Emma van Waldeck-Pyrmont

Koningin-moeder Emma der Nederlanden

Adelaide Emma Wilhelmine Therese (geboren te Arolsen op 2 augustus 1858 – gestorven te Den Haag op 20 maart 1934) was een prinses van Graafschap Waldeck-Pyrmont (in het huidige Duitsland). Later werd ze de tweede vrouw van de Nederlandse koning Willem III, hiermee was de echtgenote van de koning der Nederlanden en ook groothertogin van Luxemburg (wat toen door de Nederlandse koning bestuurd werd). Na de dood van Willem III werd ze koningin-regentes der Nederlanden (van Nederland 1890-1898) tot dat haar dochter Wilhelmina oud genoeg was om te regeren, hoewel Wilhelmina officieel koningin was.

Jeugd

Emma toen ze twaalf was.

Emma was het vierde kind van George Viktor van Waldeck-Pyrmont en Helena van Nassau-Weilburg. Emma was vernoemd naar haar oma Emma van Anhalt-Bernburg-Schaumburg-Hoym. Ze had 5 zussen en een broer, namelijk Sophie, Pauline, Marie, Helene, Friedrich en Elisabeth. Ze groeide op in Schloss Arolsen. Thuis kreeg Emma een christelijke opvoeding. Ook kreeg ze thuis les in handwerken, tekenen en Franse literatuur. Thuis in het slot werd ook Frans gesproken. De familie reisde onder meer naar het zuiden van Frankrijk, Engeland, Italië en Scandinavië. In 1888 overleed de moeder van Emma en in 1891 hertrouwde haar vader met Louise van Sleeswijk-Holstein-Sonderburg-Glücksburg, die samen nog één zoon kregen.

Voordat Emma naar Nederland verhuisde, leerde ze eerst Nederlands en Nederlandse geschiedenis. Emma wilde namelijk graag Nederlander worden.

Willem III en het huwelijk

Emma en Wilhelmina op de begrafenis van koning Willem III

Nadat de vrouw van de Nederlandse koning Willem III was overleden, zocht Willem III een nieuwe vrouw. Opnieuw hing de voortzetting van het Huis van Oranje-Nassau aan een zijden draad omdat ook de kinderen uit zijn eerste huwelijk of voortijdig stierven, of niet geschikt waren voor het koningschap vanwege ziekte. Na veel zoeken vond hij Emma. In die tijd was Emma 20 jaar oud en Willem III was maar liefst 61 jaar. Willem III was oud genoeg om Emma's vader, of zelfs opa, te zijn. Op 30 september 1878 was de verloving van de twee. Emma trouwde op 17 januari 1879 met Willem III. Samen kregen ze één dochter op 31 augustus 1880, dit was Wilhelmina Helena Pauline Maria. Willem III vond zijn huwelijk met Emma beter, dan met zijn vorige vrouw Sophie van Württemberg. Willem III moest noodgedwongen met Emma trouwen, aangezien er geen troonopvolger was.

Aangezien Willem III geen Duits sprak, sprak Emma altijd Frans met hem. Toen was dit de taal van het hof in Nederland. De eerste paar jaar had Emma een zorgeloos leven, waarbij ze haar dochter Wilhelmina opvoedde. Nadat Alexander (de officiële troonopvolger van Willem III) overleed, werd Emma's toekomst anders, net als die van haar dochter. Wilhelmina werd, volgens de grondwet, vermoedelijk troonopvolgster. Aangezien Emma pas drie was en Willem III al 65 jaar, werd door de Staten-Generaal (Eerste en Tweede Kamer samen) besloten dat als Willem III overleed voor Wilhelmina's achttiende verjaardag, Emma tijdelijk regentes zou worden. Aangezien Luxemburg in die tijd ook nog werd bestuurd door de Nederlandse koning, moest daar de Salische wet worden aangepast. In de Salische wet stond dat alleen mannen Luxemburg mochten regeren als groothertog. Willem III wilde dit veranderen, zodat Wilhelmina ook groothertogin zou worden van Luxemburg. Emma overtuigde Willem III om de afspraak met Luxemburg na te komen. Hierdoor ging in 1890 na Willems dood, Luxemburg als Hertogdom voor de Oranje-Nassau's verloren. De Salische wet werd later door een andere Luxemburgse groothertog toch nog afgeschaft.

