Gebruiker:MrGys/Kladblok

Dit is mijn kladblok waar ik dingen uitprobeer en waar ik grote artikelen voorbereid. Deze pagina alsjeblieft niet bewerken.

Bestand:Lapis niger.jpg

De Lapis niger (Zwarte Steen), een marmeren steen met een Latijnse tekst erop. Gevonden in een grot onder het Forum Romanum.

Latijn is een dode taal. Je kan Latijn nog wel steeds leren op de middelbare school, als je op het Gymnasium zit. Frans, Spaans, Portugees en Roemeens (de taal van Roemenië) stammen allemaal van het Latijn af. Deze talen noem je Romaanse talen.

Bestand:Bijbelinhetlatijn.jpg

Voorbeeld van een Bijbel in het Latijn. Op de afbeelding is Petrus te zien, met een sleutel in de hand.

Er is nog maar één land ter wereld met Latijn als officiële taal: Vaticaanstad. Het Latijn is ook de taal van de Rooms-Katholieke Kerk. Maar de Latijn die wordt gebruikt in de Rooms-Katholieke Kerk is zo erg aangepast, dat het bijna een aparte taal geworden is. De Bijbel is ook grotendeels in het Latijn geschreven. De Bijbels die wij kennen van nu, zijn vertalingen uit onder andere het Latijn.

Geschiedenis

Latijn is oorspronkelijk de taal van de Latijnen (ook wel de Latini). Dit volk leefde in Latium, een streek in Midden-Italië. Rond 750 voor Christus bouwde zijn de stad Roma (Rome). De inwoners van Rome waren goede vechters en ze wilden meer macht. Ze vochten met de volkeren in Italië totdat ze heel Italië hadden veroverd. Maar dat was voor hun niet genoeg, ze veroverden bijna heel Europa en stukken land daar om heen. Dit noemen we nu het Romeinse Rijk. Door het Romeinse Rijk is Latijn door heel Europa verspreid.

Grammatica

Zelfstandige naamwoorden

In het Latijn heb je net zoals in elke andere taal ook zelfstandige naamwoorden. Het veranderen van de uitgang van een zelfstandig naamwoord noem je verbuigen. De zelfstandige naamwoorden uit het Latijn worden ingedeeld in 3 groepen, afhankelijk van hun uitgang in de nominativus:

• Groep 1: Woorden die eindigen op -a
• Groep 2: Woorden die eindigen op -us of -um (ook een paar uitzondering die eindigen op -er)
• Groep 3: Alle andere woorden

Woorden die eindigen op -a zijn meestal vrouwelijk, woorden die eindigen op -us zijn meestal mannelijk en woorden die eindigen op -um zijn meestal onzijdig.

Groepen en naamvallen (-tivus)

Je hebt verschillende groepen zelfstandig naamwoorden: de groep waarop de woorden eindigen op -a, de groep waarop de woorden eindigen op -us, de groep waarop de woorden eindigen op -um, en de onregelmatige groep. Ook nu kun je zien aan het einde van een woord, wat voor soort woord het is. Maar voordat we dat uitleggen, eerst een tabel:

Groep	Nominativus enkelvoud	Genitivus enkelvoud	Dativus enkelvoud	Accusativus enkelvoud	Ablativus enkelvoud	Nominativus meervoud	Genitivus meervoud	Dativus meervoud	Accusativus meervoud	Ablativus meervoud
Groep -a	rosa	rosae	rosae	rosam	rosa	rosae	rosarum	rosis	rosas	rosis
Groep -us	dominus	domini	domino	dominum	domino	domini	dominorum	dominis	dominos	dominis
Groep -um	bellum	belli	bello	bellum	bello	bella	bellorum	bellis	bella	bellis
Onregelmatige groep	rex, nomen	regis, nominis	regi, nomini	regem, nomen	rege, nomine	reges, nomina	regum, nominum	regibus, nominibus	reges, nomina	regibus, nominibus

Je kunt het heel moeilijk maken, maar op zich is het vrij simpel. Al die aparte namen, accusativus, ablativus en zo, hebben allemaal een taak:

• De nominativus staat voor een onderwerp. Dus als het woord roos staat vermeld als rosa (enkelvoud) of rosae (meervoud), dan is het een onderwerp
• De genitivus staat voor een bijvoeglijke bepaling. Dus als het woord roos staat vermeld als rosae of rosarum, dan is het een bijvoeglijke bepaling
• De dativus staat voor een meewerkend voorwerp. Dus als het woord roos staat vermeld als rosae of rosis, dan is het een meewerkend voorwerp
• De accusativus staat voor een lijdend voorwerp. Dus als het woord roos staat vermeld als rosam of rosas, dan is het een lijdend voorwerp
• De ablativus staat voor een bijwoordelijke bepaling. Dus als het woord roos staat vermeld als rosa of rosis, dan is het een bijwoordelijke bepaling

Nu je het lijstje gelezen hebt, is je je misschien opgevallen dat er meer dezelfde uitgangen zijn. Zoals drie keer -ae, en twee keer -is. Je kunt uit de Latijnse tekst opmaken welke naamval het is, door als eerste te zoeken naar de andere naamvallen en zelfstandig naamwoorden in een zin, zo blijft er soms één mogelijkheid over! Om te ontcijferen wat het onderwerp is, of deze in het enkel- of het meervoud staat, moet je als eerst weten wat de persoonsvorm is. Als deze in het meervoud staat, staat het onderwerp ook in het meervoud.

Deze bovenstaande naamvallen hebben soms meer dan één taak. Zo kan een nominativus ook een naamwoordelijk deel van het gezegde zijn. En een accusativus kan ook een aanvulling bij een voorzetsel zijn. Een dativus kan ook een dativus possesivus (degene die iets bezit, alleen aanwezig als er een vorm van esse is) en een aanvulling bij een werkwoord zijn. Zo heb je meer taken. Maar de taken die als eerst genoemd zijn, zijn het belangrijkst.

Vocativus

Ook namen zijn zelfstandige naamwoorden. Degene die in een zin aangesproken wordt, staat in de vocativus. Zo is in de zin: 'Amica, serva me!' ( 'Vriendin, red me!' ), amica de vocativus, want die wordt in de zin aangesproken. Nog een voorbeeld: in de zin: 'Pyrame, responde me!' ( 'Pyramus, antwoord me!' ), Pyrame de vocativus, want die wordt in de zin aangesproken.

Persoonlijke voornaamwoorden

In een Latijnse zin ontbreekt het onderwerp meestal als het een persoonlijk voornaamwoord is. Je moet dan uit de werkwoordsvorm opmaken welk onderwerp je erbij moet denken. Maar als een persoonlijk voornaamwoord niet de functie heeft van onderwerp, dat wil zeggen geen directe band heeft met het gezegde (zoals in: hij gaf een koekje aan mij), dan heb je wel persoonlijke voornaamwoorden:

• Ik: ego; mij: me
• Jij: tu; jou: te
• Hij: is; hem: eum
• Zij: ea; haar: eam
• Het: id; het: id
• Wij: nos; ons: nos
• Jullie: vos; jullie: vos
• Zij (m/v): ei; hun (m/v): eos
• Zij (m): eae; hun (m): eas
• Zij (v): ea; hun (v): ea

In het Latijn heb je ook de vorm aan mij of aan ons, dat is een dativus (meewerkend voorwerp).

Werkwoorden

Werkwoorden in het Latijn bestaan net als in de meeste talen uit een stam en een uitgang. In het latijn zijn er net als in het Nederlands 6 werkwoordstijden:

• Plusquamperfectum (voltooid verleden tijd)
• Imperfectum (onvoltooid verleden tijd)
• Perfectum (voltooid tegenwoordige tijd)
• Praesens (onvoltooid tegenwoordige tijd)
• Futurum (onvoltooid toekomende tijd)
• Futurum exactum (voltooid toekomende tijd)

Plusquamperfectum

Het plusquamperfectum (spreek uit als in het Latijn: ploeskwamperfektoem) is de voltooid verleden tijd, als ik had gewoond in het Nederlands. Het plusquamperfectum (ppf) is qua schrijfwijze het zelfde als het imperfectum, alleen zijn de tussenletters era. Dit zet je tussen elke persoonsuitgang en stam, bij welke soort stam dan ook. Maar er zijn altijd uitzonderingen. Zie: uitzonderingen. Nu krijg je: habitaveram, habitaveras, habitaverat, habitaveramus, habitaveratis en habitaverant. Dit wordt: ik had gewoond, jij had gewoond, hij had gewoond, wij hadden gewoond, jullie hadden gewoond en zij hadden gewoond.

