Bierkellerputsch

De Marienplatz in München tijdens de Bierkellerputsch

De Bierkellerputsch, ook bekend als Hitlerputsch, was een poging tot een staatsgreep door Hitler en andere nazi's op 8 en 9 november 1923. Ze probeerden toen om in München, de hoofdstad van Beieren, de macht te grijpen. Vanuit die stad zou men de zogeheten Mars op Berlijn houden naar Italiaans voorbeeld. Op deze manier wilde men de Weimarrepubliek omverwerpen.

De staatsgreep mislukte doordat Hitler te weinig steun kreeg. Hij werd hierna veroordeeld tot een gevangenisstraf van 5 jaar, maar hij kwam al na 9 maanden vrij. In die tijd schreef hij Mein Kampf. In 1933, tien jaar later, zou Hitler op "democratische" wijze de macht grijpen door middel van zijn partij de NSDAP.

De Bierkellerputsch heet zo omdat de staatsgreep begon in de Bürgerbräukeller, een brasserie waar ook veel bier werd gedronken. Putsch is het Duitse woord voor staatsgreep. De Bierkellerputsch wordt gebruikt als voorbeeld om de tegenstand tegen de Weimarrepubliek te laten zien.

Achtergrond

De gebieden die Duitsland verloor na het Verdrag van Versailles.

In het Verdrag van Versailles van 1919 werd bepaald dat Duitsland na de Eerste Wereldoorlog een democratie en een republiek werd. Het probleem was dat veel Duitsers conservatief waren en eigenlijk de monarchie wilden behouden. Een democratie werd als iets niet-Duits gezien en Duitsland had amper een idee hoe zoiets werkte. Natuurlijk waren er ook voorstanders van de republiek, zoals de liberalen en sociaaldemocraten. Deze nieuwe staatsvorm werd de Weimarrepubliek genoemd, maar officieel heette Duitsland nog steeds het Duitse Rijk. Weimar is een stad in Duitsland waar de republiek is ontstaan; in Berlijn was het toen te onrustig.

Ook stond in het Verdrag van Versailles dat Duitsland schadevergoedingen moest betalen aan Frankrijk en België. Dit ging om enorme bedragen (pas in de 21e eeuw na veel kwijtschelden werd alles terugbetaald). De Duitse economie was gebaseerd op oorlog voeren, maar het Verdrag van Versailles zorgde ervoor dat het leger enorm werd verkleind. Ook waren veel fabrieken en gebieden met natuurlijke hulpbronnen in gebieden die volgens het verdrag aan andere landen werden gegeven. Kortom, de Duitse economie lag volledig plat en Duitsland kon daardoor geen schadevergoedingen betalen. Daarnaast zorgde dit ook voor ontevredenheid in Duitsland zelf; het volk voelde zich verraden en dat kwam door de republiek.

In 1923 waren de Belgen en Fransen het zat dat ze geen schadevergoedingen kregen en daarom bezetten ze het Ruhrgebied; de Ruhrcrisis. De bevolking besloot te gaan staken en de regering steunde dit idee. De regering wilde de stakers een bedrag geven, zodat ze hun huur en eten konden betalen. Het probleem was dat dit geld er niet was. De regering besloot hierdoor om de gelddrukpers aan te zetten en zo meer geld in omloop te brengen. In het begin leek dit een slim idee, maar het was erg schadelijk voor de economie. Als je te veel geld in omloop brengt, stijgen de prijzen van producten (inflatie). Toentertijd ging dit zo hard dat er werd gesproken van hyperinflatie. Binnen een paar weken stegen de prijzen zo erg dat je voor een brood een kruiwagen met bankbiljetten moest betalen, terwijl het eerst een paar cent kostte. Geld werd waardeloos. Ouders gaven zelfs biljetten aan hun kinderen om mee te spelen. Er was een economische crisis in Duitsland.

Voorbereiding

De voorbereiding voor de staatsgreep

Veel mensen hadden al een hekel aan de republiek en dat werd erger toen de regering ook nog eens een crisis veroorzaakte. In Beieren was dit het ergste. Na de hyperinflatie riep de regering de noodtoestand uit. De regeringen van de deelstaten kregen hierdoor minder geld. Beieren reageerde hier woest op en dreigde zelfs om een zelfstandig land te worden. De premier van Beieren, Gustav Ritter von Kahr, werd hierdoor zelfs een soort van dictator. Von Kahr wilde een staatsgreep plegen en Beieren onafhankelijk maken van Duitsland. Hitler zag hier wel iets in; hij hield van het nationalisme van Von Kahr. Toch botste zijn ideeën met die van Von Kahr. Zo wilde Von Kahr de monarchie herstellen en Hitler niet. Ook wilde Hitler dat alle Duitsers in een gezamenlijke staat woonden en dus ook Beiers.