Tijdelijk regentes en Koningin-regentes

Een reclamekaart met Emma erop als koningin-regentes

In 1888 verhuisde Emma en haar gezin van Den Haag naar Paleis Het Loo. In oktober dat jaar ging de gezondheid van koning Willem III achteruit. De koning was niet meer in staat te regeren. De Staten-Generaal besloot op 14 november 1890 Emma tijdelijk regentes te laten worden. Zes dagen later werd ze dit officieel. In totaal is ze slechts drie dagen regentes geweest, want Willem III overleed op 23 november 1890.

Nu Willem III was overleden, zou Wilhelmina eigenlijk koningin moeten worden. Wilhelmina was slechts tien en dus te jong om zelf te regeren. Emma werd daarom dus koningin-regentes tot Wilhelmina's 18de verjaardag. Officieel was Wilhelmina wel koningin, maar dit was dan ook alleen op papier. Emma regeerde het land, van de troonrede tot aan ministers bezoeken. Emma heeft wel gezorgd dat het Nederlandse koningshuis meer open was voor iedereen. Emma wilde zelf zoveel mogelijk post lezen en beantwoorden, zelfs als ze zich ontspande in Paleis Het Loo of Paleis Soestdijk. In de periode dat Emma koningin-regentes was moest ze ook drie keer helpen bij het vormen van een kabinet, dit leverde haar veel zorg op. Daarnaast voedde Emma nog haar dochter op tot koningin.

Verdere leven

In 1898 werd Wilhelmina 18 en werd toen gelijk koningin der Nederlanden. Emma en Wilhelmina woonde eerst samen in Paleis Noordeinde. Toen Wilhelmina trouwde, vertrok Emma naar Paleis Lange Voorhout. Emma zette zich in voor de bestrijding van tuberculose, toen een ziekte waar jaarlijks de meeste mensen aan stierven. Zelf had Emma haar zus Sophie hieraan verloren.

Emma op latere leeftijd

Het Monument voor koningin Emma te Den Haag

In 1909 werd Juliana geboren, de enige dochter van Wilhelmina. Nederland zocht toen naar een regentes, voor als Wilhelmina zou komen te overlijden voordat Juliana 18 werd. Wilhelmina's man Hendrik als regent, dat vond de Nederlandse regering geen goed plan. Emma werd opnieuw regentes, voor als dit mocht gebeuren. Wilhelmina is pas veel later dan Juliana's 18de verjaardag te komen overlijden, dus Emma is nooit opnieuw regentes geweest, maar er was dus wel al over nagedacht. Emma bleef reserve-regent tot Juliana's 18de verjaardag in 1927.

Emma is uiteindelijk overleden op 20 maart 1934. Emma was eerst verkouden. Aangezien er in die tijd geen antibiotica bestond, werd de verkoudheid bronchitis. De bronchitis veroorzaakte weer een longontsteking, waaraan Emma uiteindelijk is overleden. Op 27 maart werd ze begraven in de Koninklijke grafkelder te Delft. Emma is uiteindelijk 75 jaar oud geworden.

Nederland tijdens de regering van Emma

• 1890 Willem III overlijd. Wilhelmina wordt op 10-jarige leeftijd koningin onder regentschap van haar moeder Emma. Hiermee komt er een einde aan de personele unie tussen Nederland en het groothertogdom Luxemburg, dat geen opvolging in vrouwelijke lijn kent. - Oprichting van de Koninklijke Nederlandse Petroleum Maatschappij, beter bekend als Shell - Vincent van Goghs' enige schilderij tijdens zijn leven La Vigne Rouge wordt verkocht. Enkele maanden later pleegt hij zelfmoord - Het leesplankje verschijnt in de scholen.
• 1891 Philips gloeilampenfabriek wordt opgericht - socialistische arbeiders in heel Europa gaan massaal de straat op om betere arbeidsvoorwaarden te krijgen
• 1893 Jaap Eden verbetert het wereldrecord op de 1500 meter en brengt het op 2 minuten en 35 seconden. Kjeld Nuis heeft in 2021 het wereldrecord dat staat op 1.40,17
• 1894 Oprichting van de Sociaal Democratische Arbeiders Partij (SDAP) onder Pieter Jelles Troelstra. Ging later op in de Partij van de Arbeid (PVDA)
• 1895 De economische exploitatie (uitbuiting) van grondstoffen en mensen is relatief lang vrij 'gewoon' geweest. Dit wordt vanaf dan vooral negatief beoordeeld. Het Nederlandse koloniale beleid in Nederlands-Indië krijgt een andere benadering, de ethische politiek. Het doel hiervan is dat de koloniale bevolking zodanig moet worden begeleid dat zij kan komen tot politieke en economische zelfstandigheid. Naar deze ethische opdracht voor de Nederlandse staat wordt op verschillende manieren naar gekeken. Vanuit progressief-liberale kring spreekt men over een "eereschuld" die Nederland aan met name de Javanen in te lossen heeft, van protestants-christelijke zijde wordt gesproken over een "zedelijke verplichting" die het moederland heeft te vervullen tegenover de koloniën
• 1896 De cinématograph ofwel de film van de gebroeders Lumière is ook in Nederland te zien
• 1897 Eysink is de eerste Nederlandse autoproducent. Spyker (aanvankelijk Spijker) werd in 1880 gesticht door de Hilversumse smeden Hendrik-Jan en Jacobus Spijker. Spijker verhuisde naar Amsterdam en bouwde tussen 1897 en 1898 de Gouden Koets, een geschenk van de bevolking van Amsterdam voor de inhuldiging van koningin Wilhelmina.

Nagedachtenis

Ter nagedachtenis van Emma zijn er een aantal monumenten opgericht. Op het Regentesseplein in Den Haag staat een obelisk te eren van Emma. Deze obelisk is in 1905 gebouwd en op de obelisk staat onder meer een beeld van Emma. Ook staat er in dezelfde stad op het Jozef Israëlsplein ook het Monument voor koningin Emma. Na beschadigingen is deze in 2001 in brons gegoten. Ook is Middelburg staat een Monument voor koningin Emma. Op de Lange Voorhout in Den Haag staat een soort van zitbank te eren van koningin Emma. Deze is in 1938 gebouwd, tijdens de Tweede Wereldoorlog in 1940 vernield en weer herbouwd in 1953. Ook op het Emmaplein in Amsterdam Oud-Zuid staat een beeld van Emma. In Schiedam staat sinds 1935 de Emmabank in het Julianapark. Ten slotte staat is Medemblik nog een park naar haar vernoemd, waar ook een beeld van haar staat.

Wapen en Standaard

• 

  Wapen Koningin-Regentes Emma Prinses van Waldeck en Pyrmont

• 

  Standaard van Prinses Emma

Bronnen

• Het artikel op Wikipedia
• Televisieserie: 200 jaar koninkrijk van de NOS

Koningen van Koninkrijk Holland en het (Verenigd) Koninkrijk der Nederlanden (inclusief regentessen)
Koninkrijk Holland: Lodewijk I · Lodewijk II · Hortense (regentes) (Verenigd) Koninkrijk der Nederlanden: Willem I · Willem II · Willem III · Emma (regentes) · Wilhelmina · Juliana · Beatrix · Willem-Alexander