Aardbeving: verschil tussen versies

Versie van 3 okt 2022 21:26

Werk in uitvoering!
Aan dit artikel wordt de komende uren of dagen nog gewerkt.
Belangrijk: Laat dit sjabloon niet langer staan dan nodig is, anders ontmoedig je anderen om het artikel te verbeteren.
De maximale houdbaarheid van dit sjabloon is twee weken na de laatste bewerking aan het artikel.
Kijk in de geschiedenis of je het artikel kunt bewerken zonder een bewerkingsconflict te veroorzaken.

Dit artikel is nog niet af.

Te moeilijk Dit artikel is te moeilijk voor de kinderen van WikiKids. Wil jij het aanpassen zodat iedereen het kan begrijpen? Schrijftips vind je op deze pagina.

Verbeteren
Dit artikel moet nog een beetje verbeterd worden. Wil jij WikiKids helpen? Het zou fijn zijn als je het verbetert.

Een foto van een aardbeving.

Een aardbeving is een vrij veel voorkomende natuurramp. Bij een aardbeving trilt of schudt de aardkorst (heftig) heen en weer. De aardkorst is de buitenste laag van de aarde. Onder deze laag zitten allerlei aardplaten. Deze aardplaten bewegen van elkaar vandaan, naar elkaar toe of langs elkaar heen. Hierdoor komen deze aardplaten nog weleens vast te zitten. Dan wordt spanning (druk) opgebouwd op de plek waar ze vastzitten. Als deze spanning te groot wordt, schieten de platen plotseling van elkaar los. Hierbij komt veel energie vrij. Deze vrijgekomen energie komt uiteindelijk aan bij de aardkorst en zorgt voor een aardbeving.

Er zijn wel vaker van deze schokken, maar niet altijd voelen we iets van. Een aardbeving hoeft dus niet altijd zwaar te zijn; de meeste zijn vrij licht. Aardbevingen worden gemeten op de schaal van Richter. Deze schaal bepaald hoe zwaar de aardbeving geweest is. Aardbevingen kunnen veel schade aanrichten. Zo kunnen gebouwen, wegen en spoorlijnen beschadigd raken. Ook kunnen er mensen gewond bij raken of zelfs gedood worden. Dit alles hangt er vanaf waar de aardbeving zich bevindt en hoe zwaar deze is.

Wanneer een aardbeving op zee plaatsvindt, wordt deze een zeebeving genoemd. Hierbij kunnen hele hoge golven ontstaan die aan de kusten veel schade kunnen aanrichten. Zo'n extreem hoge golf wordt ook wel een tsunami genoemd.

Hoe ontstaan aardbevingen?

Aardbevingen kunnen verschillende oorzaken hebben. Toch worden de meeste aardbevingen veroorzaakt door platentektoniek. Om dit goed uit te leggen, is het belangrijk om iets te weten over de opbouw van de aarde. Aardbevingen kunnen ook andere oorzaken hebben. Hierbij speelt platentektoniek geen rol.

De aarde

Zie Aarde voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Een doorsnede van de aarde

De aarde bestaat uit allerlei verschillende lagen. Er zijn drie verschillende lagen. Deze spelen allemaal een belangrijke rol bij aardbevingen:

De aardkorst; dit is de buitenste laag van de aarde. De aardkorst is de laag waarop de mens woont en alles gebouwd is. De aardkorst bestaat uit twee verschillende korsten. Als eerste is de continentale korst. Deze zit onder het droge land, is dikker en zachter. Als tweede is er de oceanische korst. Deze korst ligt onder de zeeën en oceanen, is dunner en steviger.
De aardmantel; dit is de middelste laag. De aardmantel bestaat uit twee delen; de binnen- en de buitenmantel. De buitenmantel zit aan de kant van de aardkorst en de binnenmantel aan de kant van de aardkern. De aardplaten "drijven" als het ware op de aardmantel en hebben stukken aardkorst op zich. De aardplaten bewegen zich heel langzaam. Dit komt doordat er een beweging is tussen de aardkorst en de aardkern.
De aardkern; dit is de warmste laag en zit helemaal in het midden van de aarde. Doordat de aardkern zo warm is, komt de aardmantel in beweging. Door deze bewegingen probeert de aardmantel de aardkern af te koelen. De bewegingen in de aardmantel zorgen er weer voor dat de aardplaten gaan bewegen.

Dit bewegen in de aardmantel gaat door middel van stromen van magma. Het kan ook weleens komen dat dit magma doorstroomt naar de aardkorst. Dit gebeurd veel op breuklijnen tussen aardplaten. Het magma komt dan vaak uit een vulkaan en wordt dan lava genaamd. Magma en lava zijn vrijwel hetzelfde. Het is een dikke, hele hete brei van gesmolten gesteente.

