Tuinieren
Tuinieren is in de tuin werken. Tuinieren wordt gedaan om de tuin netjes te maken of netjes te houden. Sommige mensen zien tuinieren als hobby, omdat zij ervan houden in de tuin te werken. Andere mensen doen het om hun tuin netjes te houden. Tuinieren wordt vaak alleen gedaan door mensen met een eigen tuin. Toch zijn er ook mensen die tuinieren op een balkon, terras of in een gemeenschappelijke tuin.
Er zijn ook mensen die voor hun beroep tuinieren. Deze mensen worden tuinmannen (of tuinvrouwen) of hoveniers genoemd. Zij houden vaak parken en openbaar groen bij. Ook huren mensen met een hele grote tuin soms een tuinman in.
Ook zijn er verschillende soorten tuinieren. Sommige mensen hebben een groentetuin, terwijl andere mensen een siertuin hebben.
Je zou het ook landbouw in het klein kunnen noemen.
Geschiedenis
Ontstaan
Tuinieren is ontstaan tijdens de landbouwrevolutie. Eerst leefden mensen vooral van het verzamelen van voedsel en het jagen op dieren. Zij waren nomade en trokken van plaats naar plaats. Op een gegeven moment werd de landbouw ontdekt. Dit betekende dat mensen voortaan hun eigen voedsel kweekten. Hierdoor ontstonden dorpen waar mensen bleven wonen. Het kweken van eigen voedsel gebeurde naast hun huizen in tuinen. De eerste tuinen waren daarom vooral gericht op het kweken van voedsel. Dit was ook waar tuinieren zich in het begin mee bezig hield.
In het Oude Egypte ontstonden vervolgens de eerste siertuinen met vijvers en palmbomen. Deze siertuinen waren bedoeld door rijke Egyptenaren, zoals de faraos. Zij hadden tuinen om mee te pronken. Door middel van siertuinen wilden ze hun rijkdom laten zien. Ook gaven de tuinen schaduw en zouden ze de Egyptische goden blij maken. Ook op andere plekken ontstonden siertuinen, zoals Assyrië, het Oude Griekenland en later het Romeinse Rijk. Een voorbeeld hiervan waren de hangende tuinen van Babylon, een van de Zeven Wereldwonderen van de Antieke Wereld. Over deze hangende tuinen is erg weinig bekend, aangezien de overblijfselen nooit gevonden zijn. Sommige historici zeggen zelfs dat deze tuinen nooit bestaan hebben.
Voor het maken en onderhouden van de tuinen was tuinieren nodig. Rijke personen hadden hierdoor ook tuinmannen in dienst, die zich bezig hielden met het onderhoud van de tuinen en het kweken van planten.
Middeleeuwen
In de Middeleeuwen vond tuinieren vaak in kloosters plaats. Veel kloosters hadden een zogeheten kloostertuin. In de kloostertuin groeiden vooral groenten, fruit en kruiden. Ook waren er bloemen om de altaren in de kapellen mee te versieren. In de middeleeuwen waren siertuinen niet heel erg populair. Een tuin had vooral een functie. Tuinieren richtte zich hierdoor vooral op het kweken van groenten en fruit.
In de islamitische wereld en in Perzië waren er overigens wel siertuinen. De zogeheten Perzische tuin was hier erg populair. Dit was een omsloten tuin met een vijver in het midden en stromend water. Vaak stonden hier verschillende exotische soorten planten. Deze tuinen werden ook versiert met mozaïeken en fonteinen. Vanaf de 13e eeuw kwamen de siertuinen ook weer terug naar Europa. Zowel kloosters als kastelen kregen tuinen. Vooral de roos was een populaire plant in deze tijd.
