James Joyce
| James Joyce | |
| |
| Joyce in 1918 | |
| Algemene informatie | |
| Naam voluit | James Augustine Aloysius Joyce |
| Geboren | 2 februari 1882 |
| Geboorteplaats | Dublin |
| Overleden | 13 januari 1941 |
| Nationaliteit |  Ierland
|
| Beroep | Schrijver, dichter, literatuurcriticus |
| Werk | |
| Jaren actief | 1907-1941 |
| Genre(s) | Gedichten, romans, novelles, toneelstuk, brieven, non-fictie |
| Stroming | Modernisme |
| Bekende werken | Dubliners Een portret van de kunstenaar als jongeman Ulysses Finnegans Wake |
| Handtekening | 
|
Portaal  Literatuur
| |
James Augustine Aloysius Joyce (Dublin, 2 februari 1882 – Zürich, 13 januari 1941) was een Iers schrijver en een van de bekendste schrijvers uit het modernisme. Joyce publiceerde in 1922 de modernistische roman Ulysses, een van de belangrijkste werken van de 20e eeuw. Hoewel hij in Dublin geboren was, woonde hij het grootste gedeelte van zijn leven in het buitenland, waaronder in Parijs, Triëst en Zürich. Tijdens beide wereldoorlogen woonde hij in het neutrale Zwitserland.
Ulysses is Joyces bekendste roman, maar wat maakt het werk zo goed? Dat is de vraag die onderzoekers zich al jaren stellen. Ulysses is na de Bijbel en de Odyssee van Homerus het meest bestudeerde werk uit de wereldliteratuur. Wetenschappers verschillen over de vraag of het werk overschat of een absoluut meesterwerk is. Voor Ulysses zijn Griekse mythen gebruikt die in een modern jasje werden gestoken. Het hele boek speelt zich af in één dag. Hoewel het boek chaotisch en verwarrend lijkt, is het juist zorgvuldig samengesteld. De structuur is namelijk onzichtbaar, behalve als men er opzettelijk naar zoekt.
Joyce was niet de enige schrijver van het modernisme. Ook Virginia Woolf, E.M. Forster, Marcel Proust en Thomas Mann behoorden tot deze literaire stroming uit het begin van de 20e eeuw.
Levensloop
Jeugd en opleiding
Joyce werd geboren op 2 februari 1882 in Dublin. In die tijd was Ierland nog onderdeel van het Verenigd Koninkrijk. Hij kwam uit een katholieke familie. Zijn vader heette John en zijn moeder heette Mary Jane. Joyce had nog negen andere broers en zussen. Het gezin werd doorheen de jaren steeds armer. Joyces vader had namelijk een alcoholprobleem. Ook kon hij slecht met geld omgaan.
In 1891 schreef Joyce zijn eerste gedicht (Et Tu, Healy). Hij was toen slechts negen jaar oud. Het gedicht ging over de dood van Charles Stewart Parnell. Hij was een belangrijke Ierse politicus. Parnell streed voor zelfbestuur voor Ierland.
Na de middelbare school ging Joyce studeren aan University College. Hier studeerde hij Engels, Italiaans en Frans. Hij las ook een toneelstuk van de Noorse schrijver Henrik Ibsen. Joyce was zo onder de indruk dat hij Ibsen een brief in het Noors stuurde. Hij vond het jammer dat Ierse schrijvers niet zulke toneelstukken schreven.
In 1902 studeerde Joyce af. Hij wilde daarna medicijnen studeren. Hij ging eerst studeren in Dublin en later in Parijs. Tegen januari 1903 besloot hij om zijn studie op te geven.
Beginnend schrijver
In 1903 keerde Joyce terug naar Ierland. Hij hoorde dat zijn moeder op haar sterfbed lag. Naar haar dood viel de familie uit elkaar. Joyce besloot toen om boekbeoordelingen te gaan schrijven. Begin 1904 ontmoette hij Nora Barnacle. De twee kregen een relatie. Voor Joyce was Nora een muze.
Joyce besloot om kunstenaar te worden. Hij probeerde eerst door te breken in de muziek. Zo schreef hij liedjes en trad op. Ondertussen begon Joyce ook om verhalen en gedichten te schrijven. In oktober 1904 besloten Joyce en Nora om Ierland te ontvluchten. Ze verbleven onder meer in Zürich, Pola, Triëst en Rome. Ondertussen keerden zij ook verschillende keren terug naar Ierland.
Joyce zag het Europese vasteland als "zelfballingschap". Dat betekent dat hij er zelf voor koos om Ierland te ontvluchten. Hij vond dat Ierland te traditioneel en te ouderwets was. Hierdoor stonden de Ieren niet open voor nieuwe kunst. Joyce wilde daarentegen vrij kunst kunnen maken. Op het Europese vasteland vond hij die vrijheid.
Tijdens die periode schreef hij Dubliners en Een portret van de kunstenaar als jongeman. Die boeken werden in 1913 en 1915 gepubliceerd. Ondertussen brak in 1914 de Eerste Wereldoorlog uit. Op dat moment verbleef Joyce in Oostenrijk-Hongarije. Dat land was nu in oorlog met het Verenigd Koninkrijk. In mei 1915 besloot hij daarom te verhuizen naar het neutrale Zwitserland.
In Zürich, Parijs en Londen
In Zürich kreeg Joyce last van zijn gezondheid. Zijn vrouw werd ook ziek. Beide moesten verschillende operaties aan hun ogen ondergaan. In Zwitserland ontmoette hij verschillende schrijvers, waaronder Stefan Zweig. Ook is het mogelijk hij de Russische communist Vladimir Lenin daar ontmoet heeft. Tijdens deze periode begon hij met het schrijven van Ulysses.
In 1919 verbleef hij kort in Triëst. Vervolgens ging hij naar Parijs. In Frankrijk besloot hij om Ulysses te publiceren. Vanaf 1918 werd het boek al als feuilleton gepubliceerd. Dat betekent dat iedere maand een hoofdstuk in een tijdschrift werd uitgegeven. Het boek zorgde voor veel opschudding. In zowel de Verenigde Staten als het Verenigd Koninkrijk kreeg Ulysses te maken met censuur. Tot aan de jaren 1930 werd het boek daarom alleen in het geheim uitgegeven in beide landen.
In 1923 begon hij met zijn meest experimentele werk; Finnegans Wake. Het werk duurde 16 jaar om te schrijven. Pas in 1941 kwam het boek uit. Volgens Joyce heeft een lezer ook zolang nodig om het boek te lezen. Het boek is namelijk geschreven in een combinatie van verschillende talen. Ook is de structuur van het boek erg complex.
In 1930 verhuisde Joyce naar Londen. Hij trouwde hij hier met Nora Barnacle. Na één jaar verhuisde hij terug naar Zwitserland. Hij was bezorgd om de opkomst van antisemitisme en fascisme. In 1938 besloot hij om Joden te helpen naar Zwitserland te vluchten.
Overlijden
Joyce overleed op 13 januari 1941 in Zürich. Twee dagen daarvoor had hij een operatie ondergaan voor maagzweer. Na die operatie raakte hij in een coma, waar in de nacht van 13 januari uit ontwaakte. Joyce vroeg de zuster naar zijn vrouw. 15 minuten later overleed hij. Hij werd 58 jaar oud.
Na zijn dood werd Joyce in Zwitserland begraven. Zijn vrouw, Nora, had de Ierse regering verschillende keren gevraagd om zijn lichaam naar Ierland over te brengen. De Ierse regering weigerde dat. Nora overleed 10 jaar later en werd naast Joyce begraven. Nog altijd zijn er initiatieven om Joyces lichaam naar Ierland over te brengen. Zo wilde de stad Dublin in 2019 de kosten van de begrafenis en transport dekken. Die initiatieven zijn omstreden.
Joyce als schrijver
Onderwerpen
Joyce woonde een groot deel van zijn leven in het buitenland. Toch vinden zijn vier belangrijkste boeken in Ierland plaats. Zijn boeken zijn ook voor een groot deel gebaseerd om zijn eigen leven. Vooral Een portret van de kunstenaar als jongeman is een autobiografisch boek. Het hoofdpersonage Stephen Dedalus is het alter ego van Joyce. In het boek ziet de lezer hoe Stephen opgroeit van jongetje tot jongvolwassene. Hierbij ontdekt hij ook zijn eigen stijl en besluit om kunstenaar in Parijs te worden. In Ulysses leest de lezer hoe Stephen terugkeert naar Ierland. Het personage Leopold Bloom is ook een alter ego van Joyce. Leopold staat voor de oudere Joyce, terwijl Stephen voor de jongere Joyce staat.
In zijn boek spelen identiteit, de Ierse geschiedenis, (kritiek op) religie, moreel gedrag en de dood een belangrijke rol. In 1922 werd Ierland een onafhankelijk land. Voor en na de onafhankelijkheid kwamen er vragen over de Ierse identiteit. Er was een Ierse culturele heropleving aan het einde van de 19e eeuw. Ook ontstond de vraag welke rol de Rooms-Katholieke Kerk moest spelen. Waar Ierland haar eigen identiteit zoekt, zoeken de personages in Joyces boeken dat ook vaak. Bij identiteit spelen religie en de moraal een rol.
Stijl
In de werken van Joyce speelt stijl een belangrijke rol. Joyce was namelijk een erg experimenteel schrijver. Zijn boeken (vooral zijn twee latere werken) worden daarom vaak als moeilijk gezien. Joyce behoorde tot het modernisme. Modernistische schrijvers experimenteerden ook vaak met stijl. Joyce gebruikte onder andere de stream of consciousness. Bij die stijl geeft de schrijver de gedachten van een personage direct weer. Die gedachten worden zo opgeschreven als het personage te denkt. Omdat de gedachtestroom vaak onlogisch is, is het moeilijk om structuur te vinden.
Ook bevatten de boeken van Joyce vaak woordspelingen, humor, verwijzingen naar andere werken en symbolisme. Met Ulysses wilde hij een moderne versie van de Odyssee van Homerus schrijven. Het hoofdpersonage (Leopold Bloom) is Joyces versie van de Griekse held Odysseus. Maar waar Odysseus een heldhaftige man is, is Leopold Bloom juist een doodgewone man. Blooms vrouw (Molly) is gebaseerd op Odysseus vrouw (Penelope). In de Odyssee heeft Penelope trouw aan Odysseus. Molly gaat juist vreemd met een andere man.
Ulysses was al een experimenteel boek. Ieder hoofdstuk is namelijk geschreven in een andere stijl. Het ene hoofdstuk is een toneelstuk en het andere hoofdstuk is een overdreven liefdesverhaal. Toch is Finnegans Wake nog een stuk experimenteler. Joyce bedacht namelijk een speciale taal voor het boek. Hij mixte zes of zeven verschillende talen en bedacht een hoop fantasiewoorden.
Politiek
In de boeken van Joyce speelt de Ierse politiek een belangrijke rol. Een ander thema is de relatie tussen Ierland en het Verenigd Koninkrijk. Tot 1922 was Ierland onderdeel van het Verenigd Koninkrijk, waarbij Ierland achtergesteld werd. Ierland werd als kolonie behandeld tijdens deze periode. De Ierse cultuur en taal werden actief onderdrukt door de Britten. In de 19e eeuw ontstond een Ierse culturele opleving.
Joyce was voorstander van de Ierse onafhankelijkheid. Vooral tijdens zijn periode in Triëst schreef hij veel over het Iers republicanisme. Voor de Ierse onafhankelijkheid steunde hij Sinn Féin, maar na de onafhankelijkheid verdween die steun. Toch was de steun van Joyce voor Ierse onafhankelijkheid niet blind. Hij was ook kritisch op het Ierse republicanisme. In het hoofdstuk "Cyclops" uit Ulysses (1922) beschrijft hij een minder positief beeld van het Iers republicanisme. "The Citizen" (een personage) is een karikatuur van een Ierse republikein die vooral erg xenofoob en antisemitisch is. Joyce vond namelijk niet dat de Ierse culturele opleving verbonden moest zijn met de nauwe, nationalistische definitie. Ook had hij kritiek op de rol van de kerk in de Ierse samenleving en was teleurgesteld in de Ierse Vrijstaat.
Daarnaast las Joyce een heleboel werken binnen het socialisme en het anarchisme.
Werken
Romans
| Engelse naam | Nederlandse naam | Jaar | Opmerking |
|---|---|---|---|
| Stephen Hero | "niet vertaald" | 1904-1906 | Fragmenten, pas gepubliceerd in 1944 |
| A Portrait of the Artist as a Young Man | Een portret van de kunstenaar als jongeman | 1916 | |
| Ulysses | Ulysses | 1922 | |
| Finn's Hotel | "niet vertaald" | 1923 | Fragmenten, pas gepubliceerd in 2013 |
| Finnegans Wake | Finnegans Wake | 1939 |
Verhalenbundels
| Engelse naam | Nederlandse naam | Jaar | Opmerking |
|---|---|---|---|
| Dubliners | Dubliners | 1914 | |
| The Cat and the Devil | "niet vertaald" | 1936 | Pas gepubliceerd in 1965 |
| The Cat in Copenhagen | "niet vertaald" | 1936 | Pas gepubliceerd in 2013 |
Poëzie
- Chamber Music (1907)
- Giacomo Joyce (1907), pas gepubliceerd in 1968
- Pomes Penyeach (1927)
- Collected Poems (1936)
Toneelstuk
- Exiles (1918)