William Shakespeare
| William Shakespeare | |
| |
| William Shakespeare, het 'Chandos-portret'. | |
| Algemene informatie | |
| Bijnaam | The Bard (of Avon) |
| Geboren | Rond 23 april 1564 |
| Geboorteplaats | Stratford-upon-Avon |
| Overleden | 23 april 1616 |
| Nationaliteit |  Engeland
|
| Beroep | Toneelschrijver, dichter, acteur |
| Werk | |
| Jaren actief | 1585-1613 |
| Genre(s) | Komedie, tragedie, gedicht, historisch drama |
| Stroming | Engelse Renaissance |
| Invloeden | Geoffrey Chaucer, Ovidius, Vergillius, Plutarchus |
| Bekende werken | Romeo en Julia Hamlet Macbeth Een Midzomernachtdroom Koning Lear Othello En vele anderen... |
Portaal  Literatuur
| |
William Shakespeare (rond 23 april 1564 - 23 april 1616, Stratford-upon-Avon) was een hele beroemde (toneel)schrijver, dichter en acteur uit Engeland. Shakespeare is de bekendste Engelse schrijver ooit, en zijn werken worden dan ook over heel de wereld gelezen en gewaardeerd. Die blijvende faam heeft hij vooral te danken aan zijn toneelstukken die nog steeds worden opgevoerd. Hij schreef zowel grappige als droevige stukken: komedies en tragedies. Een van zijn meest verfilmde werken is Romeo and Juliet, dat gaat over de verboden liefde tussen een jongen en een meisje. Uit zijn toneelstuk over de Deense prins Hamlet die de moord op zijn vader wil wreken, komt de bekende versregel "To be or not to be".
Shakespeare droeg niet alleen bij aan de Engelse literatuur, maar ook aan de Engelse taal. Hij bedacht veel woorden en uitdrukkingen, die nog steeds in het Engels gebruikt worden. Ook in het Nederlands zijn deze uitdrukkingen te vinden, zoals groen van jaloezie zien, dat uit Shakespeares tragedie Othello Act 3, scene 3 komt:
- "0h, beware, my lord, of jealousy!
- It is the green-eyed monster which doth mock
- The meat it feeds on
Jaloezie wordt hier dus voorgesteld als 'het groenogig monster' dat de spot drijft met de slachtoffers die het verteert.
In zijn werken komen ook historische personen voor, zoals Engelse koningen, de Romeinse Julius Caesar en de Egyptische Cleopatra.
Hij heeft in totaal 38 toneelstukken, 154 sonnetten, 2 grote gedichten en nog een paar andere gedichten geschreven. Zijn toneelstukken zijn in meer talen vertaald dan elk ander toneelstuk dat er geschreven is.
Zijn leven
Jeugd en opleiding
William was de zoon van John Shakespeare en Mary Arden. Hij had drie jongere broers en twee jongere zussen. Zijn vader was een handschoenmaker die later de burgemeester van Stratford werd.
Huwelijk en gezin
Op 18-jarige leeftijd trouwde hij met de 26-jarige Anne Hathaway. Zij kregen drie kinderen, waaronder een tweeling:
- Susanna werd eerst geboren, en daarna de tweeling:
- Hamnet (overleed op 11-jarige leeftijd en is begraven op 11 augustus 1596) en Judith.
Wat Shakespeare toen deed om zijn jonge gezin te onderhouden is onbekend. Sommige geleerden denken dat hij een onderwijzer was in de dorpsschool. Anderen denken dat hij rondreisde met een groep acteurs. Shakespeare verliet in elk geva in die periode zijn gezin om in Londen zijn geluk als acteur te beproeven.
Beroemdheid
Tegen 1592 werkte Shakespeare als schrijver en acteur in Londen. In dat jaar teisterde een vreselijke ziekte, de "Zwarte Dood" (de pest) de stad. De overheid sloot de theaters en andere openbare plaatsen om de verspreiding ervan te stoppen. Shakespeare was ineens werkloos. Hij begon met het schrijven van poëzie. Het was toen dat zijn sonnetten ontstonden.
De Londense theaters heropenden in 1594. Tegen die tijd had Shakespeare zich aangesloten bij een groep acteurs met de naam Lord Chamberlain's Men. Zij speelden vaak toneelstukken aan het koninklijk hof. Behalve met acteren en schrijven hield Shakespeare zich ook bezig met de zakelijke kant van het theater. Hij werd heel rijk en kon op het einde van zijn carrière een van de grootste huizen in Stratford kopen.
Laatste jaren
Na 1610 schreef Shakespeare minder toneelstukken en na 1613 worden er geen nieuwe aan hem toegeschreven. Zijn laatste drie toneelstukken waren samenwerkingen, waarschijnlijk met John Fletcher. Omstreeks 1610 keerde hij terug naar zijn geboortestad Stratford-upon-Avon. Hij stierf er op 23 april 1616.
