Liberalisme

Liberalisme
Stromingen
Klassiek liberalisme Conservatief-liberalisme Sociaalliberalisme Nationaalliberalisme Economisch liberalisme Libertarisme
Begrippen
Trias politica Grondrechten Rechtsstaat Vrijhandel Liberale democratie Republicanisme
Sleutelfiguren
John Locke Charles Montesquieu Adam Smith Alexis de Tocqueville Johan Rudolph Thorbecke John Maynard Keynes Milton Friedman
Portaal Politiek

Het liberalisme is een politieke stroming. Liberalen vinden dat de economie zo veel mogelijk met rust gelaten moet worden, zonder dat de regering daarvoor allemaal regels (wetten) opstelt. De werkgevers en ook burgers krijgen daardoor heel veel vrijheid. Dat kan ook betekenen dat je zelf moet bedenken of je je wilt verzekeren tegen ziektes ("de zorg"), en of je later nog geld krijgt wanneer je "met pensioen" gaat (AOW en pensioen zijn nu door de wet geregeld).

Liberalen willen een kleine passieve overheid en hebben de waarde vrijheid als uitgangspunt. Daarbij maken liberalen onderscheid tussen economische vrijheid en persoonlijke vrijheid. Verder wordt het idee aangehangen dat wie hard werkt veel mag verdienen en wie minder werkt dus ook minder verdient. Liberale partijen in Nederland zijn de VVD en D66. De PVV heeft ook een aantal liberale standpunten, maar wordt eerder als rechts-populistisch gezien. Hoewel in het verkiezingsprogramma van FvD – als het gaat om de economie gaat – ook liberale standpunten staan, is de partij over het algemeen conservatief. In België worden Open VLD en het MR als liberaal gezien.

Geschiedenis

John Locke, grondlegger van het liberalisme

Over het algemeen wordt John Locke gezien als de grondlegger van het liberalisme. Hij geloofde dat de mens bij zijn geboorte een onbeschreven blad was. Hij gebruikte daar de Latijnse term "tabula rasa" (Nederlands: onbeschreven blad) voor.

In zijn werk Two Treatises of Government (Nederlands: Twee verhandelingen van het staatsbestuur) uit 1690 beschrijft hij voor het eerst dat er mensen een aantal natuurrechten hebben. Deze rechten zijn volgens hem (onder andere) het recht op leven, het recht op vrijheid en het eigendomsrecht. Volgens Locke is het belangrijk om deze natuurrechten van andere rechten te onderscheiden, omdat deze rechten – zowel door een overheid als vrijwillig – de mens niet ontnomen konden worden. Daarnaast bedacht Locke ook het idee van een sociaal contract. Binnen het sociaal contract staat centraal dat het natuurlijk is voor mensen om bij elkaar te komen, zodat ze een overheid kunnen vormen. De overheid wordt hier in het leven geroepen als een neutrale bemiddellaar die ervoor moet zorgen dat de natuurrechen van mensen niet geschonden worden. Deed de overheid dit wel, dan was het sociaal contract gebrolen; volgens Locke hebben Burgers nu het recht om een revolutie uit te roepen en een nieuwe overheid op te richten. Mede met deze ideeën heeft Locke grote invloed gehad op de Amerikaanse Revolutie (zoals blijkt uit de Onafhankelijkheidsverklaring van 4 juli 1776) en later ook de Franse Revolutie.

Voor de Tweede Wereldoorlog werden de liberalen samen met de socialisten als 'links' gezien, terwijl de confessionelen als 'rechts' werden gezien. Tegenwoordig worden liberale partijen vaak in het 'midden' (D66) of als 'rechts' (VVD) ingedeeld.

Ideologie

Een ideologie is een verzameling van ideeën over hoe de samenleving gevormd moet worden (welke regels er zouden moeten zijn en hoe de rangorde aan de hand van die regels bepaald wordt) en aan de hand van welke waarden en normen ze moet functioneren (wie welke taken krijgt en hoe deze taken uitgevoerd moeten worden). Binnen het liberalisme wordt vaak onderscheid gemaakt tussen 'persoonlijke vrijheid' en 'economische vrijheid':

• Economische vrijheid betekent dat je de vrijheid hebt om bijvoorbeeld een eigen winkel te openen en zelf er over te beslissen. Ook vinden liberalen het vaak geen probleem als mensen wat makkelijker te ontslaan zijn: werkgevers moeten de vrijheid hebben om zelf beslissingen te nemen over hun werknemers. Tegenwoordig hebben werknemers wel rechten, maar in het verleden is het zo geweest dat bijvoorbeeld op die manier in de tweede helft van de 19e eeuw kinderarbeid verdedigd is. Aan het einde van de 19e eeuw kwam het sociaalliberalisme in opkomst, een stroming binnen het liberalisme die hier tegenin gegaan is.

• Persoonlijke vrijheid betekent dat je de vrijheid hebt om te leven zoals je zelf wilt. Daarom zullen de individuele rechten ook goed beschermd worden. Daardoor heb je ook weer meer kans op zelfontplooiing. Liberalen zijn bijvoorbeeld ook voor het homohuwelijk en abortus.

Video

• John Locke als grondlegger van het liberalisme