Dialect
Een dialect is een streektaal onder een officiële taal. Een dialect noem je ook wel een streektaal. Dialecten zijn technisch gezien talen, maar worden niet als taal erkend. Dialecten worden vaak mondeling overgedragen van ouder op kind, het zijn meestal geen geschreven talen. Een voorbeeld van een dialect is het Gronings, bijvoorbeeld het woord rode bes is in het Gronings rooie aalbeern en brood is stoete.
Haast elke taal heeft verschillende dialecten, zo ook het Nederlands. Het Algemeen-Nederlands is de officiële variant van het Nederlands en is gebaseerd op het dialect rond Den Haag, Amsterdam en het Gooi. Dit Algemeen-Nederlands verschilt weer van het Gronings, het Achterhoeks, het Brabants of het Limburgs. Zij zijn dialecten van het Nederlands. Sommige van deze dialecten hebben worden als streektaal erkend, zoals het Limburgs. Het Fries is geen dialect, maar een officiële taal in Nederland. Het Vlaams (Belgisch-Nederlands) en Surinaams-Nederlands zijn tevens geen dialecten, maar variëteiten. Deze dialecten zijn namelijk officieel in België en Suriname. Door de onderlinge afspraken zijn het Vlaams, het Surinaams-Nederlands en het Algemeen-Nederlands in zowel Nederland als Suriname als België officieel.
Taal, dialect en accent
Wat is het verschil tussen een dialect en een taal?
Er zijn verschillende manieren om een dialect van een taal te onderscheiden:
- Officieel: Een taal is officieel erkend als taal door de overheid. Het onderwijs, de rechtspraak, de gezondheidszorg en het bedrijfsleven gebruikt deze taal. In vele landen staat ook officieel in de wet welke taal of talen officieel zijn. In Frankrijk staat bijvoorbeeld officieel dat het Frans de officiële taal is en streektalen, zoals het Fransprovinciaals, worden niet erkend. In Nederland wordt het Nederlands erkend als officiële taal. Daarnaast is het Fries nog officieel in Friesland en het Papiaments en Engels op de Antillen.
- Wederzijdse verstaanbaarheid: Als twee dialecten wederzijds verstaanbaar zijn dan behoren ze tot dezelfde taal. Dit kan echter problematisch zijn, aangezien aan de Nederlands-Duitse grens Duitse en Nederlandse dialecten dicht bij elkaar liggen. Het Gronings en het Duits van net over de grens zijn bijvoorbeeld haast gelijk aan elkaar. Dit heet een dialectencontinuüm. Om het nog ingewikkelder te maken zijn het Venetiaans en het Napolitaans officieel dialecten van dezelfde taal (het Italiaans), maar deze dialecten zijn zo verschillend dat men elkaar niet wederzijds kan verstaan. Het Kroatisch, Servisch, Bosnisch en Montenegrijns worden elk als apart officiële talen gezien, maar verschillen zo weinig van elkaar dat men elkaar wederzijds kan verstaan.
- Instellingen: Dialecten hebben vaak geen instellingen, geen spellings- en grammaticaregels en zijn minder goed beschreven dan talen.
Je ziet dus dat een dialect soms als taal wordt gezien. Het Limburgs bijvoorbeeld is sinds 2019 erkend als officiële regionale taal. Er zijn veel media in het Limburgs en zelfs zijn er taalregels opgesteld. Het Limburgs wordt soms echter als dialect gezien, aangezien het wederzijds verstaanbaar is met het Nederlands.
Wat is het verschil tussen een dialect en een accent?
Een accent is een andere uitspraak van een taal of dialect. Bijvoorbeeld de ‘g’ in het zuiden van Nederland of een ‘o’ of een ‘a’ die anders uitgesproken wordt.
Dialecten van het Nederlands
Het Nederlands heeft diverse dialecten, maar het is onmogelijk om te weten hoeveel dialecten het Nederlands heeft. Dit heeft ermee te maken dat sommige dialecten als onderdeel van hetzelfde dialecten worden gezien. In sommige gevallen worden het Amsterdams, Haags en Rotterdams gezien als onderdeel van het Hollands, maar in andere verdelingen wordt het Hollands nog verder opgedeeld. In 1968 heeft Jo Daan de Nederlandstalige dialecten in Nederland, België en Frans-Vlaanderen onder verdeeld in 28 groepen:
- West-Vlaams (erkend als regionale taal in Vlaanderen)
- Zeeuws
- Zuid-Hollands
- Westhoeks
- Waterlands en Volendams
- Zaans
- Kennemerlands
- West-Fries
- Bildts, Midslands, Stadsfries en Amelands (tegenwoordig erkend als onderdeel van het Fries)
- Kollumerlands
- Gronings
- Stellingswerfs
- Midden-Drents
- Zuid-Drents
- Twents
- Twents-Graafschaps
- Gelders-Overijssels
- Veluws
- Utrechts-Alblasserwaards
- Zuid-Gelders
- Noord-Brabants
- Brabants
- Oost-Vlaams
- Limburgs (erkend als regionale taal)
Er is een onderzoek gedaan in Nederland welke dialecten we mooi en lelijk vinden. Aan het begin van 2019 werden de uitkomsten bekend. Het mooiste dialect vinden we het dialect dat in Maastricht wordt gesproken (Limburgs) en het lelijkste dialect vinden we het dialect dat in Lelystad wordt gesproken.
Afname van dialecten
Als iemand een dialect spreekt, wordt dit vaak gezien als een beetje ‘dom’. Dit komt omdat vroeger alleen ambtenaren, rechters en notarissen eigenlijk echt Nederlands spraken. De gewone mensen spraken dialect. Vroeger werd in bijna ieder dorp of gemeente een ander dialect gesproken. Het aantal dialecten is sterk afgenomen omdat mensen vaker verhuizen buiten hun dorp en omdat op scholen echt Nederlands geleerd wordt.