Laatneolithicum: verschil tussen versies
(Nieuwe pagina aangemaakt met '{{Werk}} {{Zijbalk drieperiodensysteem}} H') |
(Aanvulling) |
||
| Regel 1: | Regel 1: | ||
{{Werk}} | {{Werk}} | ||
{{Zijbalk drieperiodensysteem}} | {{Zijbalk drieperiodensysteem}} | ||
| − | + | Het '''Laatneolithicum''' begon rond 8.400 jaar geleden in de [[Vruchtbare Halve Maan]]. Het overlapt daarmee het [[Keramisch neolithicum]] (grenzen van de perioden zijn moeilijk te trekken). Tegen die tijd ontstonden er kenmerkende culturen, met aardewerk zoals de ''Halafian'' (Turkije, Syrië, Noord-Mesopotamië) en ''Ubaid'' (Zuid-Mesopotamië). Deze periode is op sommige plaatsen verder onderverdeeld in '''PNA''' (Pottery Neolithic A) en '''PNB''' (Pottery Neolithic B). | |
| + | |||
| + | De ''Chalcolithische'' (steen-brons of [[kopertijd]]) periode begon ongeveer 6.500 jaar geleden, daarna begon de [[bronstijd]] ongeveer 5.500 jaar geleden, ter vervanging van de [[Neolithicum|neolithische]] culturen. | ||
| + | |||
| + | == Europa == | ||
| + | [[Bestand:European-late-neolithic-dutch.svg|miniatuur|Verspreiding van Neolitische culturen in Europa]] | ||
| + | In Zuidoost- Europa verschenen agrarische samenlevingen voor het eerst zo'n 9.000 jaar geleden, wat blijkt uit een van de vroegste landbouwlocaties van Europa, ontdekt in ''Vashtëmi'', in het zuidoosten van [[Albanië]] zo'n 8.500 jaar geleden. Het grootste deel van West-Europa volgde in de volgende tweeduizend jaar, maar in sommige delen van Noordwest-Europa is het veel later, vanaf ca. 6.500 - 3.700 jaar geleden. | ||
| + | [[Bestand:LBK-Pottery.jpg|miniatuur|Linear bandkeramiek]] | ||
| + | Mensachtige beeldjes zijn gevonden in de [[Balkan]] vanaf 8.000 jaar geleden, en in Centraal-Europa rond 7.800 jaar geleden (La Hoguette). Een van de vroegste culturele complexen van dit gebied is de Sesklo- cultuur in [[Thessalië]] (zie [[Keramisch neolithicum|keramisch neolithicum]]), die zich later in de Balkan uitbreidde en hierbij ontstond de Starčevo-Körös (Cris), '''Linear bandkeramiek''' en de Vinča-cultuur. Door een combinatie van culturele verspreiding en verhuizen van volkeren , verspreidden de neolithische tradities zich naar het westen en noorden om rond 6.500 jaar geleden Noordwest-Europa te bereiken (waaronder wat we nu [[Nederland]] en [[België]] noemen). In [[Elsloo]] zijn er vondsten gedaan van linear bandkeramiek. | ||
| + | |||
| + | De Vinča-cultuur heeft mogelijk het vroegste schriftsysteem gemaakt, de Vinča-tekens. Archeoloog ''Shan Winn'' gelooft dat het hoogstwaarschijnlijk [[Pictogram|pictogrammen]] en ideogrammen zijn in plaats van een echt ontwikkelde vorm van schrijven. | ||
| + | |||
| + | De ''Cucuteni-Trypillian-cultuur'' bouwde van 7.300 tot 4.300 jaar geleden enorme nederzettingen in [[Roemenië]], [[Moldavië (land)|Moldavië]] en [[Oekraïne]]. De megalithische (grote stenen als die van [[hunebedden]]) tempel-complexen van ''Ġgantija'' op het eiland [[Gozo]] (in de [[Maltese districten|Maltese archipel]]) en van Mnajdra ([[Malta (land)|Malta]]) staan bekend om hun gigantische neolithische bouwwerken, waarvan de oudste dateren van rond 5.600 jaar geleden. Het ''Hypogeum van Ħal-Saflieni'', Paola, Malta, is een ondergrondse structuur van 4.500 jaar geleden opgegraven. Het was oorspronkelijk een heiligdom, de enige prehistorische ondergrondse tempel ter wereld. Het laat een mate van kunstenaarschap in stenen beeldhouwkunst zien die uniek is in de prehistorie van de Maltese eilanden. Zo'n 4.500 werden deze eilanden gedurende enkele tientallen jaren ontvolkt tot de komst van een nieuwe instroom van de [[Bronstijd]]-immigranten. Deze cultuur cremeerde zijn doden en introduceerde kleinere megalithische (hunebed-achtige) structuren, genaamd de ''dolmen van Malta''. In de meeste gevallen zijn het hier kleine kamers, met het deksel van een grote plaat die op rechtopstaande stenen is geplaatst. | ||
| + | |||
| + | == Nederland, trechterbekercultuur == | ||
| + | [[Bestand:Hunebed D27 2020.jpg|miniatuur|Hunebed bij [[Borger (Nederland)|Borger]]]] | ||
| + | In Nederland ontstonden de [[hunebedden]] zo'n 5.350 en 5.050 jaar geleden. Ze bestaat uit ten minste drie maar vaak veel meer staande ''draagstenen'', overdekt door een of meer ''dekstenen''. De meeste archeologen denken dat het grafkamers of knekelhuizen (bewaarplaats voor beenderen) zijn. Mogelijk waren het heilige plaatsen. Het behoorde tot de trechterbekercultuur dat zich van Noord-oost Nederland zich via Duitsland uitstrekte tot in Zweden in het noorden, de Bug rivier ([[Polen]]) in het oosten en de [[Donau]] in het zuiden.<gallery> | ||
| + | Bestand:Verzameling TRB-aardewerk.PNG|Trechterbeker-aardewerk | ||
| + | Bestand:Funnelbeaker1.JPG|Beker uit Zweden | ||
| + | Bestand:Borger neolithisch huis.jpg|Gereconstrueerd Neolitisch huis in Borger | ||
| + | </gallery> | ||
| + | |||
| + | == Nederland == | ||
| + | De hunebedden in Nederland zijn zo'n 6.000 - 5.000 jaar geleden ontstaan. Ze bestaat uit ten minste drie maar vaak veel meer staande ''draagstenen'', overdekt door een of meer ''dekstenen.'' | ||
Versie van 27 dec 2021 15:37
|
|
Het Laatneolithicum begon rond 8.400 jaar geleden in de Vruchtbare Halve Maan. Het overlapt daarmee het Keramisch neolithicum (grenzen van de perioden zijn moeilijk te trekken). Tegen die tijd ontstonden er kenmerkende culturen, met aardewerk zoals de Halafian (Turkije, Syrië, Noord-Mesopotamië) en Ubaid (Zuid-Mesopotamië). Deze periode is op sommige plaatsen verder onderverdeeld in PNA (Pottery Neolithic A) en PNB (Pottery Neolithic B).