Renaissance en 18e eeuw
De Renaissance maakte het Oude Griekenland en het Romeinse Rijk weer populair. In de 16e en 17e eeuw ontstonden veel symmetrische tuinen, die versiert werden met antieke beelden en fonteinen. Ook werden er veel exotische planten overgebracht naar Europa. Op deze manier wilden de rijke mensen opnieuw hun rijkdom laten zien. De exotische planten toonden hun kennis van verre plekken, zoals de zonnebloem en de tulp. Tuinieren werd opnieuw iets om deze tuinen vorm te geven en te onderhouden. Ook werden struiken in een bepaalde vorm gesnoeid en werden doolhoven populair.
In de 18e eeuw was vooral de Franse tuin erg populair. Dit was een erg strakke tuin met symmetrie. Een voorbeeld van een Franse tuin is de tuin van het kasteel van Versailles in Frankrijk. De Franse tuin werd overgenomen in veel plekken in Europa, aangezien Franse cultuur erg in de mode was. Zo heeft het Paleis Het Loo in Nederland ook een Franse tuin. De Franse tuin staat vooral bekend om het gebruik van buxussen en andere heggen. Deze worden afgewisseld met allerlei kleuren bloemen, waardoor een soort van borduurwerk ontstaat. Ook waren er veel fonteinen en een grote lange vijver (Grand Canal) te vinden in deze tuinen. Voor het laten overwinteren van exotische planten als sinaasappelboompjes bouwde men een oranjerie of wintertuin, waarin de koudegevoelige planten in kuipen naar binnen werden gebracht in het najaar.
19e eeuw
In het Verenigd Koninkrijk was er een hele andere stijl, namelijk de Engelse tuin. De Engelse tuin was een stuk wilder en had geen symmetrie. De Engelse tuin moest er zo natuurlijk uitzien, maar toch moest er veel aan de tuin gedaan worden. In plaats van rechte paden en fonteinen, kwamen er vijvers en kronkelde paden. Ook werd er gekozen voor meer hoge bomen, grote struiken en minder bloeiende planten. Fonteinen en beelden verdwenen bijna uit de tuinen. De stijl werd geïnspireerd door zogeheten cottage gardens. Cottage gardens waren de tuinen van kleine boerderijen in de landelijke regio's. Tijdens de 19e eeuw werden er veel van dit soort tuinen aangelegd, zoals de tuin van Buckingham Palace in Londen. Ook werden veel parken in deze stijl geopend en nog steeds wordt deze stijl voor veel parken gebruikt.
Overigens kwamen er ook meer broeikassen in deze tijd. Deze hadden ongeveer dezelfde fuctie als een orangerie. Uit de koloniën werden veel exotische planten gehaald en deze wilde men in parken tentoonstellen. Aangezien deze planten in warme klimaten groeiden, kwamen er broeikassen waar de planten te zien waren. Sommige planten werden als kuipplant 's zomers buiten gezet, terwijl anderen het hele jaar in de broeikas te vinden waren. Ook werden oosterse tuinstijlen, zoals de Chinese tuin en de Japanse tuin populair in Europa.
Als arbeidsverschaffing is bijvoorbeeld het Amsterdamse bos aangelegd in de Engelse landschapsstijl. Daar vlakbij ligt ook het Jac. P. Thijssepark. Een soort van heemtuin waar plantensoorten groeien die vooral in Nederland voorkomen. Vergelijkbare tuinen zijn de universiteitstuinen of botanische tuinen met bordjes met Latijnse en Nederlandse namen bij de planten, struiken en bomen. Een pinetum is vergelijkbaar, maar met alleen naaldbomen. Een arboretum heeft zowel naald- als loofbomen. Dergelijke tuinen zijn belangrijk om de bomen, struiken en planten te kunnen bestuderen, maar zijn ook een bijzondere verzameling.
