Feminisme

Progressivisme
Stromingen
Sociaalliberalisme Kathedersocialisme Humanisme Antiklerikalisme Feminisme Techno-progressivisme
Begrippen
Vrijzinnigheid Moderniteit Vooruitgangsgeloof Progressief onderwijs Vrouwenkiesrecht Duurzame ontwikkeling
Sleutelfiguren
Theodore Roosevelt John Dewey Jane Addams Franklin D. Roosevelt Nelson Mandela Els Borst
Portaal Politiek

Het feminisme is een verzameling van politieke en maatschappelijke bewegingen of stromingen die streeft naar een gelijkwaardige behandeling van mannen en vrouwen. Dit streven komt voort uit de ongelijke verhoudingen tussen mannen en vrouwen op economisch, politiek, sociaal en persoonlijk gebied.

Belangrijke vrouwen binnen het Nederlandse feminisme zijn Aletta Jacobs, Henriëtte van der Mey en Wilhelmina Drucker. In de 19e eeuw werd Florence Nightingale een van de belangrijkste voorvechters van het doorbreken van de rollenpatronen tussen man en vrouw. Rond de jaren '60 en '70 van de 20e eeuw ontstond in Nederland de Dolle Minabeweging. Tegenwoordig speelt de MeToo-beweging een grote rol in het aankaarten van (seksueel) geweld en ander seksueel grensoverschrijdend gedrag tegen vrouwen.

Naam

Het woord 'feminisme' is ontleend aan het Franse woord féminisme met dezelfde betekenis. Dat woord komt weer voort uit het Latijnse woord femina, dat vrouw betekent. Iemand die opkomt voor de belangen van vrouwen, wordt een 'feminist' genoemd. Feministen streven naar een gelijkwaardige behandeling van mannen en vrouwen op economisch, politiek, sociaal en persoonlijk vlak.

Geschiedenis

Florence Nightingale

Vrouwen werden in landen op grond van wetten of gewoonten eeuwen lang niet toegelaten tot school of universiteit, tot ambachtelijke beroepen of tot de politiek of openbaar bestuur. Ook kon een vrouw niet zonder een man bepaalde dingen kopen, zoals een huis. Vererving liep via de mannelijke lijn, waardoor vrouwen en dochters vrijwel niets kregen bij het overlijden van hun man of vader. Het werk dat vrouwen deden werd vaak niet beschouwd als werk en heel weinig beloond.

Eerste feministische golf

Recht op onderwijs en werk

Halverwege de negentiende eeuw begonnen steeds meer vrouwen uit de hogere middenklasse op te komen voor het recht op onderwijs en werk. Veel van deze vrouwen realiseerden zich dat zij op basis van hun geslacht op een minderwaardige manier behandeld werden.

Een van deze vrouwen was Aletta Jacobs. Zij wilde graag arts worden, maar kon dit eerst niet worden, omdat vrouwen niet naar de middelbare school mochten en ook niet mochten studeren aan de universiteit. Toch volhardt Jacobs en met succes: in 1871 is ze een van de eerste vrouwen in Nederland die wordt toegelaten tot de hogereburgerschool (hbs: het voortgezet onderwijs in die tijd). Nadat ze de hbs voltooide, schreef ze een brief aan premier Johan Rudolph Thorbecke, waarin ze hem vroeg om toestemming om geneeskunde te kunnen studeren. Op zijn sterfbed besloot Thorbecke hiertoe toestemming te verlenen. Hij richtte de brief alleen niet aan haar, maar aan haar vader. De brief is tegenwoordig in het Algemeen Rijksarchief te zien.

Nadat Jacobs haar studie voltooide, werd ze in 1878 de eerste vrouwelijke Nederlandse arts. In veel kranten werd zij door mannen bespot, omdat zij het heel erg gek vonden dat een vrouw een arts kon zijn. Jacobs' broer verklaarde haar zelfs voor dood.

In Groot-Brittannië werd Florence Nightingale een van de belangrijkste voorvechters van het doorbreken van de rollenpatronen tussen man en vrouw door in de Krimoorlog te zorgen voor een nieuwe organisatie rond de verpleging van gewonde soldaten.

