Nieuw-Caledonië

Nieuw-Caledonië Nouvelle-Calédonie
Hoofdstad	Nouméa
Aantal inwoners	273.674 (2021)
Oppervlakte	18.575 km²
Regeringsvorm	Overzees gebiedsdeel (met bijzondere status) van Frankrijk
Godsdienst	Christendom (85,2%) Geen religie (10,4%) Islam (2,8%) Overig (1,6%)
Taal	Frans (français)
Munteenheid	CFP-frank
Volkslied	La Marseillaise
Nationale feestdag	14 juli
Landcode	NCL
Portaal Frankrijk

Nieuw-Caledonië is een overzeese gemeenschap van Frankrijk sui generis. De hoofdstad is Nouméa. Nieuw-Caledonië is gelegen in de Grote Oceaan en behoort tot de eilandengroep Melanesië. Het ligt ten oosten van Australië en in de buurt van Nieuw-Zeeland, Fiji en Vanuatu. In Nieuw-Caledonië wonen zo'n 290.000 mensen (in 2020).

De eilandengroep werd in 1774 ontdekt door de Engelsman James Cook. In 1853 besloten de Fransen het eiland te koloniseren. Nieuw-Caledonië was eerst een strafkolonie, waar misdadigers naartoe gezonden werden. Later werd er nikkel op het eiland gevonden en werd er handel gedreven met onder andere Japan en Frans-Indochina. Nieuw-Caledonië kreeg in 1946 zelfbestuur. Tijdens de jaren 1970 en 1980 ontstonden conflicten tussen de Franse inwoners en de Kanak. Deze spanningen werden in 1988 opgelost, waarna de Franse overheid Nieuw-Caledonië nog meer zelfbestuur gaf.

Geschiedenis

Pre-koloniale periode

Nieuw-Caledonië ontstond zo'n 79 tot 83 miljoen geleden. Toen brak Zeelandië zich af van het prehistorische continent Grondwana. Zeelandië was een continent, waartoe Nieuw-Caledonië en Nieuw-Zeeland behoorden. Door de stijging van de zeespiegel raakte een groot deel van het continent bedekt met water. Tegenwoordig zijn enkel Nieuw-Caledonië, Nieuw-Zeeland en wat kleinere eilanden zichtbaar.

Er is weinig bekend over de pre-koloniale periode in Nieuw-Caledonië. Ergens tussen 1600 en 200 v.Chr. kwamen de Lapita naar de eilanden toe. Zij waren goed in het navigeren over zee. Ook konden maakten zij gebruik van landbouw. Tussen 1100 v.Chr. en 200 n.Chr. werden de eerste dorpen op het eiland gesticht.

Europese ontdekking

Op 4 september 1774 ontdekt de Engelse ontdekkingsreiziger James Cook het eiland. Hij noemde het "Nieuw-Caledonië" naar de Schotse streek Caledonië. Volgens Cook leek het eiland namelijk erg op de Schotse streek. In 1788 kwam de Fransman Jean-François de Galaup naar het eiland. Tussen 1793 en 1796 werden de nabijgelegen eilanden in kaart gebracht door William Raven.

De eilanden werden voornamelijk door walvisvaarders bezocht. Tijdens de jaren 1840 werd er sandelhout van de eilanden gehaald. Hierna besloten de Franse en Australische kolonisten om inheemse inwoners van de eilanden te ontvoeren. Zij werden vervolgens als slaven te werk gezet op de suikerplantages in Fiji en Queensland. Ondertussen probeerden missionarissen uit Engeland om de inheemse inwoners christelijk te maken.

Franse kolonisatie

Een foto van een Kanak-koning en zijn vrouw en kind uit 1906.

Op 24 september 1853 verklaarde keizer Napoleon III Nieuw-Caledonië een Franse kolonie. Eén jaar later werd de hoofdstad "Port-de-France" (het huidige Nouméa) gesticht. In 1864 werd Nieuw-Caledonië een strafkolonie. Misdadigers uit Frankrijk werden naar het eiland gestuurd om hun straf uit te zitten. De misdadigers werden door de Franse staat als gevaarlijk beschouwd. Zo moesten veel leden van de Commune van Parijs verplicht naar het eiland vertrekken. In 1897 stopte de transport van gevangenen naar het eiland.