Platentektoniek

Zie Platentektoniek voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Deze magmastromen in de aardmantel zorgen dus dat de aardplaten verdelen. Maar wat is eigenlijk een aardplaat. De aardkorst is gebroken in verschillende stukken. Eén zo'n stuk heet een tektonische plaat (of aardplaat). Er zijn verschillende aardplaten. Nederland en België liggen bijvoorbeeld op de Euroaziatische plaat, net als de rest van Europa en het grootste gedeelte van Azië. De aardplaten liggen niet stil, maar bewegen door de magmastromen. Dit bewegen gebeurd enorm langzaam, maar zorgt ervoor dat stukken van de aardkorst zich verplaatsen. Dit verplaatsen wordt platentektoniek genoemd.

De aardplaten kunnen drie verschillende bewegingen maken op de plaatgrenzen. De plaatgrenzen zijn de plekken waar twee of meerdere aardplaten aan elkaar grenzen. Deze drie bewegingen zijn:

Convergente plaatgrens; dan bewegen twee platen naar elkaar toe.
Transforme plaatgrens; dan bewegen twee platen langs elkaar in verschillende richtingen.
Divergente plaatgrens; dan bewegen de twee platen uit elkaar.

Bij convergente en transforme plaatgrenzen ontstaat veel druk op de plaatgrens. Deze druk bouwt zich over tientallen jaren op, waardoor de aardbevingen kunnen ontstaan. Bij een divergente plaatgrens bouwt er zich geen druk op, waardoor er ook geen aardbeving kan ontstaan. Over het algemeen zijn de aardbevingen bij een transforme plaatgrens zwaarder dan bij een convergente plaatgrens.

Losschieten van platen

Epicentrum en Hypocentrum

Wanneer aardplaten tegen elkaar botsen of vast komen te zitten, ontstaat er veel spanning. Deze spanning bouwt zich over tientallen en soms veel honderden jaren op. De platen bewegen namelijk gewoon door, waardoor de druk alleen maar groter wordt. Op een gegeven moment wordt deze druk te groot. Wanneer dit gebeurd is er sprake van een aardbeving.

Bij een aardbeving komt deze opgebouwde spanning vrij. Hierdoor ontstaan schokgolven. Deze schokgolven beginnen op de plek waar de twee platen vastzaten ondergronds. Deze plek wordt het hypocentrum genoemd. De schokgolven verspreiden zich vervolgens naar het aardoppervlak. De plek recht boven het hypocentrum wordt het epicentrum genoemd. Hier komen de schokgolven voor het eerst aan het oppervlakte terecht en daar is de aardbeving het zwaarste. Vanuit epicentrum verspreiden de schokgolven zich naar alle kanten. Hoe verder je van het epicentrum weg bent, hoe minder je deze schokgolven voelt.

Andere oorzaken

Toch kan een aardbeving ook andere oorzaken hebben dan platentektoniek. Hieronder hebben we een aantal andere oorzaken:

Vulkanisme; bij vulkaanuitbarstingen kunnen kleine aardbevingen ontstaan. Vaak richten deze aardbevingen zelf weinig schade aan, maar de aarde kan wel even trillen voordat de uitbarsting begint. Deze aardbeving wordt dan gezien als onderdeel van een vulkaanuitbarsting. Een bekend voorbeeld is de uitbarsting van de Vesuvius in 79 v.Chr. Deze uitbarsting verwoestte de Romeinse stad Pompeï volledig en bedekte het onder een dikke laag lava en as. Voor de uitbarsting werden er verschillende kleinere aardbevingen gevoeld.
Bodemdaling; op verschillende plaatsen in de wereld zakt de bodem in. Dit kan verschillende oorzaken hebben. In dit geval zijn er onder de bodem lege ruimtes ontstaan of is er druk verdwenen. Hierdoor kan de bodem van tijd tot tijd inzakken. Een bekend voorbeeld hiervan is de aardbeving in Midden-Italië op 24 augustus 2016. In het verleden liep er een plaatgrens door Italië heen, waardoor de Apennijnen ontstonden. Tegenwoordig is er geen beweging meer aan deze plaatgrens en zijn de twee platen aan elkaar vastgegroeid. Hierdoor viel de druk weg, waardoor de bodem langzaam begint in te zakken. Wanneer dit plotseling gebeurd, ontstaat er een aardbeving.
Winning van delfstoffen; bodemdaling kan ook veroorzaakt worden door de winning van delfstoffen, zoals aardgas en aardolie. In de bodem ontstaan hierdoor lege ruimtes, waardoor er tegendruk verdwijnt. Als er heel veel tegendruk verdwijnt, kan de bodem plotseling dalen. Hierdoor kunnen aardbevingen ontstaan. In Nederland is dit het geval met de aardbevingen in Groningen. Deze aardbevingen worden veroorzaakt door de jarenlange gaswinning in de provincie, waardoor de bodem aan het dalen is.
Meteorietinslag; een meteoriet is een groot stuk gesteente uit de ruimte. Wanneer deze meteoriet heel erg groot is en op de aarde inslaat, kan het een aardbeving veroorzaken. Vaak is dit een kleine, plaatselijke aardbeving, omdat meteorieten vaak niet heel groot zijn. Het bekendste voorbeeld is die van de meteoriet Chicxulub die zo'n 66 miljoen jaar geleden insloeg in Mexico. Deze meteoriet was 11 kilometer breed en zorgde ervoor dat de dinosaurussen zijn uitgestorven. Deze meteoriet zorgde toentertijd ook voor een enorm grote aardbeving.

