Romantiek

Werk in uitvoering! Aan dit artikel wordt de komende uren of dagen nog gewerkt. Belangrijk: Laat dit sjabloon niet langer staan dan nodig is, anders ontmoedig je anderen om het artikel te verbeteren. De maximale houdbaarheid van dit sjabloon is twee weken na de laatste bewerking aan het artikel. Kijk in de geschiedenis of je het artikel kunt bewerken zonder een bewerkingsconflict te veroorzaken.

Dit artikel is nog niet af.

Het schilderij Der Wanderer über dem Nebelmeer (1817) van Caspar David Friedrich is een voorbeeld van een typisch romantisch schilderij. Het schilderij toont de nietigheid van de mens en het Sublieme van de natuur.

De romantiek of romantische periode was een stroming in de westerse cultuur van het einde van de 18e eeuw tot aan het begin van de 19e eeuw. De romantiek bepaalde de kunst en het intellectuele leven voornamelijk in Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en Duitsland, maar ook in andere westerse landen als de Verenigde Staten, België en Nederland. De romantiek was een tegenreactie op de Verlichting, de Industriële Revolutie en de wetenschappelijke benadering (en uitleg) van de natuur. De romantiek was vooral belangrijk in de beeldende kunsten (zoals de schilderkunst), de literatuur en de muziek. De romantiek inspireerde allerlei politieke stromingen, zoals het liberalisme, het conservatisme en het nationalisme.

De romantiek leende materiaal uit de Klassieke Oudheid, de middeleeuwen en allerlei volksverhalen en legenden. Belangrijke begrippen binnen de romantiek waren de schoonheid van de natuur en het Sublieme. Het Sublieme was volgens de romantici het sterkste gevoel mogelijk en liet de mens zich nietig voelen. De wortels van de romantiek liggen in de Sturm und Drang-periode, een periode in de Duitse literatuurgeschiedenis. Vaak wordt Franse Revolutie gezien als het begin van de romantiek, terwijl anderen ook de jaren ervoor erbij betrekken. De romantiek zelf werd in de tweede helft van de 19e eeuw opgevolgd door het realisme, wat weer een tegenreactie was op de romantiek.

Ontstaan

Sturm und Drang

Zie Sturm und Drang voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Lotte bij Werthers graf.

De Sturm und Drang-periode is een bekende periode in de Duitse literatuurgeschiedenis tussen de jaren 1760 en 1780. Deze periode is vooral bekend door de werken van Johann Wolfgang von Goethe en Friedrich von Schiller, zoals Die Leiden des jungen Werthers en Kabale und Liebe. De schrijvers van de Sturm und Drang richtten zich vooral op het individu en extreme emoties. In de rest van Europa was op dat moment de Verlichting erg belangrijk. De Verlichting richtte zich vooral op de wetenschap en probeerde als door middel van het verstand (de rede) te verklaren. Verlichtingsliteratuur richtte zich hierdoor op feiten en was dus objectief. De Sturm und Drang-schrijvers wilden juist subjectief zijn, zich richtten op de gevoelens en emoties van het individu. In de muziek kunnen we Joseph Haydn en Wolfgang Amadeus Mozart aan de Sturm und Drang-periode verbinden.

Het bekendste werk van de Sturm und Drang-periode is Die Leiden des Jungen Werthers. Dit boek richt zich op een jongeman genaamd Werther. Werther is verliefd op een meisje genaamd Lotte. Lotte is echter al verloofd met Albert. Werther wordt desondanks verliefd op Lotte en kan haar niet uit zijn hoofd zetten. Werther begrijpt dat een van de drie (Werther, Albert of Lotte) moet overlijden, aangezien hij het niet aankan als Lotte een ander trouwt. Werther kan het niet over zijn hart verkrijgen om Albert of Lotte te vermoorden en besluit zelfmoord te plegen. Het boek werd in heel Europa bekend en vormde een van de belangrijkste inspiratiebronnen tijdens de Romantiek. De roman werd geschreven als een serie van brieven aan een vriend van Werther (een zogeheten briefroman). Hierdoor was het boek erg persoonlijk en konden lezers meeleven met Werther. Sommige mensen leefden zelf zo erg mee, dat het boek een zelfmoordgolf in Duitsland teweegbracht. Mede hierdoor zag Goethe dit boek als een fout en herschreef later een nieuwe versie waarin Werther overleefde.

Desondanks werd de Sturm und Drang-periode hierdoor bekend in heel Europa en vormde mede de inspiratie voor de romantiek.

De Franse Revolutie

Zie Franse Revolutie voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Een Britse spotprent over La Terreur. La Terreur onder Robespierre werd door veel voorstanders van de Verlichting gezien als verraad van de Verlichtingsidealen.

