Wilhelmus
| Volkslied van Nederland | |
|---|---|
|
|
| Huidig volkslied | |
| Naam | Wilhelmus |
| Auteur | Filips van Marnix van Sint-Aldegonde (niet zeker) |
| Voor | Nederland |
| Coupletten | 15 |
| Jaar geschreven | 1572 |
| Jaar van invoering | 1932 |
| Eerdere volksliederen | |
| Eerdere volksliederen | Wien Neêrlands bloed |
Het Wilhelmus is het Nederlands nationaal volkslied. Het bestaat uit 15 coupletten waar je met de beginletters van de coupletten de naam Willem van Nassov kan vormen (V's werden vroeger ook vaak gebruikt als U's). Het lied werd waarschijnlijk tussen 1569 en 1572 geschreven door Oranje's Filips van Marnix van st. Aldegonde, maar hier zijn geen bronnen voor gevonden. Uit recent onderzoek is gebleken dat het om een andere schrijver gaat.
Het Nederlands volkslied is de oudste ter wereld. (Eigenlijk zou het Japanse ouder zijn, maar deze bestond tot de 19e eeuw uit tekst. Het Japanse volkslied (dat voor de 19e eeuw als gedicht werd beschouwd) bestond al rond de 9e eeuw.) Men zingt meestal het eerste en zesde couplet.
Tijdens de 80 jarige oorlog was het Wilhelmus zo populair, dat soms wordt gedacht dat de overwinning van de Nederlandse provincies mede daardoor te danken was. Het gaf de inwoners van de Nederlanden veel motivatie. Het lied is steeds populair gebleven, ook in de tijd dat een ander volkslied werd gekozen..
Het volkslied voor het Wilhelmus, Wien Neêrlands bloed, was het Nederlandse volkslied tussen 1817 en 1932. Daarna werd opnieuw het Wilhelmus tot volkslied gekozen.
Geschiedenis van het eerste couplet van het Wilhelmus
Uit welke geschiedenis is het eerste couplet van het volkslied ontstaan?
Willem van Nassau is op 24 april 1533 in Dillenburg, in het westen van wat nu Duitsland is, geboren. Hij is de zoon van Willem de Rijke en Juliana van Stolberg. Zijn moeder was overtuigd protestants en hierdoor kreeg Willem van Nassau een Lutherse opvoeding. In 1544 overleed de neef van Willem van Nassau, genaamd René van Chalon. Willem van Nassau erfde het Prinsendom Orange, belangrijke voorrechten en bezittingen in de Nederlanden van zijn neef René.
Karel V was op dat moment Heer der Nederlanden en hij had wel een voorwaarde aan de erfenis van het prinsendom verbonden. Willem van Nassau moest verhuizen naar Brussel en opgevoed worden met de rooms-katholieke geloofsovertuiging. Karel V was namelijk streng rooms-katholiek en een zeer machtige man. De tijd dat Willem van Nassau, ook wel Willem van Oranje genoemd door zijn Prinsdom Orange, in Brussel woonde ging hem goed af. Hij leerde verschillende talen en bleek over diplomatieke gaven te beschikken. Dit houdt in dat Willem van Oranje goede politieke antwoorden kon geven. Willem van Oranje en Karel V konden het goed vinden samen.
In 1555 trad Karel V af en werd zijn zoon, Filips II, Heer der Nederlandsen en een jaar later, in 1556, Koning van Spanje. In de Nederlanden werd geklaagd dat de belastingen hoog waren en dat veel geld naar Spanje ging. Bovendien wilde Filips II, net als zijn vader, één groot rijk scheppen met slechts één godsdienst, het rooms-katholieke. Dat was hem niet gelukt, want met name in het Habsburgse rijk, een deel van zijn wereldrijk, was het protestantisme sterk in opkomst. Willem van Oranje werd benoemd tot stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht. Willem van Oranje was een belangrijke raadsheer van Filips II. Karel V en Filips II noemde mensen die protestants waren 'ketters'. Ze lieten de ketters vervolgen, dat houdt in dat zij straffen uitdeelde aan mensen die protestants waren. Willem van Oranje was het hier niet mee eens. Hij vond dat iedereen zijn eigen geloof mocht aanhangen. Filips II en Willem van Oranje konden niet goed met elkaar opschieten, iets wat anders was toen Karel V nog de keizer van het Heilige Roomse Rijk was.
Filips II besloot in 1559 te vertrekken naar Spanje. Hij stelde Margaretha van Parma aan als landvoogdes voor de Nederlanden. Dit betekende dat zij de baas werd over de Nederlanden, maar Filips II nog wel de baas over haar was. Ze wilde de belastingen niet verlagen. Ook liepen de ketters gevaar. Op 5 april 1566 brengen 200 edellieden een smeekschrift naar Margaretha toe, met de vraag om deze strenge vervolgingen te laten stoppen. Hier worden de edellieden 'geuzen' genoemd. Dit is een ander woord voor bedelaars/schooiers/armoedzaaiers. Op 8 april 1566 geeft Margaretha toestemming voor de wijzigingen, waardoor de vervolgingen bijna in het hele land stoppen. Margaretha is bang voor gewapend verzet en geeft daarom de toezegging.
In augustus 1566 kwamen er groepjes fanatieke protestanten in opstand tegen het katholieke beleid van Filips II. Ze waren tegen de katholieke beeldenverering. Bovendien vonden ze de Spanjaarden maar niets. De beeldenstorm breekt in Vlaanderen uit. De mensen slaan alles kapot in de kerk en dit verspreidt zich over het hele land. Geuzen, zoals de mensen werden genoemd, is nu een naam om trots op te zijn. Het is een naam die staat voor verzet. Willem van Oranje vlucht naar Duitsland en Alva wordt door Filips II aangesteld als nieuwe landvoogd. Margaretha doet het niet goed, dus wordt zij afgezet. Alva en Filips II voeren samen een oorlog tegen Willem van Oranje, die een groot leger achter zich heeft staan. Willem van Oranje wint voor een groot deel de strijd, maar wordt in 1580 vogelvrij verklaard door Filips II. Dit houdt in dat Willem van Oranje vermoord mag worden, zonder dat daar een straf op staat. In 1581 wordt het Plakkaat van Verlatinghe getekend door de stadhouders. In het plakkaat staat dat Filips II een tiran is, een onrechtvaardige koning. Hij moet dus worden vervangen. Dat is anders dan in het Wilhelmus, waarin de koning van Spanje nog steeds wordt geëerd. Het plakkaat wordt gezien als het geboortedocument van de Nederlanden. Op 10 juli 1584 wordt Willem van Oranje doodgeschoten door Balthasar Gerards in Delft.
In het kort nog even het eerste couplet uit het volkslied en de geschiedenis ervan:
- Wilhelmus van Nassouwe, ben ik, van Duitsen bloed: Je zou denken dat dit er staat omdat Willem van Nassau was geboren in Duitsland. Maar dat is niet zo. In die tijd bestond Duitsland nog helemaal niet. Het heette toen nog het Heilige Roomse Rijk. In die tijd werd het oud Nederlandse woord "Duits", ook wel "Diets" of "Duuts", juist gebruikt als aanduiding voor wat we nu Nederlands noemen. Het Duitse vaderland omvatte naast de Nederlanden ook veel gebieden uit het huidige Duitsland.
- den vaderland getrouwe, blijf ik tot in den dood: Hij is trouw gebleven aan de Nederlanden en heeft er alles voor gedaan om de Nederlanden te bevrijden van Filips II en Alva. Uiteindelijk is hij in Delft vermoord.
- Een Prinse van Oranje, ben ik, vrij, onverveerd: Door de erfenis van zijn neef is Willem van Nassau, Prins van Orange geworden. Orange is een gebied in Frankrijk. Daarnaast had hij veel gebieden geërfd in de Nederlanden en de Duitse gebieden. Willem is zonder vrees ten aanval getrokken tegen Filips II en Alva.
- den Koning van Hispanje, heb ik altijd geëerd: De koning van Hispanje, Karel V, heeft Willem van Oranje geëerd toen de tekst van het lied werd geschreven. Ten eerste kon hij goed opschieten met Karel V en daarna was Willem van Oranje ook een belangrijk persoon voor Filips II. Dit veranderde later wel, omdat hij het niet eens was met de vervolgingen.
Bijzonderheden
Wat bijzonder is, is dat er staat: "ben ik van Duitsen bloed".
Dit is oud Nederlands. Hier betekent "van Duitsen bloed" niet "uit Duitsland". Duitsland bestond toen nog lang niet, en het woord Duits sloeg toen ook niet op inwoners van wat we nu Duitsland noemen. In de tijd dat het Wilhelmus geschreven werd, was het woord "Duits", of ook wel "Diets" of "Duuts", de naam van de Nederlandse taal en werd er ook het Nederlandse volk mee aangeduid: het woord Nederlands werd nog helemaal niet gebruikt.
Ook bijzonder is de regel: "den Koning van Hispanje, heb ik altijd geëerd" - we leren dat de Prins van Oranje juist vocht tegen de Spaanse Koning! Maar voordat hij dat deed, werkte hij voor Koning Filips! Pas toen die anderen dwong tot zijn geloof begon de prins van Oranje te vechten voor de vrijheid van Nederland (toen nog "de Lage Landen" of "de Nederlanden" genoemd). Hij wilde namelijk eerst de Spaanse koning wel dienen - dat had zijn vader voor hem ook altijd gedaan. Maar hij zag hoe slecht die de Nederlanders behandelde, en vond dat er iets moest gebeuren. Zonder hem was Nederland een Spaanse provincie gebleven. Zo komt hij ook aan zijn bijnaam "Vader des Vaderlands".
Recent onderzoek
Uit recent onderzoek in 2016 van het Meertens Instituut, Universiteit Utrecht en Universiteit Antwerpen is gebleken dat de auteur mogelijk een andere is dan Filips van Marnix van st. Aldegonde. Dit gebeurde met een computer tekst analyse door Mike Kestemont van de Universiteit van Antwerpen. Er is een tekst vergelijking (stylometrie) gemaakt met 15 tot 20 mogelijke kandidaten uit die tijd. Hierbij wordt gekeken hoe een schrijver zinnen maakt. Kleine woordjes als lidwoorden en voorzetsels zijn hierbij belangrijk. Deze vormen als het ware de 'vingerafdruk' van de schrijver. Er sprong een heel andere kandidaat naar voren, die nog nooit eerder met het Wilhelmus in verband was gebracht. Dat was Petrus Datheen, een theoloog. Ook wel bekend als Pieter Datheen, Pieter Dathen of Petrus Dathenus, (Kassel in Vlaanderen, ca 1531 - Elbing in West-Pruisen, 17 maart 1588). Hij was een persoon die een belangrijke rol speelde bij de calvinistische Reformatie in de Zuidelijke Nederlanden. Hij werd, na omzwervingen in ballingschap, een van de leidende theologen van de officiële hervormde kerk in de Noordelijke Nederlanden, waarin hij de orthodoxe partij koos. Datheen werd vooral bekend door zijn in Frankenthal in het Nederlands gemaakte vertalingen van de Heidelbergse Catechismus en het op rijm zetten van de Psalmen. Hij was jarenlang heel goed bevriend met en vertrouweling van de Oranjes. Petrus Datheen was ook aanwezig bij het beleg van Chartres op 28 februari 1568.
