Haaien
 Dit artikel is genomineerd voor een WikiKids Award!
Stemmen kan op deze pagina »
|
Een haai is een roofzuchtige vis met een gespierd en gestroomlijnd lichaam. De meeste haaien zijn ongevaarlijk voor de mens. Elke haai behoort tot de klasse van de kraakbeenvissen. Dit wil zeggen dat het skelet volledig uit kraakbeen bestaat. Haaien leven voornamelijk in de open zee, enkele soorten kunnen ook voorkomen in de binnenwateren. De haai is familie van de rog.
Er zijn haaien die eieren leggen, maar veel haaien baren levende jongen.
De kop van haai is meestal scherp en kegelvormig. De kleine ogen bevinden zich aan de zijkant van de kop.
Aanvallen op mensen
De meeste haaien zijn volkomen ongevaarlijk en laten de mensen met rust. De vijf gevaarlijkste soorten zijn de Oceanische Witpunthaai, de stierhaai (zie ook verderop in het artikel), de tijgerhaai en de witte haai. Deze soorten worden zo'n 3 tot 4 meter lang. In de hele wereld komen jaarlijks zo'n 50 tot 75 aanvallen voor op mensen, maar 5 tot 10 aanvallen hebben een dodelijke afloop.
De kans op een verkeersongeluk of verdrinking in de zee is dus veel groter dan sterven door een aanval van een haai. Water ingaan waar haaien zwemmen is natuurlijk altijd gevaarlijk, zeker als het water troebel is, of als je een wond hebt! Haaien ruiken een druppel bloed in een zwembad! Zwem dus nooit alleen of 's nachts tussen een groep haaien.
Veel aanvallen van een haai zijn het gevolg van een vergissing van de haai, die een zwemmende mens voor een zeehond of andere prooi aanziet. Ook kan het zijn dat een mens zijn territorium of leefruimte binnentreedt. Dit gevaar bestaat wanneer het donker wordt, als de haai op zoek is naar voedsel. Over het algemeen zijn haaien niet gevaarlijk, tenminste, als ze niet geprikkeld worden door bijvoorbeeld de geur van bloed. Veel ongelukken zijn in het verleden veroorzaakt door sportduikers zonder duikbenodigdheden die op vissen jagen met harpoenen. De spartelende of meegedragen bloedende vis trekt dan haaien aan.
Het is goed mogelijk om te duiken samen met haaien zonder kooien als ze niet worden gevoederd en met respect worden behandeld. Het voederen met dode vissen wordt soms door sportduikers en onderwaterfotografen toegepast om de haaien te lokken. Jammer genoeg is er door films en TV producties veel angst voor de haai gekweekt, vooral bij kinderen terwijl dit vaak onterecht is. De bekendste is de Jaws-serie waarin een witte haai een strand onveilig maakt. In "Deep Blue Sea" worden reuzenhaaien gekweekt door genetische manipulatie om stoffen uit de hersenen te winnen.
Opmerkelijk is dat de allergrootste haaiensoorten voor de mens ongevaarlijk zijn; de walvishaai (Rhincodon typus, kan 13 meter lang worden), de reuzenhaai (Cetorhinus maximus, tot 10 meter) en de reuzenbekhaai (Megachasma pelagios, tot 5 meter). Deze soorten leven van kleine diertjes die ze met hun grote bek uit het water filteren.
Statistieken per jaar (Australische kust)
Per jaar sterven er aan de kust van Australië...
- ...ongeveer 92 mensen sterven de verdrinkingsdood...
- ...waarvan 8 mensen door ongelukken bij het duiken
- ...minder dan één persoon sterft door een aanval van een haai
Soorten
Er zijn nog ongeveer 375 levende soorten, die opgedeeld worden in acht groepen. De verdeling gebeurt volgens de bouw van een haai, zoals zijn vinnen, stekels en de vorm van de darmkleppen. De grootte van al deze soorten variëren van 20 cm (de zwarte doornhaai) tot de 12 meter-lange-walvishaai maar meer dan de helft is kleiner dan één meter.
Zintuigen
Reuk
Haaien hebben een goede neus, waardoor sommige soorten in staat zijn een miljoenste deel van bloed opgelost in zeewater te ruiken. Zij zijn als ware ‘zwemmende neuzen’. Sommige soorten zoals de verpleegsterhaai hebben uitwendige barbelen die het vermogen om te reuken nog eens extra versterken. Het reukvermogen wordt vooral gebruikt om vanaf grote afstand te bepalen waar zich een prooi bevindt. Als ze eenmaal in de buurt zijn hebben de haaien weer andere zintuigen om te ontdekken waar de prooi precies zit.