Vrouwenkiesrecht

In de tweede helft van de negentiende eeuw waren vrouwen – net als meeste mannen – uitgesloten van het kiesrecht. Dit had oorspronkelijk te maken met een loongrens die bepaalde of je mocht stemmen. Aletta Jacobs was arts, voldeed daarmee aan de loongrens, en mocht dus stemmen. Met twee vriendinnen heeft zij toen een poging gedaan om te gaan stemmen en had dit goed voorbereid. Pas nadat zij hadden geprobeerd te stemmen, kwam er een verbod voor vrouwen om te stemmen. Dit is toen in artikel 80 van de Grondwet opgenomen.

Onder andere Wilhelmina Drucker en Aletta Jacobs richtten de Vereniging voor Vrouwenkiesrecht op en bezochten allerlei internationale vrouwenbijeenkomsten over de hele wereld. Door haar harde werken is onder andere in 1917 het actief kiesrecht voor mannen en het passief kiesrecht voor vrouwen ingevoerd. In 1919 kregen ook vrouwen actief kiesrecht. Uiteindelijk werd pas in 1922 het algemeen kiesrecht in de Grondwet officieel opgenomen.

In België werd de strijd voor vrouwenkiesrecht aangevoerd door Marie Popelin. In het Verenigd Koninkrijk kwam de suffragettebeweging (van het Franse suffrage, dat 'stemrecht' betekent) op voor de rechten. Al met al duurde de eerste feministische golf van 1850 tot en met 1940.

Tweede feministische golf

Zie Tweede feministische golf voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Eigendomsrechten

Vanaf de jaren zestig van de twintigste eeuw kwamen vrouwen op voor het recht op eigendom. Vrouwen konden zelf geen bankrekening openen en geen bezit hebben. Deze zaken waren alleen aan mannen besteed. Het was ook gebruikelijk dat vrouwen automatisch hun baan verloren, zodra zij trouwden. Voor vrouwelijke ambtenaren was dit zelfs bij wet verplicht. Op 14 juni 1956 werd uiteindelijk in Nederland de wet afgeschaft die bepaalde dat vrouwen zelf geen eigendom mochten hebben. In de jaren '70 en '80 werd de gelijke verdeling van huwelijks- en goederengemeenschap bij echtscheiding een belangrijk agendapunt.

Gelijke lonen

Tot aan de jaren '70 en '80 van de vorige eeuw hadden vrouwen in heel Europa aanzienlijk minder rechten dan mannen. Sociale zekerheid was er niet. Ook was geweldpleging, zoals verkrachting, niet strafbaar wanneer dit door de echtgenoot gebeurde en bestond er voor vrouwen nog geen recht op gelijke lonen aan die van mannen. In deze tijd streed de feministische beweging voor een gelijke beloning voor gelijk werk: vrouwen kregen (en krijgen tegenwoordig nog steeds) minder betaald voor hetzelfde werk dan mannen. Daarnaast werd ervoor gestreden dat vrouwen toegang kregen tot alle opleidingen en alle soorten werk mochten verrichten.

In Nederland werd de Dolle Minabeweging bekend door de strijd voor gelijke rechten.

Geweld en femicide

Ook stond het (seksuele) geweld tegen vrouwen en moord op vrouwen op basis van vrouwenhaat centraal. Een ander woord voor vrouwenmoord is 'femicide'. Veel mannen bestempelden de ervaringen van vrouwen als ‘gezeur’ en zetten de verhalen weg als ‘vaag’. Dit werd vervolgens met medicijnen onderdrukt. Verhalen over mishandeling, verkrachting of ander (seksueel) geweld werden niet serieus genomen. Er werd vaak gezegd dat “de vrouw het zelf had uitgelokt, of overdreef”. Er werd gestreden voor het strafbaar stellen van vrouwenmishandeling en seksueel geweld tegen vrouwen. Daarnaast moest de rol van de vrouw in de geschiedenis beter in het onderwijs belicht worden.

De tweede feministische golf voltrok zich tussen 1960 en 1980.