Imperfectum

Het imperfectum is de onvoltooid verleden tijd (het o.v.t.) in het Nederlands: ik woonde, de verleden tijd dus. In het Latijn kun je weer aan de uitgang zien dat het het imperfectum heet. Omdat deze uitgangen bij het imperfectum erg lijken op die van het praesens, hebben ze tussen de stam en de persoonsuitgang ba of eba gezet, zodat je het verschil kunt zien. Dus: habitabam, habitabas, habitabat, habitabamus, habitabatis en habitabant. Dat wordt: ik woonde, jij woonde, hij woonde, wij woonden, jullie woonden en zij woonden. Er zijn ook uitzonderingen, het hangt er namelijk vanaf op welke letter je stam eindigt. Eindigt de stam op een a? Dan zet je tussen de uitgang en de stam ba. Eindigt de stam op een e? Dan zet je er ook ba tussen. Eindigt de stam op een i? Dan zet je er eba tussen. Eindigt de stam op een medeklinker (let op: sommige stammen die op een e eindigen zijn ook als medeklinker vermeld. Het maakt namelijk uit hoe je het uitspreekt. Is het een stomme e? Dan is het een medeklinker-stam. Anders is het een e-stam. Deze regel geldt ook voor het praesens, het perfectum en het plusquamperfectum, verder op)? Dan zet je er ook eba tussen.

Perfectum

Naast het praesens heb je ook andere vormen van werkwoorden. Je hebt namelijk ook de voltooid tegenwoordige tijd (v.t.t.). Dat is in het Nederlands als: ik heb gewoond. In het Latijn heb je dat ook, alleen noem je dat dan het perfectum. Zoals je las in de voorbeeldzin, zie je dat je twee werkwoorden hebt. Heb, en gezeten. Gezeten is een voltooid deelwoord (dat kan je ook opmaken uit: voltooid tegenwoordige tijd), en heb een hulpwerkwoord. In het Latijn gebruik je het hulpwerkwoord niet. Je moet dus uit het woord zelf halen, dat het een voltooid tegenwoordige tijd (perfectum) is. Ook nu weer kan je door middel van de laatste letters zien, dat het een bepaalde tijd is: habitavi, habitavisti, habitavit, habitavimus, habitavistis en habitaverunt. Die v is een tussenmedeklinker, omdat de Romeinen twee klinkers naast elkaar niet mooi vonden klinken. Deze werkwoorden betekenen: ik heb gewoond, jij hebt gewoond, hij heeft gewoond, wij hebben gewoond, jullie hebben gewoond en zij hebben gewoond.

Praesens

Het woord habitare is wonen, een werkwoord dus. Een woord dat eindigt op -re is altijd een infinitief, een heel werkwoord. In het Latijn wordt een infinitief een 'infinitivus' genoemd. Maar woorden die op -re eindigen zijn niet de enige werkwoorden. Je hebt habitare namelijk ook als: habito, habitas, habitat, habitamus, habitatis en habitant. Dit zijn in het Nederlands op volgorde: ik woon, jij/je woont, hij/zij/het woont, wij wonen, jullie wonen en zij wonen. Die vormen noemen we het praesens (zeg: het preesens), in het Nederlands noemen we die persoonsvormen (de onvoltooid tegenwoordige tijd, o.t.t.). Je hebt nog meer 'uitgangen', zoals je de laatste 1 á 5 letters aan het eind van een woord in het Latijn noemt.

Telwoorden

Telwoorden in het Latijn
Cijfer	Hoofdtelwoorden	Rangtelwoorden
1	unus	primus
2	duo	secundus, alter
3	tres	tertius
4	quattuor	quartis
5	quinque	quintis
6	sex	sextus
7	septem	septimus
8	octo	octavus
9	novem	nonus
10	decem	decimus

Vergelijken

In deze tabel zie je de overeenkomst tussen het Latijn, Nederlands en de andere (belangrijke) Romaanse talen.

Nederlands	Latijn	Frans	Italiaans	Portugees	Roemeens	Spaans
water	aqua	eau	acqua	água	apă	agua
goed	bonum	bon	buono	bom	bun	bueno
ik	ego	je	io	eu	eu	yo
tien	decem	dix	dici	dez	zece	diez
man	homo	homme	uomo	homem	om	hombre
uur	hora	heure	ora	hora	oră	hora
zon	sol	soleil	sole	sol	soara	sol

Zie ook

• Oudgrieks