In hetzelfde jaar werd nikkel op het eiland ontdekt. Op het eiland werden veel mijnen geopend. Ook kwamen er migranten uit Nederlands-Indië, Frans-Indochina, Japan en het Franse vasteland. De Franse overheid spoorde haar inwoners aan om naar Nieuw-Caledonië te verhuizen. Toch vertrokken slechts enkelingen naar het eiland. De inheemse bevolking, de Kanak, moesten gedwongen in reservaten leven. Zij werden als tweederangsburgers beschouwd. De Kanak kwamen verschillende keren in opstand tegen de Franse kolonisten zonder enig succes. Een groot deel van Kanak stierf ook aan ziektes die door de Europeanen werden meegebracht, zoals de pokken en de mazelen.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog koos Nieuw-Caledonië de kant van de Vrije Fransen (het leger van Charles de Gaulle). De gouverneur van het eiland was echter voorstander van de Vichy-regering. Hierdoor werd hij ontslagen en moest vertrekken. Nieuw-Caledonië werd (met de hulp van Australië) een legerbasis voor de Geallieerden. Ook dienden enkele inwoners in het vrije Franse leger.

In 1946 werd Nieuw-Caledonië een overzeese gemeenschap, waardoor het meer zelfbestuur kreeg. In 1953 werd de Franse nationaliteit verleend aan alle inwoners, waaronder de Kanak. Na de oorlog draaide de economie van het eiland erg goed door de handel met Australië. Door de economische groei verhuisden steeds meer Fransen en inwoners van Polynesische eilanden naar Nieuw-Caledonië. De Kanak werden hierdoor een minderheid.

Les Événements

In 1976 begonnen de Kanak aan hun strijd voor onafhankelijkheid. Zij ondernamen acties tegen de Franse regering. Dit waren zowel vreedzame als gewelddadige acties. De situatie liep uit de hand. In 1983 besloot de Franse overheid om Nieuw-Caledonië meer zelfbestuur te geven. Hiervoor moest het wel vijf jaar lang rustig blijven. De onafhankelijkheidsstrijders verenigden zich vervolgens in het Front de Libération Nationale Kanak et Socialiste. Deze beweging bezette enkele delen van het eiland en zette een eigen regering op. De Franse regering besloot de Kanak zelfbestuur te geven, maar wilde ook de overige inwoners beschermen.

De situatie liep verder uit de hand. De Franse regering riep de noodtoestand uit en de onafhankelijkheidsbeweging won de verkiezingen in drie van de vier provincies. In 1986 kwam een nieuwe Franse regering aan de macht. Deze trad harder op tegen de onafhankelijkheidsbeweging, waardoor de situatie nog erger werd. De onafhankelijkheidsstrijders voerden in 1988 een gijzeling uit. In een grot in Ouvéa namen vier strijders 27 mensen gevangen. De gijzeling werd beëindigd door het Franse leger. Hierbij kwamen 19 gijzelaars, de vier onafhankelijkheidsstrijders en twee soldaten om het leven.

Op 26 juni 1988 werd deze periode beëindigd door het akkoord van Matignon. Tien jaar later werd het akkoord van Nouméa ondertekend. De Franse en Nieuw-Caledonische overheid besloten om over een periode van 20 jaar meer bevoegdheden aan Nieuw-Caledonië over te dragen. Nieuw-Caledonië kreeg hierdoor een grotere mate van zelfbestuur dan andere Franse gemeenschappen.

Onafhankelijkheidsreferenda

Volgens het akkoord van Nouméa moest tegen het einde van 2018 een onafhankelijkheidsreferendum plaatsvinden. In 2017 begon een discussie tussen Nieuw-Caledonië en de Franse regering over hoe dit referendum eruit moest zien. Uiteindelijk werd besloten dat de Kanak automatisch konden stemmen, terwijl andere inwoners die niet altijd konden. Het referendum werd op 4 november 2018 gehouden. 56% van de inwoners was tegen onafhankelijkheid en 43% was voor. De uitkomst van het referendum was dat Nieuw-Caledonië onderdeel van Frankrijk zou blijven.