Shakespeares taalgebruik
Veel schrijvers hebben invloed gehad op de literatuur en het taalgebruik. Shakespeare bedacht veel woorden en uitdrukkingen die nu nog steeds in de Engelse taal gebruikt worden, in totaal liefst 1500! In het Nederlands zijn vooral de uitdrukkingen terug te vinden. Shakespeare bedacht veel simpele woorden, zoals het woord "to undress". Undress is het Engelse woord voor uitkleden. Het woord voor aankleden bestond toen al, namelijk "to dress". Shakespeare plakte er "un-" voor, wat niet betekent. Toch ging Shakespeare iets verder, namelijk zijn uitdrukkingen. Als je zijn uitdrukkingen letterlijk neemt slaan ze nergens op. Toch wist het publiek dat in het theater zat wel wat ze betekenden, al moesten ze erover nadenken. Zijn uitdrukkingen waren echter niet heel moeilijk. In de tijd van Shakespeare ging 90% van de Londense bevolking naar het theater, onder hen ook ongeschoolde. Deze mensen begrepen wat hij bedoelde.
Als je in het Engels iets niets begrijpt, dan zou Shakespeare reageren met "It's all Greek to me!" (Het is Grieks voor me), oftewel ik begrijp er helemaal niets van. Normale mensen verstaan immers ook geen Grieks. Het is dus eigenlijk een vergelijking. Een ander bekende uitdrukking is "to act more in sorrow than in anger" (iets meer doen vanuit leed dan vanuit boosheid). Stel: je zou iets gevaarlijks uithalen en je ouders komen hierachter: ze zullen dan een blik op je werpen die meer bezorgdheid uitstraalt dan boosheid. Stel: je bent iets verloren en "it's vanished into thin air" (vervaagd in de lucht), dan is dat ook Shakespeare. Ook de uitdrukking "I've seen better days" (ik heb betere dagen meegemaakt) komt van Shakespeare. Ook "You can have too much of a good thing" (je kunt te veel hebben van iets goeds) komt van Shakespeare en zelfs "Knock, Knock! Who's there?" (Klop, klop! Wie is daar?) komt van Shakespeare. Als je in het Nederlands zegt "Liefde maakt blind", "Een hart van goud", "Groen zien van jaloezie" en "Het ijs breken", dan is het afkomstig van Shakespeare. Probeer dit eens letterlijk te nemen. Iemand die verliefd is, is niet blind en als je jaloers bent, ben je zeker niet groen. Toch weten we wat je bedoelt. Als iemand een hart van goud heeft, weet je dat iemand een erg behulpzaam en aardig persoon is. En als je het ijs moet breken, weet je dat twee personen een relatie willen starten en hiervoor op date gaan.
In Shakespeares werken komen daarnaast nog bekende uitspraken voor. De bekendste is ongetwijfeld "To be or not to be. That's the question!" (Bestaan of niet bestaan. Dat is de vraag!) uit de tragedie Hamlet. Overigens is de diepere betekenis niet erg rooskleurig, de hoofdpersoon overweegt namelijk zelfmoord. Een andere uitspraak is "De wereld is een schouwtoneel en alle mensen zijn acteurs". De betekenis hiervan is dat mensen slechts een deel van de wereld zijn, zoals acteurs onderdeel van een toneelstuk zijn. Ieder heeft een rol, maar niemand staat er boven.
Zijn werken
Zijn toneelstukken
Shakespeare schreef minstens 38 toneelstukken tussen zijn leven. Het grootste gedeelte hiervan is bewaard gebleven, maar er zijn ook enkele toneelstukken die verloren zijn gedaan, zoals Cardenio en Love Labour's Won. Vroeger werden er ook toneelstukken aan Shakespeare toegeschreven, waarvan we nu weten dat ze door een ander geschreven zijn. In de Engelse Renaissance was het ook normaal dat toneelschrijvers samenwerkten. Shakespeare schreef hierdoor ook een paar toneelstukken met andere toneelschrijvers, waaronder John Fletcher. Soms ging dit slechts om een paar scenes. Deze toneelstuk zijn met een (*) aangegeven in de lijst hieronder.