De aardbeving zelf

Wat gebeurt er tijdens een aardbeving?

Wat zijn de gevolgen van een aardbeving?

De schade van een aardbeving is niet overal het zelfde. Er zijn namelijk bepaalde factoren die de schade beïnvloeden. Enkele factoren die invloed hebben op de schade zijn: Diepte van de beving, soort ondergrond, aantal huizen en mensen in het gebied, kwaliteit van de huizen.

Voorbeeld: Stel je voor dat er op 2 plekken op wereld een aardbeving heeft plaatsgevonden met een kracht van 7. Plek 1: Heeft 1000 inwoners en aardbeving bestendige, stevige huizen. Plek 2: Heeft 50 inwoners en geen aardbeving bestendige, stevige huizen. Waar zal volgens jouw de meeste schade plaatsvinden? Natuurlijk plek 1 toch? Want die heeft namelijk de meeste inwoners en huizen. Nee natuurlijk niet! Ondanks dat plek 1 meer inwoners en meer huizen heeft, zal plek 2 meer schade hebben omdat de factor van ‘’stevige huizen’’ een grote rol heeft gespeeld tijdens de aardbeving.

Telkens weer bedenken architecten en bouwkundigen manieren om nieuwe gebouwen nog meer bestand tegen aardbevingen te maken en oude gebouwen te verstevigen. Maar deze technieken zijn duur en daarom kosten aardbevingen in armere delen van de wereld regelmatig veel mensenlevens en veroorzaken grote schade

Enkele voorbeelden van bouwtechnieken:

Een ‘tuned mass damper’ : dit is een groot gewicht boven op een hoog gebouw. Het is bedoeld om in tegengestelde richting te bewegen en het gebouw zo recht te houden in sterke wind en bij aardbevingen.

Sterkere pilaren: Betonnen pilaren met spiraalsgewijs gewonden betonijzer kunnen het schudden en schuiven van een aardbeving goed doorstaan.

In sommige landen zitten aardbevingsoefeningen in het lespakket. Bij een aardbeving zit je het veiligst onder een tafeltje.

Hoe wordt een aardbeving gemeten?

Om aardbevingen te kunnen meten (hoe erg en zwaar ze zijn) hebben ze een seismograaf die kan meten welke kracht de aardbeving heeft. Je hebt ook de schaal van Richter, aardbevingen liggen tussen de 1 en 9. Negen is het zwaarst wat er bestaat + veel huizen storten dan in. Bij 1 voel je alleen de trilling van een vrachtauto die door de straat rijdt.

Tegenwoordig zijn wetenschappers aan het zoeken naar nieuwe manieren om aardbevingen te detecteren. Niet elk land of elk gebied heeft namelijk geld voor genoeg en goede seismograven. Wetenschappers hebben een manier uitgevonden om smartphones te gebruiken bij het meten van aardbevingen. Elke smartphone heeft namelijk een zogenaamde accelerometer. Dat is een klein onderdeel in je smartphone waardoor hij bijvoorbeeld je stappen kan bijhouden, of kan meten of je de telefoon kantelt bij het kijken naar een video of het spelen van een game. Deze accelerometers kunnen dus bewegingen meten. Op die manier kunnen ze tegenwoordig ook gebruikt worden bij het meten van aardbevingen. Telefoons kunnen kleinere trillingen meten dan dat wij als mens kunnen voelen. Doordat tegenwoordig heel veel mensen een smartphone hebben, kunnen gegevens van heel veel telefoons samen worden gevoegd om zo nieuwe aardbevingen te kunnen meten. Als er dan blijkt dat er binnen een gebied heel veel meldingen van een aardbeving komen, kan er zelfs een waarschuwing worden gestuurd naar gebieden in de buurt. Zo krijgen mensen in omliggende gebieden de kans om een veilige plek te zoeken. Op die manier vallen er hopelijk steeds minder slachtoffers bij aardbevingen.