Het in onduidelijk hoe Von Kahr en Hitler elkaar hebben ontmoet en hoe ze uiteindelijk elkaar hebben beïnvloed. Toch was het uiteindelijke plan om een mars naar Berlijn te organiseren en zo de regering omver te werpen. Vanuit München zou men eerst Beieren veroveren en naar de regering in de hoofdstad trekken. Onderweg zouden velen zich aansluiten en zou de regering zich wel moeten overgeven. Het idee is gebaseerd op de succesvolle Mars op Rome van Benito Mussolini in Italië. Omdat zijn ideeën niet overeenkwamen met die van Von Kahr, moest hij uit de weg worden geruimd.

Van zijn informanten kreeg Hitler te horen dat Von Kahr op 8 november zou spreken in de Bürgerbräukeller samen met andere leden van het Beierse parlement. Hitler zag zijn kans om Beieren te veroveren. Hitler werd onder meer geholpen door Rudolf Hess, Alfred Rosenberg en Ulrich Graf. Hermann Göring zou samen met 600 leden van de SA de brasserie omsingelen. Ernst Röhm zou zich met nog meer SA'ers in een bierhal in de buurt verstoppen en tevoorschijn komen na een telefoontje. Zij zouden belangrijke gebouwen bezetten. Hitler rekende daarnaast dat veel studenten nog mee zouden doen.

Met de voorbereiding werd al duidelijk dat de staatsgreep zou mislukken. Het was overhaast en met veel improvisatie gedaan. Ook was het te veel op het Italiaanse voorbeeld gebaseerd en Duitsland was geen Italië. In Italië was de regering nog minder populair dan in Duitsland. In Duitsland had de regering wel een economische crisis veroorzaakt en was ze impopulair, maar ze liet zich van zijn goede kant zien door de stakers te steunen tegen de Franse bezetting (de Fransen werden toen als aartsvijand gezien). Ook steunde het grootste gedeelte van de Münchense bevolking de NSDAP niet of wilde niet meevechten. Ook veel leden van het Duitse leger vingen het op en gehoorzaamden generaal Hans von Seeckt. Hij zou opdracht geven om de stad af te sluiten, waardoor de nazi's geen kant op konden. Zelf gehoorzaamde hij namelijk de regering.

De putsch

De zaal waar het begon. Deze foto is na de putsch genomen op een NSDAP-vergadering.

In de Bürgerbräukeller was op 8 november een speech van Von Kahr aan de gang. Opeens stormde een groep SA'ers de zaal binnen onder leiding van Hitler. Hitler schoot een kogel het plafond in om de aandacht te krijgen. Hij meldde het publiek en de aanwezigen dat er een nationale revolutie aan de gang was en de zaal omsingeld was. De regering zou zijn afgezet en er werd meteen een voorlopige regering gevormd.

Hitler nam premier Von Kahr, Otto von Lossow (leider van de lokale eenheden) en Hans von Seisser (leider van de politie) apart en wilde dat ze aan hem de controle overgaven. De drie weigerden dit. Ze waren echter verbaasd toen oorlogsheld Erich Ludendorff naar voren stapte en zei de revolutie te steunen. De vijf vormden samen de nieuwe regering en zwoeren elkaar trouw door middel van een eed. Onmiddellijk werd ergens anders in München het ministerie van Oorlog en het hoofdbureau van de politie bezet. Op straat juichten vele extreemrechtse jongeren. De nazi's plakten overal posters waarop te lezen viel dat er een voorlopige Duitse nationale regering was gevormd en de oude regering werd afgezet.

Hitler hoorde dat er ergens anders moeilijkheden waren en besloot hier zelf te gaan kijken. Hij gaf de leiding over aan Ludendorff. De andere drie probeerden hier gebruik aan te maken en vroegen of ze ook weg mochten. Ludendorff gaf toestemming, waardoor ze de nationale regering en het leger konden waarschuwen. Von Kahr verklaarde later dat ze dit onder dwang hadden gezegd. Wat in ieder geval duidelijk was dat Hitler zijn strijd al had verloren, ook al was hij pas net begonnen.