20e en 21e eeuw
In de 20e eeuw nam de welvaart toe, waardoor steeds meer mensen een tuin konden krijgen. Ook ontstonden er volkstuinen, waar mensen zonder tuin of met een kleine tuin konden tuinieren. Door de toegenomen welvaart hadden mensen ook meer geld om iets aan hun tuin te doen. Eerst werden tuinen vooral gebruikt voor eigen groenten te kweken, maar tijdens de 20e eeuw werden tuinen steeds meer gebruikt voor genieten. Als vervolg op de botanische tuinen komen er voorbeeldtuinen zoals de Keukenhof en de 'tuinen van Mien Ruys' in Dedemsvaart (gemeente Hardenberg). Zij was in de jaren '70 van de twintigste eeuw een bekende tuin- en landschapsarchitect. Een andere bekende voorbeeldtuin is 'de Tuinen van Appeltern'. Het is het grootste tuininspiratiepark van Nederland.
Nog altijd wordt er om de 10 jaar de wereldtuinbouw-tentoonstelling de Floriade georganiseerd. In 2012 was die in Venlo en in 2022 in Almere.
Het werd ook makkelijker om iets aan de tuin te doen, aangezien er tuincentra ontstonden. Een tuincentrum is een winkel waar mensen dingen kunnen kopen als planten, tuingereedschap en aarde.
Daarnaast ontstonden er ook televisieprogramma's, tijdschriften en (later) websites waarin tips worden gegeven over tuinieren. Verder worden er jaarlijks tuinshows georganiseerd waarbij kwekers, architecten, tuingereedschap leveranciers etc. laten zien wat er op tuingebied zoal mogelijk is.
Ecologisch tuinieren
Tegenwoordig is er ook meer belangstelling voor de biodiversiteit en de insecten in de tuin. Bijen zijn ook voor de mens van levensbelang, met name voor het voortbestaan van planten en dus ook voor onze voedselgewassen. Veel tuinen zijn de laatste decennia teveel volgelegd met bestrating waardoor ook het regenwater veel te snel in het riool verdwijnt. Ook de planten die er in de Tuinen worden gebruikt zijn niet zo geschikt voor de bijen en soms zelfs giftig, waardoor er een enorme bijensterfte is. Het spreekt dan ook voor zich dat tegels eruit gewipt moeten worden en dat er weer meer inheemse (natuurlijke) planten gebruikt moeten gaan worden. Een goed voorbeeld daarvan zijn de 'heuvelrug tuinen' in midden Nederland. Mensen willen ook weer meer eigen voedsel verbouwen.
Redenen
Tuinieren als onderhoud
De meeste mensen tuinieren om hun tuin goed te onderhouden. Zij willen de tuin graag netjes houden. Dit betekent dat de gevallen bladeren worden weggehaald, bomen en struiken worden gesnoeid en onkruid wordt weggehaald. De meeste mensen doen twee maal per jaar groot onderhoud aan hun tuin; namelijk in het voorjaar en in het najaar. In het voorjaar maken ze de tuin netjes nadat er in de winter weinig aangedaan is. Veel mensen willen dan buiten zitten in de zon. Voordat zij de tuinset weer neerzetten maken zij de tuin in orde. In de lente worden bijvoorbeeld nieuwe planten gekocht voor in de bloembakken. In het najaar wordt de tuin weer "winterklaar" gemaakt. Dit betekent dat de tuinset weer wordt opgeborgen, bloembakken worden leeggemaakt en alvast het een en ander wordt afgeknipt.
Per tuin en per persoon kan het tuinonderhoud verschillen. Sommige mensen doen weinig aan hun tuin, terwijl anderen juist veel doen. Ook heeft de ene tuin meer onderhoud nodig dan de andere. Aan een tuin met een grasveld moet meer gedaan worden dan aan een betegelde tuin. Ook hebben grotere tuinen vaak meer onderhoud nodig dan kleinere tuinen.
Tuinieren als hobby
Andere mensen hebben tuinieren als hun hobby. Zij vinden het leuk om in de tuin te werken. Vaak hebben zij ook meer planten in hun tuin dan mensen die niet graag in de tuin werken. Sommige mensen vinden tuinieren leuk omdat ze graag bezig zijn. Andere mensen houden erg van de natuur en vinden het mooi om te zien hoe dingen bloeien en groeien. Ook zijn er mensen die tuinieren ontspannend vinden. Zij hebben een drukke baan en kun hun hoofd leegmaken door in de tuin te gaan werken.
Deze groep vindt het ook vaak leuk om tuincentra en andere tuinen te bezoeken om inspiratie op te doen of planten te kopen. Sommige hebben ook een broeikas waar zij hun eigen groenten of planten kweken. Andere hebben een klein kweekkasje, dat je in het vensterbank kan zetten.
Sociale contacten
Daarnaast zijn er ook mensen die tuinieren voor de sociale contacten. Dit is vaak het geval op volkstuinen en buurttuinen. Op een volkstuin heeft iedereen een eigen lapje grond, waar zij tuinieren. Op zo'n complex zijn heel veel volkstuinen en vaak kennen mensen elkaar. Zij wisselen tips, zaadjes of planten uit en gaan bij elkaar kijken of komen op visite. Op grotere complexen worden er soms ook evenementen georganiseerd, zoals rommelmarkten en bingo's. Daarnaast werken de verschillende tuinders vaak samen voor de algemene delen van het complex.
Een buurttuin is een openbare tuin voor een bepaalde buurt. Dit kan een plein, straat of parkje zijn. Het idee is dat de buurtbewoners samenwerken om deze tuin te onderhouden. Dit wordt niet alleen gedaan om de buurt op te fleuren, maar ook om de sociale contacten te verbeteren. In steden is dit vaak het geval. Ook in buurttuinen kunnen evenementen gehouden worden, zoals feesten en barbecues.
Tuinieren als kunst
Ook kan tuinieren als kunst worden gezien. Er zijn mensen die opgeleid zijn tot tuinarchitect. Zij ontwerpen tuinen en parken als beroep. Vaak leggen zij deze niet aan. Zij maken alleen de ontwerpen, kiezen de planten en houden toezicht op het project. Het aanleggen en onderhoud wordt gedaan door tuinmannen of tuinvrouwen. Ook kunnen tuinarchitecten boeken schrijven met ideeën, tips en ontwerpen voor de tuin. Vooral voor grote tuinen en parken zijn tuinarchitecten nodig, zoals het Keukenhof.
Bepaalde mensen openen ook hun tuin voor het publiek tegen betaling. Dit gebeurt veel bij kastelen en landgoederen. Van het voorjaar tot het najaar kunnen mensen dan een kijkje nemen. Ook zijn er tuintentoonstelling, zoals de Floriade. De Floriade is den tuintentoonstelling die iedere tien jaar gehouden wordt in een Nederlandse stad. De tuinen voor deze tentoonstelling worden speciaal aangelegd. Naast tuinen zijn er ook gebouwen met tentoonstellingen over landbouw, duurzaamheid en klimaat.
Aan het werk
Gereedschappen
Voor tuinieren zijn gereedschappen nodig. Voorbeelden van tuingereedschap zijn:
Taken
Met tuingereedschap kun je allerlei dingen doen in de tuin, zoals:
Tuinkalender
Door het jaar heen zijn er verschillende werkzaamheden te doen in de tuin en met de planten in huis. Om een indruk te krijgen, een beknopt overzicht:
Januari
In kleine kweekkastjes kan in huis tuinkers, bieslook en peterselie gekweekt worden. Kamerplanten beperkt water geven of besproeien. De siertuin en/of de groentetuin kan op papier opnieuw worden ingedeeld. Bij groente is het belangrijk om teelt- of vruchtwisseling toe te passen om ziektes te voorkomen. Dus waar eerst de wortelen stonden, plan je nu bijvoorbeeld de sla. De composthoop kan worden omgezet. De compost kan eventueel al worden verwerkt in de bloemperken en tussen de sierstruiken. Bij sneeuw kunnen looppaden sneeuwvrij gemaakt worden.
