Laatneolithicum
Het Laatneolithicum begon rond 8.400 jaar geleden in de Vruchtbare Halve Maan. Het overlapt daarmee het Keramisch neolithicum (grenzen van de perioden zijn moeilijk te trekken). Tegen die tijd ontstonden er kenmerkende culturen, met aardewerk zoals de Halafian (Turkije, Syrië, Noord-Mesopotamië) en Ubaid (Zuid-Mesopotamië). Deze periode is op sommige plaatsen verder onderverdeeld in PNA (Pottery Neolithic A) en PNB (Pottery Neolithic B).
De Chalcolithische (steen-brons of kopertijd) periode begon ongeveer 6.500 jaar geleden, daarna begon de bronstijd ongeveer 5.500 jaar geleden, ter vervanging van de neolithische culturen.
Europa
In Zuidoost- Europa verschenen agrarische samenlevingen voor het eerst zo'n 9.000 jaar geleden, wat blijkt uit een van de vroegste landbouwlocaties van Europa, ontdekt in Vashtëmi, in het zuidoosten van Albanië zo'n 8.500 jaar geleden. Het grootste deel van West-Europa volgde in de volgende tweeduizend jaar, maar in sommige delen van Noordwest-Europa is het veel later, vanaf ca. 6.500 - 3.700 jaar geleden.
Mensachtige beeldjes zijn gevonden in de Balkan vanaf 8.000 jaar geleden, en in Centraal-Europa rond 7.800 jaar geleden (La Hoguette). Een van de vroegste culturele complexen van dit gebied is de Sesklo- cultuur in Thessalië (zie keramisch neolithicum), die zich later in de Balkan uitbreidde en hierbij ontstond de Starčevo-Körös (Cris), Linear bandkeramiek en de Vinča-cultuur. Door een combinatie van culturele verspreiding en verhuizen van volkeren , verspreidden de neolithische tradities zich naar het westen en noorden om rond 6.500 jaar geleden Noordwest-Europa te bereiken (waaronder wat we nu Nederland en België noemen). In Elsloo in Zuid-Limburg zijn er vondsten gedaan van linear bandkeramiek. Dit volk kende een boerenbestaan en heeft er een paar honderd jaar in dat gebiedje gewoond. Het waren mensen met een donkere huidskleur en donker haar.
De Vinča-cultuur heeft mogelijk het vroegste schriftsysteem gemaakt, de Vinča-tekens. Archeoloog Shan Winn gelooft dat het hoogstwaarschijnlijk pictogrammen en ideogrammen zijn in plaats van een echt ontwikkelde vorm van schrijven.
De Cucuteni-Trypillian-cultuur bouwde van 7.300 tot 4.300 jaar geleden enorme nederzettingen in Roemenië, Moldavië en Oekraïne. De megalithische (grote stenen als die van hunebedden) tempel-complexen van Ġgantija op het eiland Gozo (in de Maltese archipel) en van Mnajdra (Malta) staan bekend om hun gigantische neolithische bouwwerken, waarvan de oudste dateren van rond 5.600 jaar geleden. Het Hypogeum van Ħal-Saflieni, Paola, Malta, is een ondergrondse structuur van 4.500 jaar geleden opgegraven. Het was oorspronkelijk een heiligdom, de enige prehistorische ondergrondse tempel ter wereld. Het laat een mate van kunstenaarschap in stenen beeldhouwkunst zien die uniek is in de prehistorie van de Maltese eilanden. Zo'n 4.500 jaar geleden werden deze eilanden gedurende enkele tientallen jaren ontvolkt tot de komst van een nieuwe instroom van de Bronstijd-immigranten. Deze cultuur cremeerde zijn doden en introduceerde kleinere megalithische (hunebed-achtige) structuren, genaamd de dolmen van Malta. In de meeste gevallen zijn het hier kleine kamers, met het deksel van een grote plaat die op rechtopstaande stenen is geplaatst.
De Michelsbergcultuur (6.250 - 5.500 jaar geleden) kwam voort uit de bandkeramische cultuur. Deze kwam voor in Zuid-Nederland, West-Duitsland en België. Het aardewerk bestond uit tulpachtige bekers. Uit vele vondsten van dierlijke botten blijkt dat de Michelsbergcultuur vee zoals runderen en varkens hield en maar een beetje van jacht afhankelijk was.
Nederland, trechterbekercultuur
In Nederland ontstonden de hunebedden zo'n 5.350 - 5.050 jaar geleden. Ze bestaan uit ten minste drie maar vaak veel meer staande draagstenen, overdekt door een of meer dekstenen. De meeste archeologen denken dat het grafkamers of knekelhuizen (bewaarplaats voor beenderen) zijn. Mogelijk waren het heilige plaatsen. Het behoorde tot de trechterbekercultuur dat zich van Noord-oost Nederland zich via Duitsland uitstrekte tot in Zweden in het noorden, de Bug rivier (Polen) in het oosten en de Donau in het zuiden.
Trechterbeker-aardewerk
Beker uit Zweden
Gereconstrueerd Neolitisch huis in Borger
Stenen bijlen met een doorboring voor een houten steel
.jpg)
De mensen van de trechterbekercultuur werden niet veel langer dan 1,65 meter en ze werden zo'n 35 tot 40 jaar oud. Ze leefden in woningen met houten palen en balken. De muren waren gemaakt van gevlochten takken, bestreken met leem en er lag riet op het dak.
De boeren verbouwden granen als eenkoorn en emmertarwe op de kleine akkers die rond hun huis lagen. De veestapel bestond uit runderen, schapen, varkens en geiten, die graasden in een afgebakend stuk grond rondom hun woning. Voor het zware werk gebruikten ze ossen.