Traditioneel worden zijn toneelstukken in drie delen verdeeld; tragedies, komedies en historiestukken. Vaak wordt ook nog een vierde categorie toegevoegd; zijn late romances. Deze toneelstukken schreef hij aan het einde van zijn leven. In verzamelbundels komen vaak de volgende toneelstukken voor:
| Engelse naam | Nederlandse naam | Datum |
|---|---|---|
| All's Well That Ends Well | Eind goed, al goed | 1602-1605 |
| As You Like it | Naar het u bevalt / Elk wat Wils | Rond 1599 |
| The Comedy of Errors | Een klucht vol verwarring | 1592-1594 |
| Love's Labour's Lost | Liefdes list en leed | Rond 1595 |
| Measure for Measure | Leer om leer | 1603-1604 |
| The Merchant of Venice | De koopman van Venetië | 1596-1597 |
| The Merry Wives of Windsor | De vrolijke vrouwtjes van Windsor | Vóór 1597 |
| A Midsummer Night's Dream | Een Midzomernachtdroom | Vóór 1600 |
| Much Ado About Nothing | Veel drukte om niets | Vóór 1600 |
| The Taming of the Shrew | De feeks wordt getemd | 1590-1594 |
| The Two Gentlemen of Verona | De twee Veronezen | 1589-1594 |
| Twelfth Night | Driekoningenavond | 1599-1601 |
| King John | Koning Jan | Rond 1595 |
| Richard II | Rond 1595 | |
| Henry IV, Part 1 | Hendrik IV, deel 1 | 1596-1597 |
| Henry IV, Part 2 | Hendrik IV, deel 2 | 1596-1599 |
| Henry V | Hendrik V | 1599 |
| Henry VI, Part 1 | Hendrik VI, deel 1 | 1588-1590 |
| Henry VI, Part 2 | Hendrik VI, deel 2 | 1590-1591 |
| Henry VI, Part 3 | Hendrik VI, deel 3 | 1591-1595 |
| Richard III | Rond 1595 | |
| Henry VIII (*) | Hendrik VIII | |
| Anthony and Cleopatra | Anthonius en Cleopatra | 1606-1607 |
| Coriolanus | Rond 1608 | |
| Romeo and Juliet | Romeo en Julia | 1591-1596 |
| Hamlet | 1600-1602 | |
| Julius Caesar | Rond 1599 | |
| King Lear | Koning Lear | 1606 |
| Macbeth | 1603-1607 | |
| Othello | 1603-1604 | |
| Timon of Athens | Timon van Athene | Rond 1607 |
| Titus Andronicus | 1589-1592 | |
| Troilus and Cressida | Troilus en Cressida | Rond 1602 |
| Cymberline | 1610-1611 | |
| Pericles (*) | 1606-1608 | |
| The Tempest | De storm | 1611 |
| The Two Noble Kinsmen (*) | Twee edele verwanten | Rond 1613 |
| The Winter's Tale | Wintersprookje | 1610-1611 |
Vroeger werden ook de toneelstukken Sir John Oldcastle, Locrine, The Puritan, The Birth of Merlin, The Second Maiden's Tragedy, Thomas Lord Cromwell, The London Prodigal en A Yorkshire Tragedy aan Shakespeare toegeschreven. Vandaag de dag weten we dat hij deze toneelstukken niet geschreven heeft. In de laatste jaren gaat de theorie de ronde dat Shakespeare ook het toneel Edward III geschreven heeft.
Sonnetten van Shakespeare
Daarnaast schreef Shakespeare tijdens zijn leven 154 sonnetten. Deze werden in 1609 in een dichtbundel uitgegeven. Een sonnet is een gedicht van 14 versregels. Shakespeare gebruikte een vaste vorm voor zijn sonnetten. Ze bestonden altijd uit drie strofes van elk vier versregels (een kwatrijn) en één strofe van twee versregels (een distichon). Het hoogtepunt (de climax) ligt altijd in de laatste twee regels. De sonnetten zelf geen namen, maar nummers (1 t/m 154).
Het is onduidelijk of Shakespeare zelf de volgorde van zijn sonnetten heeft bepaald. Thomas Thorpe liet de versie namelijk autoriseren. Dit betekent dat hij officieel maakte. In de sonnetten gaat het over de liefde. Als je de sonnetten in volgorde leest, zie je steeds thema's terugkomen. Zo wordt in de eerste 17 sonnetten een man aangesproken om zich voor te planten. In sonnet 127 tot en met 152 gaat het om de liefde voor "the Dark Lady".
Zijn langere gedichten
- Venus and Adonis
- The Rape of Lucrece
- The Passionate Pilgrim
- The Phoenix and the Turtle
- A Lover's Complaint
In vertaling
Slechts enkele auteurs vertaalden alle toneelstukken van Shakespeare naar het Nederlands:
- Abraham Seyne Kok (1880)
- Leendert Burgersdijk (1886)
- Een hertaling van Burgerdijks werk door Cees Buddingh in de jaren 1980
- Willy Courteaux' Volledig verzameld werk (vanaf 1967) was de eerste moderne Nederlandse vertaling
- Deze auteurs vertaalden alle 154 sonnetten van Shakespeare
- L.A.J. Burgersdijk (1879)
- Jérôme Decroos (1930)
- Albert Verweij (1933)
- Gerard Messelaar (1958)
- Willem van Elden (1959)
- H.J.H. van Oyen (ca. 1960)
- Jan Jonk (1984)
- Peter Verstegen (1995)
- H.J. de Roy van Zuydewijn (1997)
- Arie van der Krogt (1997)
- Hans-Jurgen Schoenmakers (2006)
- Willem van der Vegt (2008)
- Coenraedt van Meerenburgh (2012)
- Bas Belleman (2020)
- Jules Grandgagnage (2021)
Externe link
Bronnen
- William Shakespeare op de Nederlandstalige Wikipedia
- Nederlandse vertalingen van Shakespeares toneelstukken en gedichten