Derde feministische golf

Seksuele bevrijding

In de derde feministische golf stonden de zelfbeschikking en zelfontplooiing van vrouwen centraal. Belangrijke punten waren onder andere het legaliseren van abortus. Veel feministen binnen de derde feministische golf keken met een kritische blik naar de feministen van de tweede feministische golf, omdat die bijvoorbeeld iedere vorm van sekswerk als vrouwonvriendelijk bestempelden. In de derde golf werd dit verworpen en werd de nadruk verlegd naar de keuzevrijheid van de vrouw. Een vrouw moet zelf de keuze kunnen maken om sekswerk te verrichten en als een vrouw dit doet op vrijwillige basis, dan is het juist een vorm van seksuele bevrijding, zelfbeschikking en zelfontplooiing.

Daarnaast stond ook het terugeisen van vrouwonvriendelijke scheldwoorden centraal. Veel van deze scheldwoorden werden (en worden nog steeds) door mannen gebruikt om vrouwen neer te halen. Veel feministen binnen de derde feministische golf spraken uit dat het hun goed recht was om deze vrouwonvriendelijke termen als eigen op te eisen om zo gehakt te maken van de negatieve bijbetekenis die door vrouwenhaters aan de woorden werd gegeven.

Intersectionaliteit

De derde feministische golf wordt gekenmerkt door de opkomst van 'intersectioneel feminisme': feminisme dat aanvaardt dat niet alle vrouwen op dezelfde manier met ongelijkheid en discriminatie te maken hebben. Vrouwen van kleur hebben bijvoorbeeld te maken met zowel discriminatie op basis van geslacht als discriminatie op basis van huidskleur. Arme vrouwen hebben het moeilijker dan rijke vrouwen, omdat ze zowel te maken hebben met inkomensongelijkheid als met genderongelijkheid. Transgendervrouwen hebben naast vrouwenhaat ook met haat tegen transmensen te maken. Uit deze intersectionele benadering volgt dat vrouwenongelijkheid niet op één manier opgelost kan worden en dat de aangedragen oplossingen zich moeten aanpassen aan de achtergrondkenmerken (huidskleur, cultuur, geloof, inkomen enzovoorts) van vrouwen.

De derde feministische golf duurde van 1990 tot en met 2010.

Vierde feministische golf

In oktober 2017 is de MeToo-beweging gestart. Dit kan worden gezien als een vierde feministische golf, waarin vrouwen zich uitspreken en verzetten tegen seksuele intimidatie door mannen. Ook wordt aan de kaak gesteld dat aan vrouwen de gelegenheid geboden moet worden om mee te praten, in plaats van dat mannen alleen maar over hen praten. De ongelijke verhoudingen tussen mannen en vrouwen (die veroorzaakt worden door het patriarchaat) leiden tot seksueel misbruik van vrouwen. Ook mannen hebben te maken met deze ongelijke verhoudingen, omdat hieruit een ongezond beeld van mannelijkheid voortkomt. Dit wordt in het Engels ook wel toxic masculinity genoemd. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het feit dat aan jongens en mannen gezegd wordt dat ze hun emoties niet mogen tonen, omdat dat 'zwak' zou zijn. Ook wordt dominant en roekeloos gedrag onder jongens indirect en direct gepromoot.

De MeToo-beweging heeft een aanzienlijke aanhang: op 15 oktober 2017 was al 200.000 keer de hashtag #MeToo gebruikt. Binnen 24 uur werd dit zelfs door meer dan 4,7 miljoen mensen in 12 miljoen posts gebruikt.

Tegenwoordig komt de rol van de lhbt-gemeenschap in de feministische beweging sterker naar voren, omdat bijvoorbeeld de haat tegen niet-heteroseksuele vrouwen en/of niet-transvrouwen zich deels op een andere manier presenteert dan de haat tegen heteroseksuele vrouwen en/of cisgendervrouwen. Dit is een voortzetting van het intersectionalisme uit de derde feministische golf.

De vierde feministische golf is omstreeks 2017 begonnen en duurt nog steeds voort.

Videoclip

• Florence Nightingale als grondlegger van de Verpleegkunde