Februari
In kleine kweekkastjes kan in huis tuinkers, bieslook en peterselie gekweekt worden. Kamerplanten beperkt water geven of besproeien. Niet winterharde heesters (struiken) beschermen tegen de vorst. Tuingereedschap nakijken en zo nodig reinigen. In de moestuin kunnen de (koude) broeibakken met ramen worden afgedekt. De grond in de bak eventueel met turfmolm (tuinturf) en kunstmest verbeteren. Radijs, tuinkers, snijsla kunnen in de bak worden gezaaid en kleine kropslaplantjes kunnen worden geplant. Bessen- en vruchtbomen kunnen worden gesnoeid. Met de abrikoos en de perzik nog even wachten
Maart
In huis kunnen takken van vroegbloeiende heesters op warm water worden gezet. In broeibakjes voor het raam kan eenjarig zomergoed worden gezaaid. Het gazon kan geharkt worden en onkruid worden uitgestoken. Ook kan het gazon bemest worden. Het afdekmateriaal bij vorstgevoelige planten kan verwijderd worden, maar houdt het weer in de gaten. Bomen en struiken niet meer snoeien. Vaste planten en struiken kunnen geplant worden. Eventueel bevroren (dode) vaste planten kunnen verwijderd worden. Vruchtbomen nakijken op loszittende schors en dit weghalen. Grond onder de vruchtbomen losmaken en onkruid verwijderen en bemesten. In de moestuin kan een plastic tunnel worden neergezet voor de rabarber, vroege aardbeien en andere jonge groenteplantjes en zaaigoed. In de kas kan selderij, tomaten, bloemkool en dergelijke worden gezaaid in bakken of potten. In de herfst omgespitte grond kan worden gelijk geharkt. Bemesten.
April
Kamerplanten kunnen indien nodig verpot worden naar een grotere pot met verse potgrond. Het gazon kan verbeterd worden (verticuteren bijvoorbeeld en kale plekken inzaaien). De Clematis (een klimplant) kan gesnoeid worden en aangebonden. De in de kas of in bakken achter het raam gezaaide zomergoed is opgekomen en moet verspeend worden (de opgekomen plantjes voorzichtig uit elkaar halen en op grotere afstand in bakken of potten planten). Bloemperken onkruid vrij maken, tuinturf of compost toevoegen en bemesten. Fruitbomen (zeker als ze in bloei zijn) moeten zo nodig tegen vorst beschermd worden met plastic. Fruitkwekers besproeien dan de fruitbomen. Groenteplantjes die zijn opgekomen in de koude bak kunnen ook verspeend worden. Insecten en ander ongedierte eventueel bestrijden.
Mei
Kamerplanten kunnen indien nodig verpot worden naar een grotere pot met verse potgrond. Naaldbomen (waaronder coniferen) kunnen geplant worden. Dalia's, Gladiolen en andere zomergoed kan geplant worden. Het gazon één maal per week maaien en bemesten. Bloembakken en kuipplanten die binnen hebben gestaan (zoals die van een oranjerie) kunnen naar buiten. Uitgebloeide heesters kunnen gesnoeid worden. Bij droog weer sproeien. Halverwege mei heb je de zogeheten 'ijsheiligen'. Tot die tijd bestaat er altijd nog een kans op nachtvorst. Aardbeiplantjes met plastic beschermen tegen de vorst. In de groentetuin moet er flink gewied worden (onkruid verwijderen). Zomergroenten als radijs, kropsla, stam- en stokbonen, bietjes kunnen buiten gezaaid worden. De binnen opgekweekte groenteplantjes en kruiden kunnen buiten na de ijsheiligen uitgezet worden, liefst onder een plastic tunnel. Bemesten.
Juni
Bij droog weer sproeien. Uitgebloeide tulpen kunnen verwijderd worden, maar je moet het blad laten staan. Zomerbloeiers kunnen nog steeds geplant worden. Hoge vaste planten kunnen een extra steuntje gebruiken of aan- of opgebonden worden. Uitgebloeide vaste planten kunnen teruggesnoeid worden. De komkommer en augurk in de kas moeten tot op 6-8 bladeren worden terug gesneden. Tomaten moeten aan- of opgebonden worden. Ook bepaalde groenteplantjes als kropsla, selderij, prei kunnen nog steeds geplant worden. Wortelen en stambonen kunnen gezaaid worden.