Het Wilhelmus werd geschreven op een bestaande melodie: "Chartre", een melodie dat naar dit beleg verwijst. Het staat bekend als een strijdlied: "O la folle entreprise du prince de conde". Je hoort hierin dat de tekst in het Frans is en sneller wordt gezongen. Arjen Verhage (gestudeerd aan het conservatorium) is lid van de Camerata Trajectina (muziek van de 16e en 17e eeuw). Hij heeft vooral onderzoek gedaan naar de melodie. Hij geeft aan dat het een 'melodie van de straat' is, een volksmelodie. Die werden vaak mondeling overgeleverd. Eén van de eerste versies van het Wilhelmus is in het Duits (Willem is ook van Duitse afkomst): "Wilhelmus von Nassawen". Het wordt niet zo 'gedragen' (traag) gezongen als tegenwoordig. Het was vooral de boodschap, de tekst, die van belang was en vlotter (gesprokener) werd gezongen: "Wilhelmus van Nassouwe". De aangepaste eerste regel komt van Adriaen Valerius (Middelburg tussen 1570 en 1575 - Veere op 27 januari 1625), een dominee uit Zeeland. In 1626, een jaar na zijn dood, verschijnt in Haarlem zijn belangrijkste werk. Zijn Nederlandtsche gedenck-clanck is een verzameling geuzenliederen, met melodische notatie (muzieknoten), die handelen over de Tachtigjarige Oorlog. Zijn liederen waren voorzien van tabulatuur (aanduiding voor grepen, tegenwoordig tabs genoemd) voor luit en citer.
Overige coupletten
Vroeger werd na het eerste couplet ook het zesde couplet gezongen. Daarin bidt Willem van Oranje tot God. Hij vraagt om gelovig te mogen blijven en om hulp om het kwade te verdrijven. Ook interessant is het achtste couplet. In het achtste couplet maakt Willem van Oranje een vergelijking met het verhaal uit de Bijbel over David en Saul. In dat verhaal moest David vluchten voor koning Saul, maar is uiteindelijk David de koning van Israël geworden. Toen de tekst van het Wilhelmus uitkwam, was Willem van Oranje ook gevlucht voor een koning, koning Filips II. Koning David is ook een belangrijk iemand in het christendom, en Willem van Oranje wilde hiermee laten zien dat hij ook een goed christen was.
Tekst
Als je alle eerste letters achter elkaar leest krijg Willem van Nazzov oftewel Willem van Oranje. Dat wordt een acrostichon genoemd.
Video
Hieronder kan je het Wilhelmus luisteren.
Literatuur
- Bruin, R. de. & Bosua, M. (2013). Geschiedenis geven. Assen: Van Gorcum.
- Genealogie. (z.d.). West-Europese adel. Geraadpleegd op 4 november 2017, van https://www.genealogieonline.nl/west-europese-adel/I2518.php
- Historiek. (2011). Compromis der edelen. https://historiek.net/compromis-der-edelen/1087/
- Historisch museum Den Briel. (z.d.). Willem van Oranje. Geraadpleegd op 4 november 2017, van http://historischmuseumdenbriel.nl/museum/collectie/uitgelicht/willem-van-oranje.php?gclid=EAIaIQobChMIguGW6PKi1wIVw50bCh1CogVvEAAYAiAAEgLmdPD_BwE
- Rijks Museum. (z.d.). Willem van Oranje. Geraadpleegd op 4 november 2017, van https://www.rijksmuseum.nl/nl/rijksstudio/historische-personen/willem-van-oranje
- Visser, Y. (2017). Het Wilhelmus, de geschiedenis van ons volkslied. Geraadpleegd op 4 november 2017, van https://historiek.net/wilhelmus-geschiedenis-volkslied-nederland/67968/
- Wikipedia. (2017). Willem van Oranje. Geraadpleegd op 4 november 2017, van https://nl.wikipedia.org/wiki/Willem_van_Oranje
- Onze Taal. Ben ik van Duitsen / Dietsen bloed. Geraadpleegd op 4 december 2017, van https://onzetaal.nl/taaladvies/ben-ik-van-dietsen-bloed/