Als er een aardbeving is geweest moet je kijken of er ergens in de buurt gewonden zijn moet je ze verzorgen tot er hulp komt je moet er natuurlijk wel voor zorgen dat je veilig zit soms praten mensen over het epicentrum als men het heeft over het epicentrum dan hebben ze het over het middelpunt van de aard beving daar mee bedoel ik waar de aardbeving begonnen is daar is dan de grootste schade en moet de meeste hulp naartoe gestuurd worden meestal zijn ze te laat door al het puin dat op de weg ligt Nederland ligt op de Euraziatische plaat niet bang zijn we liggen in het midden van een plaat er kan dus weinig gebeuren

De seismograaf

De schaal van Richter

10 zwaarste aardbevingen

Voorspellen van aardbevingen

Men is nog niet in staat een aardbeving te voorspellen, wel zijn er al veel landen bezig om voor elkaar te krijgen dat ze het kunnen voorspellen wanneer er een aardbeving komt, zodat er minder schade is. De landen die dit proberen zijn landen waar veel aardbevingen voorkomen, onder andere Canada.

Waar komen aardbevingen vaak voor?

Breuklijnen

In sommige landen is de kans op een aardbeving veel groter dan in andere landen. Dit heeft te maken met de breuklijnen tussen de aardplaten. Landen die in de buurt liggen van een breuklijn hebben een grotere kans om getroffen te worden door een aardbeving. Op de afbeelding is te zien hoe de aardplaten over de wereld verdeeld zijn.

De groene lijnen op de afbeelding zijn de breuklijnen. De meeste aardbevingen komen voor rond de grote oceaan, waar landen als Japan, Australië en China aan grenzen. Ook landen rondom de middellandse zee worden regelmatig getroffen. Veel aardbevingen vinden plaats in de oceanen. Als de beving krachtig genoeg is, dan kan hierdoor een grote vloedgolf ontstaan, waardoor grote delen land verwoest kunnen worden.

Aardbevingen in Nederland

In Nederland komen er twee verschillende soorten aardbevingen voor. In het zuiden van Nederland zijn dit natuurlijke bevingen en in het noorden van Nederland komen er aardbevingen voor als gevolg van gaswinning. Dit noemen ze ook wel geïnduceerde aardbevingen.

De natuurlijke aardbevingen in het zuiden van Nederland worden veroorzaakt door verschuivingen van de aardplaten in de Alpen. De natuurlijke aardbevingen in Nederland hebben meestal een sterkte van twee tot vier op de schaal van Richter.

Naast natuurlijke aardbevingen komen er in het noorden van Nederland sinds 1986 regelmatig aardbevingen voor die veroorzaakt worden door gaswinning. Het gas wordt gewonnen uit een laag zandsteen, dit zit op zo’n drie kilometer diepte in de aarde. Door de gaswinning zakt de zandsteenlaag in, dit wordt ook wel inklinken genoemd. Wanneer er aardgas uit de laag zandsteen wordt gehaald kunnen er kleine scheuren ontstaan in de bodem. Het zandsteen kan hierdoor een klein stukje bewegen. De bodem zal dan opnieuw zijn plek moeten vinden waardoor er een aardschok of aardbeving te voelen is.

Voorbeelden

Externe links

@@ Regel 14: / Regel 14: @@
 ===De aarde===
 {{Zie hoofdartikel|Aarde}}
-[[Bestand:Aarde doorsnede.png|right|300px|thumb|Een doorsnede van de aarde]]
+[[Bestand:Aarde doorsnede.png|right|400px|thumb|Een doorsnede van de aarde]]
 De aarde bestaat uit allerlei verschillende lagen. Er zijn drie verschillende lagen. Deze spelen allemaal een belangrijke rol bij aardbevingen:
 * De [[aardkorst]]; dit is de buitenste laag van de aarde. De aardkorst is de laag waarop de mens woont en alles gebouwd is. De aardkorst bestaat uit twee verschillende korsten. Als eerste is de [[continentale korst]]. Deze zit onder het droge land, is dikker en zachter. Als tweede is er de [[oceanische korst]]. Deze korst ligt onder de zeeën en oceanen, is dunner en steviger.