Bibliotheek
Een bibliotheek, het woord komt uit het Grieks, is een bewaarplek voor boeken, tijdschriften en ander materiaal zoals CD's en DVD's. Soms vind je er ook computerspelletjes. Wat een bibliotheek bewaart wordt de collectie - dat is een ander woord voor verzameling - genoemd.
Voor een bibliotheek en zijn bezoekers is het belangrijk dat het personeel veel af weet van wat er te vinden is in de collectie. Daarvoor worden er hulpmiddelen gebruikt zoals de catalogus.
De directeur van een bibliotheek heet 'de bibliothecaris' (of bibliothecaresse als het een directrice is).
Naast een boekenbibliotheek bestaat er ook een muziekbibliotheek waar bladmuziek wordt bewaard en uitgeleend. Het muziekcentrum van de omroep in Hilversum heeft zo'n muziekbibliotheek. Soms vind je in een bibliotheek ook een kunst-uitleen, waarbij je kunstwerken tegen betaling voor een bepaalde tijd kunt lenen.
Het woord bibliotheek wordt ook gebruikt voor een verzameling boeken in de boekenkast van iemand thuis. Soms plakt de eigenaar van een boek een plaatje met zijn/haar naam voorin de boeken: een exlibris.
Geschiedenis
Bibliotheken bestaan al sinds dat het schrift bestond. Meestal waren ze aan tempels en later aan kerken verbonden. Een bekende bibliotheek in de Oudheid was die van Alexandrië (Egypte). Een andere is de Bibliotheek van Celsus in Efeze (Turkije).
In de middeleeuwen hadden koningshuizen en kloosters hun eigen bibliotheek. Een verzameling boeken die eigenlijk nog niet uitgeleend werden, maar die meer diende als een soort van schatkamer van kennis. Je zou kunnen zeggen het begin van een erfgoedbibliotheek of boekenmuseum. De Koninklijke Bibliotheek (KB) in Den Haag is de nationale bibliotheek van Nederland en is een voorbeeld van zo'n erfgoedbibliotheek. Ook universiteiten hebben een dergelijke bibliotheek. Hier mogen bijzondere en/of kostbare werken ook alleen ingezien worden, vaak onder begeleiding.
Openbare, nationale, speciale en wetenschappelijke bibliotheken
- De openbare bibliotheek: die is er voor iedereen.
- Nationale Bibliotheken. Daar proberen ze van elk boek in de taal van het land er één te bewaren. In Nederland is dat de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag. In België de Koninklijke Bibliotheek in Brussel.
- Speciale bibliotheken. Die hebben een collectie over een bepaald onderwerp, bijvoorbeeld lucht- en ruimtevaart. Het kunnen ook bedrijfsbibliotheken zijn.
- Wetenschappelijke bibliotheken. Die kun je vinden bij de universiteiten.
De openbare bibliotheek
Het verschil van een openbare bibliotheek met andere bibliotheken is, dat er voortdurend oudere, niet meer actuele boeken en andere materialen uit de collectie worden gehaald: dat heet: 'afschrijven'. Daarvoor in de plaats komen dan steeds weer nieuwe. Zo kan de bibliotheek steeds de meest actuele kennis, romans e.d. blijven bieden. De oudere boeken e.d. worden dan verkocht. Er wordt wel altijd nagekeken of ze nog bij een andere bibliotheek, bijvoorbeeld de Koninklijke Bibliotheek, zijn in te zien of te lenen.
Iedereen kan naar de bibliotheek, maar je moet er lid van zijn om materiaal te kunnen lenen voor een aantal weken. Bij lenen moet je het geleende artikel weer terug brengen. Doe je dat te laat, dan krijg je een boete. Ook bij beschadiging of kwijtraken van het geleende artikel moet je een boete betalen. Als je bijvoorbeeld een boek nog niet uit hebt, moet je op tijd vragen of je het kunt verlengen.
Geschiedenis van de openbare bibliotheek
Voordat de openbare bibliotheek ontstond waren er al zogenaamde volksbibliotheken en leeszalen. Wil je meer hierover weten? Lees dan: Beleidshistorie van de openbare bibliotheek .
Aan het begin van de twintigste eeuw werden in Nederland de eerste openbare bibliotheken opgericht. Ze heetten vaak 'openbare leeszaal en bibliotheek'. Ze waren bedoeld om alle burgers de kans te bieden kennis op te doen, zich verder algemeen te ontwikkelen. Je kon er boeken, kranten en tijdschriften lezen en ook boeken lenen voor een bepaalde tijd.
Vanaf 1921 kregen die bibliotheken ook geld van de Rijksoverheid. De Wet op de openbare bibliotheken was er vanaf de zeventiger jaren van de vorige eeuw op gericht de bibliotheek zo dicht mogelijk bij de mensen te brengen. Ook in kleinere plaatsen: daar komt dan zo veel mogelijk de bibliobus of bibliotrailer. Dat is een rijdende minibibliotheek. Soms vind je de bibliotheek in hetzelfde gebouw als bijvoorbeeld het dorpshuis.
Wat kun je vinden in een openbare bibliotheek?
Collectie
Behalve de algemene collectie is er een speciale jeugd- en/of jongerenafdeling of -kast. Ook hebben veel bibliotheken wisselende themacollecties: allerlei boeken en materialen over bijvoorbeeld de herfst of de Kersttijd.
Er zijn al lang niet meer alleen maar papieren boeken, kranten en tijdschriften, maar bijvoorbeeld ook cd's met luisterboeken en hoorspelen, cd-roms met computerprogramma's, dvd’s met films: deze kun je lenen of huren.
Zoeken
Als je iets zoekt in de bibliotheek, hoe kun je er dat dan vinden? Daarvoor is de catalogus. Die staat tegenwoordig meestal in de computer. Je kunt er dan zelfs ook thuis naar zoeken.
Ook handig: in de kasten staan de boeken keurig netjes op soort, nummer of alfabetische volgorde. Kun je een boek niet vinden, dan kun je er natuurlijk naar vragen!
Wat nog meer?
Heel vaak spreken mensen, in plaats van over 'de bibliotheek', nog steeds over 'de boekenuitleen' (Nederland) of 'de uitleenbibliotheek' (België), maar in veel bibliotheken kun je al lang veel meer! Bijvoorbeeld een cursus volgen, zoals om Nederlands te leren of een andere taal, of leren werken met computer en internet.
En er worden sprekers uitgenodigd: mensen die je het een en ander vertellen over een bepaald onderwerp. Of bijvoorbeeld de schrijver van een populair boek. En soms wordt er voorgelezen uit een leuk of spannend boek.
Verder is er vaak een plek waar je met de computer kunt werken en waar je je huiswerk kunt maken of studeren.
De leeszaal van vroeger is tegenwoordig vaak een leescafé, waar je ook wat kunt lezen, zoals een krant of tijdschrift.
Hulp
Dan zijn er nog andere dingen waarvoor mensen in de openbare bibliotheek steeds vaker hulp kunnen krijgen. Bijvoorbeeld bij het invullen van hun belastingaangifte of het vinden van werk. Of anders kunnen ze er vragen bij wie ze voor iets moeten zijn: dan krijg je een doorverwijzing.
Promotie
De openbare bibliotheken promoten boeken voor kinderen, jongeren en volwassenen, in de hoop dat ze meer gaan lezen. Dat is goed voor hun kennis, ontwikkeling en ontspanning! Daarom zijn ze aangesloten bij de CPNB (organisatie van boekwinkels). Ze doen elk jaar mee aan onder andere de kinderboekenweek en de boekenweek voor volwassenen. Ook werken ze vaak samen met scholen en andere instellingen.
Extra, gaaf!
In het strandseizoen staat in diverse badplaatsen de openbare bibliotheek op het strand: de strandbibliotheek. Ook Nieuwpoort in België kent er een. Verder kun je hem vinden op sommige stations, bijvoorbeeld station Haarlem. Op het vliegveld Schiphol is er de Airport Library. Leuk voor lezen onderweg of in de vakantie!
Jij en de bibliotheek
Jij kunt zelf lid worden van de openbare bibliotheek in je woonplaats! Lenen kun je er met een pasje. Tot je 16 of 18 jaar bent is dat voor jou vaak gratis in Nederland.
Zou je zelf in een bibliotheek willen gaan werken? Dan kun je daar om te beginnen vrijwilliger worden. Is het bibliotheekvak iets voor jou? Dan zijn daar cursussen en opleidingen voor.
Openbare bibliotheken op Wikikids
Nog veel meer soorten bibliotheken
- Schoolbibliotheek, een verzameling prenten-, lees- en informatieboeken voor gebruik in de school. Vaak heet een schoolbibliotheek schoolmediatheek, als er behalve boeken ook nog andere media (cd's, dvd's, filmpjes, video's enz.) in de bibliotheek zijn.
- Ziekenhuisbibliotheek, voor uitleen van boeken aan patiënten
- Huisbibliotheek, een privé-verzameling van boeken voor eigen gebruik
- Museumbibliotheek en er is ook het Museum van het boek: in Den Haag
- Bedrijfsbibliotheek
- Artotheek, waar je kunst (schilderijen e.d.) kunt lenen
- Muziekbibliotheek: daar leen je o.a. bladmuziek, cd's, muziekvideo's
- Speel-o-theek: daar kun je bijvoorbeeld speelgoed, spelletjes, puzzels lenen
- Zadenbibliotheek en xylotheek, verzameling van zaden en houtsoorten. Er is een speciale zadenbibliotheek waar van elk gewas op aarde een hoeveelheid zaad wordt bewaard. Dit om te voorkomen dat plantensoorten (vooral etensgewassen) verloren gaan. Het wordt ook wel een zadenbank genoemd.
- Video- en audiotheek, verzameling van beeld- en geluidsmateriaal. De bekendste is die van Beeld en geluid in Hilversum. Maar daar kunnen alleen omroepen gebruik van maken.
- Veel bibliotheken hebben een afdeling digitale bibliotheek, die ervoor zorgt dat er via internet of via computers in de bibliotheek van alles is te vinden. Ook zijn er zogenaamde E-centra, waar je kunt leren hoe je op computers informatie op kunt zoeken.
- Streamingsdiensten zijn zeg maar digitale bibliotheken. Zo heb je Spotify, HBO Max, ViaPlay, Pathé Thuis, Cinetree, Videoland, Netflix en Apple TV+. Het is meer een idee van kopen, dan van lenen tegen betaling.
- Om er voor te zorgen dat boeken e.d. niet zomaar worden weggegooid (duurzaamheid!), ontstaan er in stadsbuurten en dorpen initiatieven van zogeheten buurtbiebs of minibiebs. Een kast langs de kant van de weg waarin iedereen zelf gekochte boeken en andere media kan plaatsen. Anderen mogen die dan lenen of meenemen.