De Chalcolithische (steen-brons of kopertijd) periode begon ongeveer 6.500 jaar geleden, daarna begon de bronstijd ongeveer 5.500 jaar geleden, ter vervanging van de neolithische culturen.
Europa
In Zuidoost- Europa verschenen agrarische samenlevingen voor het eerst zo'n 9.000 jaar geleden, wat blijkt uit een van de vroegste landbouwlocaties van Europa, ontdekt in Vashtëmi, in het zuidoosten van Albanië zo'n 8.500 jaar geleden. Het grootste deel van West-Europa volgde in de volgende tweeduizend jaar, maar in sommige delen van Noordwest-Europa is het veel later, vanaf ca. 6.500 - 3.700 jaar geleden.
Mensachtige beeldjes zijn gevonden in de Balkan vanaf 8.000 jaar geleden, en in Centraal-Europa rond 7.800 jaar geleden (La Hoguette). Een van de vroegste culturele complexen van dit gebied is de Sesklo- cultuur in Thessalië (zie keramisch neolithicum), die zich later in de Balkan uitbreidde en hierbij ontstond de Starčevo-Körös (Cris), Linear bandkeramiek en de Vinča-cultuur. Door een combinatie van culturele verspreiding en verhuizen van volkeren , verspreidden de neolithische tradities zich naar het westen en noorden om rond 6.500 jaar geleden Noordwest-Europa te bereiken (waaronder wat we nu Nederland en België noemen). In Elsloo zijn er vondsten gedaan van linear bandkeramiek.
De Vinča-cultuur heeft mogelijk het vroegste schriftsysteem gemaakt, de Vinča-tekens. Archeoloog Shan Winn gelooft dat het hoogstwaarschijnlijk pictogrammen en ideogrammen zijn in plaats van een echt ontwikkelde vorm van schrijven.
De Cucuteni-Trypillian-cultuur bouwde van 7.300 tot 4.300 jaar geleden enorme nederzettingen in Roemenië, Moldavië en Oekraïne. De megalithische (grote stenen als die van hunebedden) tempel-complexen van Ġgantija op het eiland Gozo (in de Maltese archipel) en van Mnajdra (Malta) staan bekend om hun gigantische neolithische bouwwerken, waarvan de oudste dateren van rond 5.600 jaar geleden. Het Hypogeum van Ħal-Saflieni, Paola, Malta, is een ondergrondse structuur van 4.500 jaar geleden opgegraven. Het was oorspronkelijk een heiligdom, de enige prehistorische ondergrondse tempel ter wereld. Het laat een mate van kunstenaarschap in stenen beeldhouwkunst zien die uniek is in de prehistorie van de Maltese eilanden. Zo'n 4.500 werden deze eilanden gedurende enkele tientallen jaren ontvolkt tot de komst van een nieuwe instroom van de Bronstijd-immigranten. Deze cultuur cremeerde zijn doden en introduceerde kleinere megalithische (hunebed-achtige) structuren, genaamd de dolmen van Malta. In de meeste gevallen zijn het hier kleine kamers, met het deksel van een grote plaat die op rechtopstaande stenen is geplaatst.
Nederland, trechterbekercultuur
In Nederland ontstonden de hunebedden zo'n 5.350 en 5.050 jaar geleden. Ze bestaat uit ten minste drie maar vaak veel meer staande draagstenen, overdekt door een of meer dekstenen. De meeste archeologen denken dat het grafkamers of knekelhuizen (bewaarplaats voor beenderen) zijn. Mogelijk waren het heilige plaatsen. Het behoorde tot de trechterbekercultuur dat zich van Noord-oost Nederland zich via Duitsland uitstrekte tot in Zweden in het noorden, de Bug rivier (Polen) in het oosten en de Donau in het zuiden.
Trechterbeker-aardewerk
Beker uit Zweden
Gereconstrueerd Neolitisch huis in Borger
Nederland
De hunebedden in Nederland zijn zo'n 6.000 - 5.000 jaar geleden ontstaan. Ze bestaat uit ten minste drie maar vaak veel meer staande draagstenen, overdekt door een of meer dekstenen.