Kelten
.png)
De Kelten waren een verzameling van volken die in de prehistorie (eigenlijk protohistorie, La Tène-periode) en oudheid grote delen van Europa bewoonden. Mogelijk is er een verband met de Hallstatt-cultuur. Die kenden al een zogeheten wagenbegrafenis. De vroegste wagenbegrafenissen in Groot-Brittannië ontstonden ca. 500 voor Christus.
Taal
Zij spraken een Keltische taal en verschilden soms heel erg van elkaar. Er is dan ook nooit een Keltisch Rijk geweest of een Keltische staat, de naam Kelten was alleen een naam voor volkeren die een Keltische taal spraken. Op hun hoogtepunt in de 4de eeuw v. Chr. bewoonden zij de Britse eilanden, het Iberisch schiereiland (Basken, Galiciërs), Centraal-Turkije en een stuk land dat van Frankrijk tot Roemenië liep.
Keltische talen worden nu alleen nog gesproken in Ierland, Schotland, Man, Wales, Cornwall en Bretagne.
Vrijwel alle gebieden met Wal- of Gal- in hun naam werden of worden bewoond door Keltische stammen. Bijvoorbeeld: Wallonië, Gallië, Wales en Galicië.
De Keltische talen zijn langzaam uit elkaar gegroeid en zo ontstonden uiteindelijk verschillende talen. Door de eeuwen heen ontwikkelden de talen zich tot de afzonderlijke Keltiberische (Noordoost-Spaans-Keltisch), Goidelic- (Gaelic talen, Iers en Schots) en Brittonische (Britse Keltische talen) talen. De meeste Keltische talen zijn uitgestorven. Alleen het Iers, Welsh, Bretons en Schots-Gaelisch worden nog op enigszins grote schaal gesproken.
Veel woorden in het Nederlands hebben een Keltische oorsprong, zoals "ambacht", "kar", "broek" en "eed".
Enkele steden danken hun naam aan de Keltische God Lugh: zoals Lyon, Laon en Leiden.
Geschiedenis
Het is onduidelijk waar de Kelten precies vandaan kwamen, maar waarschijnlijk was hun kerngebied de streek ten noorden van de Alpen, ongeveer in Beieren en Baden-Württemberg. Vanuit dit gebied verspreidden ze zich over heel Europa. Ze bewoonden op hun hoogtepunt de Povlakte, de Alpen, Centraal-Turkije, het Iberisch Schiereiland, Gallië, delen van de Balkan, de Lage Landen ten zuiden van de Rijn en de Britse eilanden. In die tijd bedreigden ze ook het nog kleine Romeinse Rijk, maar veroverd hebben ze het nooit.
Keltenspecialist Patrick Sims-Williams (2020) pleit voor een oorsprong van de Kelten in een regio, niet in Midden-Europa of de Atlantische Oceaan, maar er tussenin, dus in het moderne Frankrijk niet ver van de Alpen.
In de Gallische Oorlogen werden de Keltische Galliërs door Julius Caesar onderworpen. Hierna was het afgelopen met de macht van de Kelten. Op het Iberisch Schiereiland, de Povlakte en in Gallië werden de Kelten geromaniseerd. Ze gingen Latijn spreken en zich Romeins gedragen. Alleen de Britse eilanden bleven nog lange tijd Keltisch. Tijdens de Grote Volksverhuizing werden de meesten daar echter verjaagd naar de afgelegen en wilde delen van de eilanden, zoals de Schotse Hooglanden, westelijk Ierland en Wales. Ierland bleef nog het langst Keltisch, maar na eeuwen van Brits bestuur verloor ook Ierland een deel van z'n Keltische cultuur.
Cultuur
Geloof
De Kelten waren in het begin polytheïstisch. Dat betekent dat ze meerdere goden hadden en vereerden. In de Keltische religie was de natuur ook erg belangrijk. Rivieren en beekjes, heuveltoppen, bomen en voorouders werden allemaal vereerd. De Kelten geloofden dan ook dat alles een ziel had en dat die gerespecteerd moest worden. Er werden dan ook vaak offers gebracht.
De priesters van de Kelten waren de druïdes. Priesters is eigenlijk een beetje een klein woord, want druïdes waren ook rechters en artsen. Hemel en aarde waren bij de Kelten niet duidelijk gescheiden. Zo geloofden de Kelten dat met Samhain (waar later Halloween uit is ontstaan) geesten mensen konden ontvoeren.
Uiteindelijk zijn de meeste Kelten overgaan overgegaan op het christendom (en dan vooral het katholicisme). Het Keltische geloof is toen uitgestorven.
Bouwwerken
De Kelten hadden ook hun eigen bouwstijl. Vooral in Gallië bouwden ze hun eigen steden en vestigingen. In Schotland bouwden ze brochs, grote stenen torens. Voor hun geloof bouwden ze stenencirkels, waarvan de bekendste misschien wel Stonehenge is. De huizen verschilden van tijd tot tijd. In streken waar niet makkelijk steen te krijgen was, werden de huizen van leem gemaakt. In geschikter streken werden grote huizen van steen gebouwd.
Metaalbewerking
De Kelten hadden ook een heel herkenbare vorm van metaalbewerking. De Keltische sieraden waren populair in heel Europa en werden dan ook veel verhandeld. Zelfs de Romeinen en Grieken, die op veel vlakken verder waren ontwikkeld dan de Kelten, vonden het knap dat de Kelten zulke mooie sieraden konden maken. De Kelten maakten vooral torques (een soort hals- of armband), drinkbekers, helmen en messen.
De Kelten zouden ook goed textiel kunnen bewerken, maar dat blijft lang niet zo goed bewaard als goud en wordt daarom vrijwel nooit teruggevonden.