De volgende dag arriveerde de politie en het leger en het begon er steeds slechter uit te zien voor de nazi’s. Deze organiseerden een mars door de stad heen. Het doel daarvan was onduidelijk, maar men hoopte er meer steun mee te krijgen. Ze hoopten dat de burgers de kant van de nazi's zouden kiezen, maar uiteindelijk liepen er slechts 2000 mensen mee. Onderweg kwam de groep agenten tegen, maar ze werden pas gestopt door een tweede groep agenten. Toen ze deze tegenkwamen ontstond een vuurgevecht. 16 nazi's, 4 agenten en een voorbijganger kwamen hierbij om. Ludendorff en de andere nazi's werden gearresteerd, wat het einde van de staatsgreep betekende.

Van de nazi's waren er twee voortvluchtig. Als eerste was er Göring. Hij was gewond door een kogel aan zijn lies en wist naar Oostenrijk te vluchten. De tweede was Hitler. Hitler wist in een ziekenwagen met een gewonde jongen te vluchten naar het buitenverblijf van Ernst Hanfstaengl, ook een nazi. Het is vrij grappig hoe Hitler werd gevonden. Twee dagen later vond Hanfstaengl's vrouw Hitler en wist hem te overmeesteren en de hulpdiensten te roepen. Hitler werd gearresteerd op die 11 november. In de tussentijd zou de vrouw hem in Jiujitsu-houding, een Japanse zelfverdedingstechniek, hebben gehouden!

Afloop

De "veroordeelden" van het proces

De nazi's die werden opgepakt zouden uiteindelijk veroordeeld worden wegen hoogverraad. Dit klonk erg voor Hitler, maar in feite was het dat niet. Hitler kon opbiechten dat drie belangrijke Beierse leiders hem trouw hadden gezworen (waaronder de premier van de deelstaat). Bovendien kon hij aantonen dat zij slecht gefunctioneerd hadden, want zij hadden het nooit zo ver mogen laten komen. Door dit te doen kon hij de regering schade toebrengen en daardoor durfden ze hem niet hardhandig aan te pakken. Daarnaast waren de rechters zelf anticommunistisch. In die tijd waren er veel rellen tussen nationaalsocialisten en communisten. De nazi's zelf zagen de communisten na de Joden als grootste vijand.

De rechters waren hierdoor opvallend mild. Hitler kon zelfs een politieke propagandastunt in de zaal houden. Volgens hem was hij zeker schuldig, maar niet wegens hoogverraad. Je kon volgens Hitler geen hoogverraad plegen tegen een grondwet en een regering waar het volk het niet mee eens is. Hierdoor kregen alle samenzweerders lichte straffen. Ludendorff werd zelfs vrijgesproken. Beierse juristen spraken hier schande van. De rechtszaak was volgens hen een fiasco. Niet alleen waren de rechters partijdig (wat niet mag), de rechtszaak is ook verkeerd aangepakt volgens de wet. Volgens de wet was Hitler een Oostenrijker (hij had een Oostenrijks paspoort en was daar ook geboren), dus hij had naar Oostenrijk uitgezet moeten worden. Ook was er geen rekening mee gehouden dat Hitler al eerder de openbare orde had verstoord. Het vreemdste is nog wel dat de rechters in München hem helemaal niet hadden mogen berechten! Volgens de wet was de aanklacht zo belangrijk dat de rechtszaak door de rechtbank in Leipzig behandeld had moeten worden.

Hitler kreeg 5 jaar cel opgelegd, maar zat slechts 13 maanden vast. Het proces droeg ook bij aan de populariteit van Hitler. Bij de verkiezingen voor het parlement, de Rijksdag, maakte zijn partij (en partijen met dezelfde gedachten) veel winst. Ook verwierf hij bekendheid in het hele land. Echter, kort erna zou dit weer over zijn. Pas in 1929, na de Beurskrach, werd Hitler weer bekend en won toen veel zetels. In 1933 zou hij uiteindelijk de macht grijpen en een einde maken aan de Weimarrepubliek. De Bierkellerputsch was een belangrijke herinnering aan de strijd in Nazi-Duitsland. Op de plaats waar werd gevochten werd de Hitlergroet uitgebracht en er was een eerbetoon aan de gevallen nazi's. Dit is na de Tweede Wereldoorlog verwijderd. Op dezelfde plek staat nu een nieuw eerbetoon, maar dan aan de vier gevallen politieagenten.