Bijzondere zintuigen
Haaien hebben een heel bijzondere manier om mensen of dieren in hun omgeving te ontdekken. Ze gebruiken daarbij namelijk elektrische velden. Als iets of iemand in het water is, ontstaat daar namelijk een soort elektrisch veld omheen. Mensen kunnen dat soort elektrische velden niet voelen of zien, maar haaien wel. Ze hebben daarvoor een speciaal zintuig. Met speciale poriën op hun kop (dus piepkleine openingen in de huid) kunnen ze dat soort elektrische velden opsporen. Die poriën heten de Ampullen van Lorenzini. Ze zijn super gevoelig. De haaien kunnen er zelfs prooidieren mee vinden die niet bewegen of die zelfs onder het zand van de zeebodem zitten verstopt!
Dat ontdekken van elektrische velden is niet het enige bijzondere zintuig van haaien. Ze kunnen ook magnetische velden voelen. Om de Aarde zit een soort magnetisch veld. Wij mensen merken daar niks van. Maar haaien wel! De verschillende stromingen in de oceanen zorgen voor kleine veranderingen in dat magnetisch veld. Daarmee kan de haai bepalen waar hij is en waar hij naartoe wil zwemmen.
Ogen
Vroeger werd vaak gedacht dat haaien heel slecht konden zien. Nu weten we dat dat helemaal niet klopt. De meeste soorten haaien kunnen prima zien! Hun ogen lijken heel veel op die van andere gewervelde dieren. Ze hebben een netvlies, een ooglens en een hoornvlies, net als bijvoorbeeld mensen. De ogen van de haai zijn alleen wel speciaal aangepast aan het leven in het water. Ze hebben bijvoorbeeld wel oogleden, maar die knipperen niet. Bij mensen moet het ooglid heel regelmatig even over het oog gaan om het oog schoon en vochtig te houden. Bij haaien gebeurt dat gewoon vanzelf, door het zeewater.
Als de haai een prooi aanvalt, worden de ogen extra beschermd. Bij sommige haaien komt er dan een extra ooglid voor het oog, dat het oog bedekt. Bij andere soorten haaien draait het oog terug de oogkas in, precies op het moment dat de haai in de prooi bijt. Dat is bijvoorbeeld zo bij de Witte haai.
Lichtgevende ogen?
Achter het netvlies zit bij haaien een speciaal laagje om de ogen te beschermen. In het Latijn heet dat laagje tapetum lucidum. Je kunt het zien als er in het donker licht op de ogen van een haai valt: dan wordt het licht namelijk teruggekaatst. De ogen lijken dan haast wel een beetje licht te geven, maar het is dus eigenlijk gewoon reflectie. Dat laagje zorgt ervoor dat de haai beter kan zien in het donker. Sommige andere dieren hebben het ook, bijvoorbeeld katten en honden.
Horen (trillingen)
De oren van haaien zijn veel eenvoudiger dan bij dieren die op het land leven. Ze bestaan uit kleine openingen aan allebei de kanten van de kop. De oren van de haai hebben geen trommelvlies, zoals de oren van bijvoorbeeld de mens wel hebben.
Tanden
Haaien zijn nooit tandloos. Als de voorste rij tanden afbreekt of verslijt wordt deze tand gewoon vervangen door een andere tand die zich in de volgende rij bevindt. Sommige haaien verliezen telkens één of twee tanden, terwijl soorten zoals de doornhaaien een hele rij tanden tegelijk verwisselen. Tijdens de groei worden de tanden steeds groter dan de voorlopers. In de loop van een haai zijn leven verslijt deze vis meer dan duizend tanden!
Oeroude haaien
De eerste haaien verschenen ongeveer 400 miljoen jaar geleden in de wereldzeeën. (ter vergelijking: Dinosauriërs ontstonden 200 miljoen jaar later!)
In die tijd waren er nog geen reptielen, vogels of zoogdieren. Resten van zulke haaien zijn als fossielen teruggevonden. De harde delen van een haai, zoals een tand of een ruggewervel, raken bedolven onder lagen zand en verstenen beter dan zachte delen, die meestal vergaan. Soms is er enkel een afdruk van een haai over in een steen.
