Baskisch
Het Baskisch (in het Baskisch: Euskara) is een taal die wordt gesproken in Baskenland, in de regio op de grens van Spanje en Frankrijk in de westelijke Pyreneeën. Ongeveer 800.000 mensen spreken Baskisch als moedertaal. 700.000 van hen wonen in de autonome regio Baskenland en de overige 100.000 in Navarra (Spanje) en over de hele wereld.
Bijzonder aan het Baskisch is dat het geen enkele verbinding lijkt te hebben met een andere taal. De meeste talen in Europa horen bij de Indo-Europese talen, maar Baskisch niet. Het heeft een hele eigen grammatica en eigen woordenschat, die in niks lijkt op Spaans, Frans of andere Europese talen.
Verspreiding
Het Baskisch wordt tegenwoordig vooral gesproken in het noorden van Baskenland en Navarra, waar het ook officieel is. Vroeger werd het in een veel groter gebied gesproken, maar door de druk van het Spaans verliest de taal al eeuwen sprekers. In de regio Baskenland kon 30% vloeiend Baskisch, 18% kon het verstaan en 50% kon helemaal geen Baskisch. In Frans-Baskenland kon 22% Baskisch, 8% kon het verstaan en de overige 70% kon geen Baskisch. In Navarra kon maar 11% vloeiend Baskisch, 7% kon het verstaan en de 82% kon helemaal geen Baskisch. Tegenwoordig wordt Baskisch in Baskenland meer gebruikt, maar in Frans-Baskenland is de toekomst van het Baskisch onzeker.
Geschiedenis
Familie
Het bijzondere aan het Baskisch is dat het voor zover bekend aan geen enkele andere taal verwant is. In het gebied rond Baskenland worden alleen maar Romaanse talen gesproken zoals Spaans, Frans en Asturisch. Het is niet bekend waar de Basken vandaan komen, maar waarschijnlijk woonden ze al in Baskenland voordat de gebieden rondom hen Romaanse talen gingen spreken. Sommige wetenschappers beweren dat het Baskisch misschien een oude Afrikaanse taal is of dat het uit de Kaukasus komt, maar daar is eigenlijk geen bewijs voor.
Waar het Baskisch vandaan komt is dus een raadsel wat mensen al eeuwenlang bezighoudt. Ook is het onduidelijk hoe het Baskisch kon overleven. Het Baskisch wordt ook wel een isolaat genoemd. Dit is de naam voor een taal die geen enkele overeenkomsten met een andere taal heeft.
Vroegste bronnen
Het Baskisch wordt pas sinds de 20e eeuw veel opgeschreven. Oorspronkelijk werd het Baskisch vooral mondeling overgedragen. Hierdoor zijn er weinig bronnen die zeggen hoe het Baskisch zich ontwikkelde over de jaren. Desondanks zijn er wel enkele schriftelijke bronnen overgebleven.
De oudste Baskische tekst zijn zes Baskische woorden in de Glosas Emilianenses. Dit is een boek uit de 10e of 11e eeuw geschreven in het Latijn. Later schreef ook de Franse monnik Aymeric Picaud enkele woorden en zinnen in het Baskisch op in 1140. Het eerste boek wat in het Baskisch geschreven is komt uit 1545. Dit is de Linguæ Vasconum Primitiæ. Dit is een verzameling van gedichten over verschillende onderwerpen.
Het Baskisch werd vroeger nooit gebruikt in officiële documenten. Deze werden vaak in het Latijn en later het Spaans geschreven. Het Baskisch werd vroeger wel gebruikt in de kerk, door de overheid en op school. In deze gevallen werd het alleen gesproken. Ook werd het Baskisch door kolonisten meegenomen naar de Nieuwe Wereld. In Amerika waren (en zijn) er enkele gebieden waar Baskisch gesproken werd.
20e eeuw
In de 20e eeuw werden veel Basken trotser op hun taal. Een aantal Basken wilden daarom de Baskische taal beschermen en bevorderen. In die tijd bestond het Baskisch uit allerlei dialecten. Deze dialecten waren soms moeilijk te verstaan. Verschillende wetenschappers en schrijvers wilden daarom een standaardtaal maken. Deze standaardtaal was vooral bedoeld voor het schrijven van het Baskisch. In 1968 ontstond een gemeenschappelijke spelling voor het Baskisch, de euskara batua.
Tussen 1939 en 1979 was het Baskisch verboden in Spanje. Spanje was toen een dictatuur onder Francisco Franco. Franco wilde dat heel Spanje het Spaans zou spreken. Hierdoor waren ook het Catalaans en Galicisch verboden. In Frankrijk was het Baskisch wel toegestaan. Veel Basken probeerden daarom vanuit Frankrijk hun taal te redden. Ook werd het Baskisch in het geheim in Spanje gesproken. Op deze manier kon de taal overleven. Na de dood van Franco in 1975 werd het verbod genegeerd en uiteindelijk volledig afgeschaft.
Vanaf 1979 kwamen er plannen om het Spaanse deel van Baskenland meer zelfbestuur te geven. In Spanje is het Baskisch daarom een officiële taal in de regio Baskenland en co-officieel in de regio Navarra. Hierdoor leren mensen het Baskisch ook op school. Het aantal sprekers van het Baskisch neemt in Spanje toe. In Frankrijk is het Baskisch niet erkend. In het Franse deel van het Baskenland neemt het aantal sprekers dan ook af.