [[Aymara]] en [[Quechua]] als co-officieel. Peru is na Brazilië en [[Argentinië]] het grootste land van Zuid-Amerika.
+'''Peru''' is een land aan de westkust van [[Zuid-Amerika]]. Peru grenst in het noorden aan [[Ecuador]] en [[Colombia]], in het oosten aan [[Brazilië]], in het zuidoosten aan [[Bolivia]] en in het zuiden aan [[Chili]]. De hoofdstad van Peru is [[Lima]]. Het [[Spaans]] is de officiële taal met [[Aymara]] en [[Quechua  (taal)|Quechua]] als co-officieel. Peru is na Brazilië en [[Argentinië]] het grootste land van Zuid-Amerika.
 Voor de komst van de Spanjaarden leefden de [[Inca's]] in wat we nu Peru noemen. Er zijn nog veel monumenten die herinneren aan deze oorspronkelijk inwoners, zoals [[Machu Picchu]] en de [[Nazcalijnen]]. Het Incarijk viel na de komst van de Spanjaarden, die de kolonie Peru stichtten. Tussen 1821 en 1824 werd Peru onafhankelijk. Hierna had het land te maken met economische groei, maar dit stopte na de [[Salpeteroorlog]]. Na deze oorlog moest Peru een groot stuk land aan Chili geven. Gedurende 20e eeuw waren er verschillende staatsgrepen, [[junta]]s en conflicten, maar ook periodes van stabiliteit en economische groei. Sinds de jaren 1990 ging het beter met Peru en kwam er meer sociale gelijkheid en stabiliteit.

10 grootste steden van Peru
Lima Arequipa	Nummer	Stad	Inwoners	Trujillo Chiclayo
	1	Lima	9.569.468
	2	Arequipa	1.034.736
	3	Trujillo	962.369
	4	Chiclayo	810.783
	5	Piura	517.293
	6	Huancayo	471.993
	7	Cuzco	434.654
	8	Chimbote	381.742
	9	Iquitos	364.010
	10	Tacna	293.119