Fossielen van haaien worden meestal ontdekt in gesteente op land, dat in de prehistorie nog onder de zee lag. Wetenschappers kunnen aan de hand van het gesteente bepalen hoe oud het fossiel was. De oudste haaiengroepen zijn al lang uitgestorven, maar afstammelingen van enkele groepen van 200 miljoen jaar terug - bijvoorbeeld de stierkophaaien, kathaaien en koehaaien - leven nog steeds.
Bedreigd!
Veel haaisoorten zijn met uitsterven bedreigd! Haaien worden namelijk gedood om hun vlees, vinnen, gewoon voor de sport of de huid en de olie in hun lever. De grootste doodsoorzaak is echter de overbevissing. Veel gevangen haaien worden gewoon terug in zee gegooid omdat ze ongewild opgevist worden met andere vissen. Een groot slachtoffer is de Reuzenhaai.
Er sterven ook veel haaien door de netten die badgasten moeten beschermen. Vergeleken bij beenvissen hebben haaien een veel trager voortplantings-en groei-tempo. Als er teveel haaien sterven, loopt een haaiensoort groot risico om uit te sterven.
Intussen worden er gelukkig wel pogingen ondernomen om de haaien te beschermen, door middel van het oprichten van reservaten waar de haaien veilig zijn, of door vangstbeperkingen in te voeren, of zelfs gewoon het vissen op haaien te verbieden.
Stierhaai
De stierhaai leeft in de warmere wateren van de oceanen. Het is één van de weinige haaiensoorten die zich ook thuis voelt in zoet water, zoals rivieren. Daarom wordt hij soms zoetwaterhaai genoemd. Hij trekt grote rivieren op, zoals de Zuid-Amerikaanse Amazone en de Afrikaanse Zambezi. Hij zwemt zelfs in meren! Met zijn drie meter is hij groot genoeg om een mens aan te vallen, en jammer voor ons is hij geen kieskeurige eter...
Megalodon
De Megalodon (Grieks: mega = groot, lodon = tand, of Grote Tand) is een uitgestorven haai, die enorme afmetingen kon bereiken. Deze dieren waren zowat de grootste dieren ooit onder water! Enkele soorten, zoals de walvishaai zijn nog groter, maar wel volledig ongevaarlijk.
Hij domineerde de gematigde zeeën van de wereld vrijwel zonder vijanden; hij kon een lengte bereiken van 15 meter. Hij is nauw verwant aan de huidige witte haai. De Megalodon kon zijn bek twee meter openen.
De Megalodon joeg voornamelijk op walvisachtigen. Zijn prooi was vele malen groter dan die van tegenwoordig levende haaien, dus hij moest wel zo groot worden. Zijn jachttechniek was vermoedelijk, zoals nu bij de huidige witte haai, met grote kracht van onder aan te vallen.
Tot vandaag de dag worden er regelmatig fossiele tanden gevonden van de Megalodon; de rest van het kraakbeenskelet is meestal vergaan. Zijn vrij grote tanden zijn zeer kenmerkend.
Leefperiode
De Megalodon verscheen circa 18 miljoen jaar geleden en stierf uit rond 1,5 miljoen jaar geleden uit. Al zijn er wetenschappers die zeggen dat de Megalodon zelf of andere enorme witte haaien 11.000 jaar geleden nog bestonden! Dit lijkt veel, maar eigenlijk is dit niks in vergelijking met de geschiedenis van de aarde! Onze voorouders kunnen die giganten nog gezien hebben.
Omdat er een aantal uitzonderlijk grote Carcharocles-tanden zijn gevonden op 4000 meter diepte in het zuidelijk deel van de Grote Oceaan, denken onderzoekers dat sommige Megalodons hebben kunnen overleven tot kort geleden (24.000-11.000 jaar geleden), toen er al mensen waren. Desondanks zullen onze voorouders het uitsterven van deze reuzenhaaien niet hebben opgemerkt, omdat ze er nooit mee te maken hadden.
In boeken en films
Haaien komen regelmatig voor als onderwerp in boeken en films. Vaak worden ze dan als agressieve, bloeddorstige monsters afgebeeld, zoals in de film Jaws die in 1975 een enorm succes was in de bioscopen. Hetzelfde gebeurde in de film Shark Attack uit 1999. Een bekende boekenserie over haaien is de MEG-serie, geschreven door de Amerikaanse schrijver Steve Alten. Dit boek gaat over Megalodons, en hun terugkeer. Het verhaal vertelt over enkele Megalodons die weten te overleven hebben in de Marianentrog, het diepste punt op aarde, door een warme onderstroming.
Bekende haaiensoorten
De bekendste soorten zijn:
