Kelten

Zie ook Tijdlijn van cultuurvolkeren in de Lage Landen

Gebieden waar ooit Keltische volken hebben gewoond.

 Hallstatt en La Tène-periode kerngebied, rond de 6e eeuw v.Chr.

 Andere delen van Europa waar vroeger Kelten woonden

 De zes overgebleven Keltische gebieden

 Gebieden waar thans nog een Keltische taal wordt gesproken

Bronzen helm, gemaakt rond 300 v. Chr in Keltisch Gallië

De Kelten waren een verzameling van volken die in de prehistorie (eigenlijk protohistorie, La Tène-periode) en oudheid grote delen van Europa bewoonden. Zij hadden een eigen soort godsdienst die we kennen als de Keltische mythologie. Mogelijk is er een verband met de Hallstatt-cultuur. Die kenden al een zogeheten wagenbegrafenis. De vroegste wagenbegrafenissen in Groot-Brittannië ontstonden ca. 500 voor Christus. De westerse La Tène-periode komt grotendeels overeen met het historische Keltische Gallië. Maar of het daadwerkelijk hetzelfde is, dat is niet duidelijk.

Historische Keltische groepen waren de Galliërs (West-Europa, Frankrijk, Zwitserland), Keltiberiërs (Iberisch schiereiland), Gallaeciërs (Galicië, Noord Portugal en Noord Spanje), Galaten (Galatië, Anatolië), Oud Britten (Groot-Brittannië), en de Gaels (Ierland, Schotland en het eiland Man).

Taal

Keltische stammen gedurende de Hallstatt-La Tene periode

De vroegste meest duidelijke voorbeelden van Keltische taal zijn de Lepontische inscripties bij Lugano (Zwitserland) uit de 6e eeuw voor Christus. Het meeste schriftelijke bewijs van de vroege Kelten komt van de Grieks-Romeinse schrijvers, die de Kelten vaak groepeerden als barbaarse stammen. Ze volgden een oude Keltische religie onder toezicht van druïden. Het eerste geschreven gebruik van de naam Kelten - als Κελτοί (Keltoi) in het Grieks - om naar een etnische groep (cultuur) te verwijzen, was door Hecataeus van Miletus, de Griekse geograaf, in 517 v.Chr.  Hij schreef over een volk dat in de buurt van Massilia woonde (het huidige Marseille).

Zij spraken een Keltische taal en verschilden soms heel erg van elkaar. Er is dan ook nooit een Keltisch Rijk geweest of een Keltische staat, de naam Kelten was alleen een naam voor volkeren die een Keltische taal spraken. Op hun hoogtepunt in de 4de eeuw v. Chr. bewoonden zij de Britse eilanden, het Iberisch schiereiland (Basken, Galiciërs), Centraal-Turkije en een stuk land dat van Frankrijk tot Roemenië liep.

Keltische talen worden nu alleen nog gesproken in Ierland, Schotland, Man, Wales, Cornwall en Bretagne.

Vrijwel alle gebieden met Wal- of Gal- in hun naam werden of worden bewoond door Keltische stammen. Bijvoorbeeld: Wallonië, Gallië, Wales en Galicië.

De Keltische talen zijn langzaam uit elkaar gegroeid en zo ontstonden uiteindelijk verschillende talen. Door de eeuwen heen ontwikkelden de talen zich tot de afzonderlijke Keltiberische (Noordoost-Spaans-Keltisch), Goidelic- (Gaelic talen, Iers en Schots) en Brittonische (Britse Keltische talen) talen. De meeste Keltische talen zijn uitgestorven. Alleen het Iers, Welsh, Bretons en Schots-Gaelisch worden nog op enigszins grote schaal gesproken.

Veel woorden in het Nederlands hebben een Keltische oorsprong, zoals "ambacht", "kar", "broek" en "eed".

Enkele steden danken hun naam aan de Keltische God Lugh: zoals Lyon, Laon en Leiden.

Met de komst van de Romeinen werd het Latijn overgenomen. Groot-Brittannië en Ierland behielden het langst de Keltische taal. Er was ook een aanzienlijke culturele invloed die Gallië op Rome uitoefende, met name in militaire zaken en rijkunst, aangezien de Galliërs vaak dienden in de Romeinse cavalerie (legeronderdeel met paarden). De Romeinen namen het Keltische cavaleriezwaard, de spatha, en Epona, de Keltische paardengodin aan.

Geschiedenis

Het Battersea Shield, een ceremonieel bronzen schild uit de 3e-1e eeuw voor Christus, is een voorbeeld van de Keltische kunst van La Tène-periode uit Groot-Brittannië

Het is onduidelijk waar de Kelten precies vandaan kwamen, maar waarschijnlijk was hun kerngebied de streek ten noorden van de Alpen, ongeveer in Beieren en Baden-Württemberg. Vanuit dit gebied verspreidden ze zich over heel Europa. Ze bewoonden op hun hoogtepunt de Povlakte, de Alpen, Centraal-Turkije, het Iberisch Schiereiland, Gallië, delen van de Balkan, de Lage Landen ten zuiden van de Rijn en de Britse eilanden. In die tijd bedreigden ze ook het nog kleine Romeinse Rijk, maar veroverd hebben ze het nooit.

Keltenspecialist Patrick Sims-Williams (2020) pleit voor een oorsprong van de Kelten in een regio, niet in Midden-Europa of richting de Atlantische Oceaan, maar er tussenin, dus in het moderne Frankrijk niet ver van de Alpen.

In de 19e eeuw gemaakt standbeeld van Vercingetorix

In de Gallische Oorlogen werden de Keltische Galliërs door Julius Caesar onderworpen. In 52 voor Christus leidde Vercingetorix een opstand tegen de Romeinse bezetting, maar werd verslagen bij het beleg van Alesia en gaf zich over. Hierna was het afgelopen met de macht van de Kelten. Op het Iberisch Schiereiland, de Povlakte en in Gallië werden de Kelten geromaniseerd. Ze gingen Latijn spreken en zich Romeins gedragen. Alleen de Britse eilanden bleven nog lange tijd Keltisch. Tijdens de Grote Volksverhuizing werden de meesten daar echter verjaagd naar de afgelegen en wilde delen van de eilanden, zoals de Schotse Hooglanden, westelijk Ierland en Wales. Ierland bleef nog het langst Keltisch, maar na eeuwen van Brits bestuur verloor ook Ierland een deel van z'n Keltische cultuur.

Cultuur

Geloof

Zie ook Keltische mythologie

De Kelten waren in het begin polytheïstisch. Dat betekent dat ze meerdere goden en godinnen hadden en vereerden. een aantal goden werden als drievoudig gezien. Veel Keltische goden zijn bekend uit teksten en inscripties uit de Romeinse tijd. In de Keltische religie was de natuur ook erg belangrijk. Rivieren en beekjes, heuveltoppen, bomen en voorouders werden allemaal vereerd. De Kelten geloofden dan ook dat alles een ziel had en dat die gerespecteerd moest worden. Er werden dan ook vaak offers gebracht. De Keltische cultuur staat bol van de mythen en sagen. Het beschikbare bewijs is van een sterke mondelinge traditie, zoals die bewaard door barden (tekstdichters en zangers) in Ierland, en uiteindelijk opgetekend door kloosters, ongeveer vanaf de 5e eeuw.

De priesters van de Kelten waren de druïdes. Priesters is eigenlijk een beetje een klein woord, want druïdes waren ook rechters en artsen. Hemel en aarde waren bij de Kelten niet duidelijk gescheiden. Zo geloofden de Kelten dat met Samhain (waar later Halloween uit is ontstaan) geesten mensen konden ontvoeren.

Book of Kells

Uiteindelijk zijn de meeste Kelten overgaan overgegaan op het christendom (en dan vooral het katholicisme). Ierland werd bekeerd door missionarissen uit Groot-Brittannië, zoals Saint Patrick (ca. 385 - 17 maart 461). Zijn sterfdag wordt nog altijd gevierd in Ierland. Het Keltische geloof is toen uitgestorven. Evangelieboeken zoals het Book of Kells en Book of Lindisfarne, kelken, kruisen en dergelijke laten de christelijke vermenging met de Keltische kunst duidelijk zien.

Sociale klassen en samenleving

Veel van de stammen hadden een stamhoofd of koning. De meeste beschrijvingen van Keltische samenlevingen beschrijven ze als verdeeld in drie groepen: een krijgersaristocratie; een intellectuele (kennis) klasse met beroepen als druïde, dichter en jurist; en alle anderen.

Slavernij , zoals die door de Kelten werd beoefend, was zeer waarschijnlijk vergelijkbaar met de beter beschreven praktijk in het oude Griekenland en Rome. Slaven werden verkregen uit oorlog, invallen en dwang- en schuldendienst. Slavernij was erfelijk, hoewel vrijlating mogelijk was. De Oud-Ierse en Welshe woorden voor 'slaaf', respectievelijk cacht en caeth, zijn verwant aan het Latijnse captus 'gevangene', wat suggereert dat de slavenhandel een vroeg contactmiddel was tussen Latijnse en Keltische samenlevingen.

Archeologisch bewijs suggereert dat de pre-Romeinse Keltische samenlevingen verbonden waren met het netwerk van handelsroutes over land die Eurazië overspannen. Archeologen hebben grote prehistorische knuppelpaden (soort vlonders) ontdekt die door moerassen in Ierland en Duitsland lopen. Mogelijk zijn deze gemaakt voor transport op wielen als onderdeel van een uitgebreid wegennet dat de handel vergemakkelijkte.

Bouwwerken

Keltische huizen in Duitsland

De Kelten hadden ook hun eigen bouwstijl. Vooral in Gallië bouwden ze hun eigen steden en vestigingen. Bekend zijn ook de zogeheten heuvelforten. In Schotland bouwden ze brochs, grote stenen torens, die als uitkijktoren dienden maar ook als verdediging. Voor hun geloof bouwden ze stenencirkels, waarvan de bekendste misschien wel Stonehenge is, hoewel men tegenwoordig van mening is dat deze al door een eerder volk uit de steentijd zijn gemaakt, maar dat de Kelten er wel gebruik van maakten. De huizen verschilden van tijd tot tijd. In streken waar niet makkelijk steen te krijgen was, werden de huizen van leem gemaakt. In geschikter streken werden grote huizen van steen gebouwd.

Metaalbewerking en andere ambachten

Een Keltische torque

De Kelten hadden ook een heel herkenbare vorm van metaalbewerking. Het grondgebied van de Kelten bevatte koper, tin, lood, ijzer, zilver en goud. De Keltische sieraden waren populair in heel Europa en werden dan ook veel verhandeld. Zelfs de Romeinen en Grieken, die op veel vlakken verder waren ontwikkeld dan de Kelten, vonden het knap dat de Kelten zulke mooie sieraden konden maken. De Kelten maakten vooral torques (een soort hals- of armband), drinkbekers, helmen en messen.

Vanaf 200 v. Chr. worden er ook munten geslagen met Keltische tekens en teksten. Of dit als echt geld moet worden gezien is niet helemaal duidelijk. Er zijn bijvoorbeeld ook voorraden van bijlen, ringen of bellen gevonden die mogelijk als ruilmiddel dienden. Munten met een lage waarde waren van potin. Dat is een bronslegering met een hoog tingehalte. Die werden vóór de Romeinse verovering van deze landen in de meeste Keltische gebieden van het continent en in Zuidoost-Brittannië geslagen. Munten met een hogere waarde, geschikt voor gebruik in de handel, werden geslagen in goud, zilver en hoogwaardig brons. Gouden munten kwamen veel vaker voor dan zilveren munten.

Keltische kleding

Keltische kunst produceerde ook veel ingewikkeld en mooi metaalwerk, waarvan voorbeelden bewaard zijn gebleven door hun kenmerkende begrafenisrituelen.

De Kelten zouden ook goed textiel hebben kunnen bewerken, maar dat blijft lang niet zo goed bewaard als goud en wordt daarom vrijwel nooit teruggevonden. Tijdens de latere ijzertijd droegen de Galliërs over het algemeen shirts met lange mouwen of tunieken en lange broeken ( braccae genoemd door de Romeinen). Kleren werden gemaakt van wol of linnen, waarbij de rijken wat zijde gebruikten. In de winter werden mantels gedragen.

Kelten waren ook in staat om hoogontwikkelde muziekinstrumenten te maken, zoals de carnyces, deze beroemde oorlogstrompetten die vóór de strijd werden gebruikt om de vijand bang te maken. Bij de latere Vikingen kom je vergelijkbare kunstuitingen tegen.

Stad

Heuneburg

De Kelten hadden ook een stad gebouwd, genaamd Heuneburg.

• 

  Soort Keltische trompet met drakenkop

• 

  Keltische munten

• 

  Keltisch schild

• 

  Krijgersbeeldje

Zie ook

• Germanen
• Romeinen