Juli
De vaste planten kunnen een extra mestbeurt gebruiken. De borders onkruidvrij houden, hoewel soorten als paardenbloem goed is voor de bijen. Uitgebloeide vaste planten kunnen teruggesnoeid worden. Hagen van naaldhout (zoals coniferen) kunnen geknipt worden met de heggenschaar. Jonge aardbeiplantjes kunnen geplant worden. De komkommer in de kas beschermen tegen de zon (vaak zie je dat kassen aan de buitenkant met witte kalk worden beschilderd of men werkt met een soort zonneschermen). De winterandijvie kan gezaaid of geplant worden.
Augustus
Voor in huis bloembollen bestellen die met de kerst bloeien. Coniferen kunnen geplant en verplant worden. Uitgebloeide vaste planten kunnen teruggesnoeid worden. Sommige gewassen als Fuchsia en Geranium kunnen gestekt worden. Vroege appels en peren kunnen geplukt worden. Takken met veel fruit kunnen eventueel ondersteund worden. De winterandijvie of de veldsla kan gezaaid of geplant worden. Bloemkool en de gezaaide uien kunnen nog uitgezet worden. Eventueel bladluis bestrijden.
September
Vetplanten en cactussen niet meer bemesten. Kamerplanten die 's zomers buiten waren, moeten naar binnen gehaald worden. Vaste planten kunnen vermeerderd worden (scheuren en afleggen) en uitgeplant worden. Kale plekken in het gazon inzaaien. Beste tijd voor het aanleggen van een nieuw gazon. Coniferen en groenblijvende heesters kunnen worden verplant. Bloembollen zijn weer te bestellen. Fruit als appels en peren kan geoogst worden. Aardbeien onkruidvrij en vochtig houden. Andijvie kan uitgeplant worden. Veldsla is te zaaien in de koude bak. Bij vorst ramen op de koude bakken leggen. Leeggekomen vakken in de groentetuin omspitten. Vakken met wintergroenten goed onkruidvrij houden.
Oktober
Binnen planten als de Clivia minder water geven (kijk op de meegeleverde labels). Rozen en sierheesters kunnen in de tuin geplant worden. Niet winterharde planten afdekken. Blad van het gazon harken en bemesten. Nestkastjes schoonmaken. Tweejarige planten uitplanten. Laatste vruchten oogsten. Vruchtbomen, -struiken en -planten kunnen geplant worden. In de groentetuin de leeggekomen vakken omspitten. Rabarberplanten kunnen gescheurd (gedeeld) worden.
November
De niet bloeiende kamerplanten geen kunstmest meer geven en water geven verminderen. De vijver leegpompen en schoonmaken. Rozen tegen vorst afdekken. Alle buitenkranen afsluiten en tuinslangen goed leeg laten lopen en opbergen. Heesters, bomen en rozen kunnen gepland worden. Vroege bloeiers afdekken. De grond bij vruchtbomen en -struiken mulchen (compost erdoor woelen, niet omspitten). De Perzik, Abrikoos en de Bes kan gesnoeid worden. Leibomen pas in januari/februari. Laatste leeggekomen vakken in de groentetuin omspitten en stalmest door de grond werken. Peterselie en bieslook oppotten om binnen te kweken.
December
De bloembollen voor de kerstbloei (Amaryllis) warmer zetten. Kamerplanten besproeien/benevelen. Voederplekken voor de vogels klaar maken en goed voer kopen. Netjes van de vetbollen afhalen en ze in een vetbolhouder plaatsen. Oude (zieke) bomen en struiken rooien (verwijderen). Sierheesters snoeien. Sommige takken als die van de Forsythia en Magnolia kunnen binnen in bloei getrokken worden. Wintergroenten met rijshout afdekken of onder glas. Kunnen geoogst worden.
Er zijn verschillende sites waar uitgebreidere tuinkalenders te vinden zijn.