Eerste stad
Wat de eerste stad ter wereld was is niet eenvoudig te beantwoorden. De vroegst bekende stad is Çatalhöyük, een nederzetting van ongeveer 10.000 mensen in het zuiden van Anatolië die bestond van ongeveer 7.100 - 5.700 v. Chr. Jacht, landbouw en de domesticatie van dieren speelden allemaal een rol in de samenleving van Çatalhöyük.
Oorsprong
Dorpen en steden hebben een lange geschiedenis, hoewel de meningen verschillen over welke oude nederzettingen echt steden waren/zijn. De voordelen van dichtbevolkte nederzettingen zijn lagere transportkosten, makkelijkere uitwisseling van ideeën, het delen van natuurlijke hulpbronnen, grote lokale markten en in sommige gevallen voorzieningen zoals stromend water en riolering. Mogelijke nadelen zijn onder meer een hoger misdaadcijfer, hogere sterftecijfers, hogere kosten van levensonderhoud, ergere vervuiling, verkeer en lange reistijden. Steden groeien als de voordelen van nabijheid tussen mensen en bedrijven groter zijn dan de nadelen.
Er is niet genoeg bewijs om te beweren welke omstandigheden de eerste steden hebben veroorzaakt. Sommige geleerden hebben nagedacht over wat zij zien als geschikte voorwaarden en basismechanismen die belangrijke drijvende krachten zouden kunnen zijn geweest.
Het gebruikelijk idee is dat steden voor het eerst werden gevormd na de neolithische revolutie. De neolithische revolutie bracht landbouw met zich mee, die een dichtere menselijke bevolking mogelijk maakte, waardoor de stadsontwikkeling zo'n 3.000 jaar v. Chr. werd ondersteund. Of boerenimmigranten toen de verzamelaars vervingen of verzamelaars begonnen te boeren, is niet duidelijk. De verhoogde voedselproductie per stuk land zorgde voor een hogere bevolkingsdichtheid en meer stadsactiviteiten.
Wat is er nodig om een stad te vormen?
Er moeten voldoende grondstoffenoverschotten zijn om handel te kunnen drijven. Ook is er specialisatie van ambachten nodig waarbij het werk wordt verdeeld. Ook het transport speelt een rol. Verder zullen er veel mensen samenkomen. Kortom:
- De omvang en bevolkingsdichtheid moeten boven normaal zijn.
- Verschillen binnen de bevolking. Niet alle bewoners verbouwen hun eigen voedsel, wat leidt tot specialisten.
- Betaling van belastingen aan een godheid of koning.
- Monumentale openbare gebouwen.
- Degenen die hun eigen voedsel niet produceren, worden ondersteund door de koning.
- Systemen van kennisopslag (soort bibliotheek) en praktische wetenschap.
- Een systeem van schrijven.
- Ontwikkeling van symbolische kunst.
- Handel en import van grondstoffen.
- Gespecialiseerde ambachtslieden van buiten de verwantengroep.
Eerste steden
De meer ingewikkelde menselijke samenlevingen, de eerste beschavingen genoemd, ontstonden rond 3.000 v. Chr. in de rivierdalen van Mesopotamië, Minoïsch Kreta, India , China en het oude Egypte.
Een toename van de voedselproductie leidde tot de aanzienlijke groei van de menselijke bevolking en de opkomst van steden. De volkeren van Zuidwest-Azië en Egypte legden de basis voor de westerse beschaving, ze ontwikkelden steden en worstelden met de problemen van georganiseerde staten toen ze van individuele gemeenschappen naar grotere territoriale eenheden en uiteindelijk naar stadstaten verhuisden. Onder deze vroege beschavingen is Egypte uitzonderlijk vanwege het schijnbare gebrek aan grote steden, maar het vormde wel een rijk.
De groei van de bevolking van oude beschavingen, de vorming van oude rijken en stadstaten die politieke macht concentreerden, en de groei van handel en productie leidden tot steeds grotere hoofdsteden en centra van handel en industrie, met Alexandrië, Antiochië en Seleucia van de Hellenistische beschaving, Pataliputra (nu Patna) in India, Chang'an (nu Xi'an) in China, Carthago, het oude Rome, de oostelijke opvolger Constantinopel (nu Istanbul).
Mesopotamië
Het oude Mesopotamië, het gebied van de Tigris en de Eufraat in het huidige Irak en Syrië, was 3.000 v. Chr. de thuisbasis van talrijke steden. Deze steden vormden de basis van de Sumerische en daaropvolgende culturen. Steden zoals in Sumer: Uruk en Ur en later Jericho, Nineveh en Babylon (legendarisch gemaakt door de Bijbel) zijn gelokaliseerd en opgegraven, terwijl andere zoals Damascus en Jeruzalem nog altijd bevolkt zijn.
Middellandse zee
Later kreeg je het Fenicische handelsimperium, bloeiend rond 1.000 jaar v. Chr. Dit omvatte talrijke steden die zich uitstrekten van Tyrus, Cydon en Byblos, over de Middellandse Zee tot Carthago (in het moderne Tunesië) en Cádiz (in het moderne Spanje).
In het oude Griekenland is Athene het bekendst. Rome werd het regeringscentrum van het Romeinse Rijk.
Azië
De beschaving van de Indusvallei en het oude China zijn twee andere gebieden met belangrijke inheemse stedelijke tradities. Onder de vroege steden van de Oude Wereld was Mohenjodaro van de Indusvallei-beschaving in het huidige Pakistan, ontstaan ongeveer 2.600 voor Christus, met een bevolking van 50.000 of meer en een goed ontwikkeld sanitair (riool) systeem.
Sub-Sahara-Afrika
Sinds 3.000 v. Chr. werd landbouw beoefend in Afrika bezuiden de Sahara. Hierdoor konden steden zich ontwikkelen als centra van niet-agrarische activiteit, ruim voor de invloed van de Arabische stedelijke cultuur. Een van de oudste tot nu toe gedocumenteerde vindplaatsen, Jenné-Jenoin wat vandaag Mali is, is gedateerd in de derde eeuw voor Christus.
Oude Amerika
De oudst bekende beschaving in Amerika bloeide tussen de 3.000 - 1.800 v. Chr. In de Andes. Daar ontwikkelden zich de eerste stedelijke centra in de Norte Chico-beschaving (ook Caral- of Caral-Supe-beschaving), Chavin- en Moche - culturen, gevolgd door grote steden in de Huari- , Chimu- en Inca - culturen. De Norte Chico-beschaving omvatte maar liefst 30 grote bevolkingscentra in wat nu de Norte Chico-regio in het noord-centrale kustgebied van Peru is. Teotihuacan, bloeiend van 200 v. Chr. tot 750 na Chr., was de grootste Amerikaanse stad van het pre-Columbiaanse tijdperk en bereikte mogelijk een bevolking van 125.000 in 200 na Chr.