Op 4 oktober 2020 werd een tweede onafhankelijkheidsreferendum gehouden. Dit referendum werd door leden van het parlement van Nieuw-Caledonië aangevraagd. Tijdens het referendum wilde 53% van de inwoners bij Frankrijk blijven, terwijl 46% zich uitsprak voor onafhankelijkheid. Hoewel de uitkomst hetzelfde bleef, was het percentage gezakt. Het parlement keurde hierna een derde onafhankelijkheidsreferendum goed voor 2021. De voorstanders van onafhankelijkheid besloten dit referendum te boycotten vanwege de coronapandemie. Tijdens het referendum wilde 96% van de bevolking bij Frankrijk blijven, terwijl slechts 4% onafhankelijkheid wilde. Overigens kwam slechts 44% van de bevolking opdagen, terwijl dit in 2020 86% was.

Onrust in 2024

Op 13 mei 2024 braken rellen op het eiland uit vanwege een hervorming van het kiesstelsel. Het akkoord van Nouméa bevatte enkele beperking voor Polynesische en Europese inwoners (en hun kinderen) om te kunnen stemmen. Deze beperkingen gelden niet voor de Kanak. In 2018 liep het akkoord van Nouméa af. Na drie onafhankelijkheidsreferenda wilde de Franse overheid deze beperkingen voor Polynesische en Europese inwoners versoepelen. Hierdoor moesten Polynesische en Europese inwoners minstens 10 jaar op Nieuw-Caledonië wonen om te kunnen stemmen in lokale verkiezingen. Volgens de Franse overheid zou het kiesrecht hierdoor eerlijker worden.

Volgens de onafhankelijkheidsbeweging zou onafhankelijkheid hierdoor moeilijker worden in de toekomst. Tegenstanders van de wet zijn van mening dat Kanak hun invloed verliezen in de politiek. Ook zou de hervorming een truc zijn om meer pro-Franse kiezers te laten stemmen. Uit woede over de wet braken op het eiland rellen uit. Hierbij speelden ook de hoge werkloosheid en vastgelopen economie een rol. Verschillende winkels werden geplunderd en in de brand gestoken. Ook vonden er confrontaties tussen de politie en demonstranten plaats. Tijdens een barricade werden drie Kanak neergeschoten door een automobilist wiens auto geblokkeerd werd.

De Franse regering reageerde het uitroepen van de noodtoestand op 16 mei 2024. Franse militairen werden naar het eiland gezonden om de orde te herstellen. Ook kwam er een verbod op TikTok op het eiland. Volgens de Franse overheid zouden demonstranten rellen organiseren via dit platform.

Geografie

Nieuw-Caledonië is een eilandgroep bestaande uit meer dan 140 eilanden. Het belangrijkste en grootste eiland is Grande Terre. In het Nederlands wordt dit eiland ook wel Nieuw-Caledonië genoemd. De meeste inwoners wonen op Grand Terre. Ook de hoofdstad Nouméa is op dit eiland gelegen. Grande Terre is 400 kilometer lang en tussen de 50 en 70 kilometer breed. Hierdoor is het ongeveer half zo groot als Taiwan.

Ten noordoosten van Grande Terre liggen de Loyaliteitseilanden. Op deze eilandengroep wonen zo'n 18.000 mensen. De belangrijkste eilanden uit deze groep zijn Lifou, Maré en Ouvéa. Daarnaast zijn ook Dudun, Faiava en Mouli bewoond.

Bronnen

• (en) Het artikel op Wikipedia
• (en) Cooney, Christy (19 mei 2024). "New Caledonia 'under siege' from rioting, says capital's mayor". BBC News. Gelezen op 19 mei 2024.
• (en) Redactie (17 mei 2024). "New Caledonia: Six questions to understand the current crisis". Le Monde. Gelezen op 19 mei 2024.
• (en) Redactie (17 mei 2024). "Why did France block TikTok to quell unrest in New Caledonia?". France24. Gelezen op 19 mei 2024.
• (en) Gavin, Gabriel (19 mei 2024). "France launches crackdown in New Caledonia as deadly riots rage". Politico. Gelezen op 19 mei 2024.

	Overzees Frankrijk
Overzeese regio's: Frans-Guyana · Guadeloupe · Martinique · Mayotte · Réunion Overzeese gemeenschappen: Frans-Polynesië · Saint-Barthélemy · Saint-Pierre en Miquelon · Sint-Maarten · Wallis en Futuna Overzees territorium: Franse Zuidelijke en Antarctische Gebieden Overzeese gemeenschap sui generis: Nieuw-Caledonië Overig Frans bezit: Clipperton