De Sturm und Drang-schrijvers keerden eigenlijk terug naar het verleden (voornamelijk de middeleeuwen) en de natuur (het landelijk leven) om te ontsnappen aan het onrecht van de samenleving toentertijd. Europa werd toen voornamelijk geleid door vorsten, die de absolute macht hadden, gesteund door de kerk en de adel. Intellectuelen en rijke burgers ergerden zich hierover. De schrijvers van de verlichting geloofden in de rechten die voor ieder mens zou moeten gelden, zoals vrijheid en gelijkheid. Het probleem was dat dit in heel Europa niet echt bestond. Door het chaotisch beleid van de Franse koning leefde de bevolking in bittere armoede, terwijl de adel, de kerk en de koning in rijkdom en overvloed leefde. Hierdoor kwam het volk in opstand, geleid door de schrijvers, intellectuelen en filosofen van de verlichting. Deze gebeurtenis wordt de Franse Revolutie genoemd en leidde ertoe dat de macht van de koning werd beperkt. Ook kwam er een parlement, een grondwet en een lijst van mensenrechten, waaronder de vrijheid van meningsuiting en godsdienst.

Het probleem van de Franse Revolutie was dat veel ideeën toen nog nieuw waren en daardoor niet goed uitgewerkt waren. Dit leidde tot allerlei conflicten in Frankrijk, een oorlog met verschillende Europese machten en uiteindelijk de komst van een dictatuur genaamd La Terreur. Veel voorstanders van de Verlichting waren zo geshockt hiervan dat ze afstand deden van de Franse Revolutie, waaronder ook veel schrijvers. De Franse Revolutie werd als mislukt gezien. Sommige schrijvers deden ook afstand van de waarden van de Franse Revolutie (zoals schrijver William Wordsworth en filosoof Edmund Burke), terwijl anderen de waarden van de Franse Revolutie bleven steunen (zoals filosofen Mary Wollstonecraft en Thomas Paine). Deze laatste groep keek ook naar de Verenigde Staten, een land waar de waarden van de verlichting wél werkten.

Veel schrijvers waren teleurgesteld in de Franse Revolutie en dachten dat alles voor niets was geweest. Hierdoor was er een behoefte om zichzelf terug te trekken van de samenleving.

Filosofische onderbouwing

De Duitse filosoof Johann Gottfried von Herder

Waar de Sturm und Drang-schrijvers nog hoop hadden in de waarden van de Verlichting en de Franse Revolutie, sloeg dit na de Franse Revolutie om. Na de Franse Revolutie hadden de Romantici geen hoop meer in de waarden. Toch keerden ze terug naar een aantal filosofen van de verlichting, die van invloed waren op de denkwijze van die tijd. Een voorbeeld hiervan is de Franse filosoof Jean-Jacques Rousseau. Rousseaus boek Emile, of Over de opvoeding had veel invloed op de Romantiek. Veel romantici zagen het kind als een puur, haast goddelijk schepsel. Volgens Rousseau werden kinderen van hun puurheid en onschuld berooft naar mate ze volwassen werden.

Ook de Duitser Johann Gottfried von Herder was belang. Herder ging in tegen het begrip van gelijkheid van de verlichting. De verlichting geloofde dat alle mensen in de wereld gelijk waren. Volgens Herder was dit niet waar, aangezien dat zou betekenen die iedereen dezelfde religie zou hebben. Herder geloofde dat iedere cultuur en ieder volk anders was, maar dat er geen onderscheid gemaakt moest worden tussen personen van verschillende volkeren. Herder geloofde in gelijkwaardigheid, oftewel ieder mensenleven is even veel waard ook al zijn we allemaal verschillend. Herders ideeën werden later gebruikt om te stellen dat alle personen van één volk in hetzelfde land moesten leven (nationalisme). Herder had invloed op de Sturm und Drangperiode, waardoor hij indirect invloed had op de romantiek. Het idee van een nationale cultuur en identiteit speelde namelijk ook een rol tijdens de romantiek.

Zowel de Engelsman Edmund Burke als de Duitser Immanuel Kant hadden invloed op ons begrip van het Sublieme. Het Sublieme is volgens de romantici het sterkste gevoel mogelijk. Waar de schrijvers voor de Romantiek regels stelden aan de literatuur (meestal de Poetica van Aristoteles) en klassieke werken wilden kopiëren, overtreffen of vertalen, deden de romantici dit niet. De romantici richtten zich meer op het eigen talent. Een schrijvers die (per ongeluk) de regels overtrad, maar dit in een geniale wending weer goed maakte, was een betere schrijver dan de schrijvers die regels braaf opvolgde. De eerste schrijver durfde immers risico te nemen. Het Sublieme speelde hierbij een grote rol, aangezien deze geniale wending het Sublieme moest zijn. Waar Burke vond dat het Sublieme een schokkende, negatieve ervaring was, stelde Kant dat het ook een positieve ervaring kon zijn.