Jiddisch: verschil tussen versies

Uit Wikikids
Naar navigatie springen Naar zoeken springen
Regel 26: Regel 26:
   
 
==Alfabet en uitspraak==
  
==Alfabet en uitspraak==
  +
Het Jiddisch gebruikt het Hebreeuwse alfabet. Toch is er een groot verschil in de uitspraak van de letters tussen het Hebreeuws en het Jiddisch.
  +
{| class="wikitable"
  +
! Letter !! Naam !! Uitspraak
  +
| {{Witte kolom|15}}
  +
! Letter !! Naam !! Uitspraak
  +
|-
  +
| א || shtumer alef || ''Geen''
  +
|-
  +
| אַ || pasekh alef || a
  +
|-
  +
| אָ || komets alef || o
  +
|-
  +
| ב || beys || b
  +
|-
  +
| בּ || beys || b
  +
|-
  +
| בֿ || veys || v
  +
|-
  +
| ג || giml || g
  +
|-
  +
| ד || daled || d
  +
|-
  +
| דזש || daled zayen shin || dzj
  +
|-
  +
| ה || hey || h
  +
|-
  +
| ו || vov || oe
  +
|-
  +
| וּ || melupm vov || oe
  +
|-
  +
| וֹ || khoylem || ooi
  +
|-
  +
| וו || tsvey vovn || w
  +
|-
  +
| וי || vov yud || ooi
  +
|-
  +
| ז || zayen || z
  +
|-
  +
| זש || zayen shin || zj
  +
|-
  +
| ח || khes || ch
  +
|-
  +
| ט || tes || t
  +
|-
  +
| טש || tes shin || tsj
  +
|-
  +
| י || yud || ie
  +
|-
  +
| יִ || khirik yud || i
  +
|-
  +
| יי || tsvey yudn || eej
  +
|-
  +
| ײַ || pasekh tsvey yudn || aai
  +
|-
  +
| כּ || kof || k
  +
|-
  +
| כ || khof || ch
  +
|-
  +
| ך || lange/ende khof || ch
  +
|-
  +
| ל || lamed || l
  +
|-
  +
| מ || mem || m
  +
|-
  +
| ם || shlos/ende mem || m
  +
|-
  +
| נ || nun || n
  +
|-
  +
| ן || lange/ende nun || n
  +
|-
  +
| ס || samekh || s
  +
|-
  +
| ע || ayin || e
  +
|-
  +
| פּ || pey || p
  +
|-
  +
| פֿ || fey || f
  +
|-
  +
|}
   
 
==Grammatica==
  
==Grammatica==

Versie van 4 jul 2022 14:45

Under construction icon-red.svg Werk in uitvoering!
Aan dit artikel wordt de komende uren of dagen nog gewerkt.
Belangrijk: Laat dit sjabloon niet langer staan dan nodig is, anders ontmoedig je anderen om het artikel te verbeteren.
De maximale houdbaarheid van dit sjabloon is twee weken na de laatste bewerking aan het artikel.
Kijk in de geschiedenis of je het artikel kunt bewerken zonder een bewerkingsconflict te veroorzaken.
Under construction icon-red.svg
 Dit artikel is nog niet af.
Deze vlag wordt vaak gebruikt voor het Jiddisch, maar is niet officieel. Toch is het een veel gebruikt symbool voor de taal.

Het Jiddisch (ייִדיש) is een West-Germaanse taal. Het Jiddisch is de taal van de charedische Joden (ook wel bekend als ultra-orthodoxe joden). Zij leven voornamelijk in Europa, de Verenigde Staten en Israël. De taal heeft zo'n 3 miljoen sprekers. Het Jiddisch is verwant van het Duits. Vroeger werd de taal daarom ook wel het Jodenduits genoemd, maar deze naam wordt nu niet meer gebruikt. Hoewel alle West-Germaanse talen met het Latijnse alfabet geschreven worden, gebruikt het Jiddisch het Hebreeuwse alfabet.

Het Jiddisch ontstond tijdens de middeleeuwen in Centraal-Europa. Hoewel de sprekers van het Jiddisch ook Hebreeuws konden, gebruikten zij het Jiddisch voor het dagelijks leven. Het Hebreeuws werd gebruikt voor de godsdienst. Het Jiddisch is niet alleen beïnvloed door het Duits, maar ook door het Hebreeuws en veel Slavische talen (Pools, Oekraïens, Russisch, etc.). Ook hebben de Romaanse talen (zoals het Frans) het Jiddisch beïnvloed. Jiddisch werd vooral in Joodse buurten in grote steden gesproken. In Polen en Oekraïne waren er voor de Tweede Wereldoorlog grote Jiddische gemeenschappen. In de Poolse hoofdstad Warschau was wel 50% van de bevolking spreker van het Jiddisch. Voor de oorlog waren er zo'n 11 tot 13 miljoen sprekers in Europa en 17 miljoen sprekers wereldwijd. Door de Jodenvervolging tijdens de oorlog overleed 85% van de sprekers. Veel sprekers van het Jiddisch zijn na de oorlog naar de Verenigde Staten en Israël vertrokken. Een klein deel bleef in Europa. In grote steden, zoals Antwerpen en Amsterdam, zijn er nog altijd Jiddischtalige gemeenschappen.

Overigens is er niet alleen een Jiddische taal, maar ook een Jiddische cultuur. Zo bestaat er Jiddische literatuur, Jiddische muziek en een Jiddische keuken.

Geschiedenis

Ontstaan

Door de eeuwen heen

20e eeuw

Vandaag de dag

Aantallen en verspreiding

Voor de Tweede Wereldoorlog waren er zo'n 11 miljoen mensen die Jiddisch spraken, ook in Nederland en België. In steden als Warschau (Polen) was dit soms wel 50% van de bevolking, en in landen als Polen en Oekraïne waren er hele dorpen waar alleen maar joden woonden die Jiddisch spraken. Na de jodenvervolgingen in de Tweede Wereldoorlog is het aantal mensen dat Jiddisch spreekt erg gedaald. De meesten emigreerden naar de Verenigde Staten of Israël. Tegenwoordig zijn er nog maar 3 miljoen Jiddisch-sprekenden. In Israël is tegenwoordig niet het Jiddisch, maar het Hebreeuws de officiële taal. In Antwerpen is nog steeds een Jiddischtalige gemeenschap. In Nederland is in Amsterdam nog één school waar in het Jiddisch wordt onderwezen. Ook verschijnt er in Nederland het Jiddische tijdschrift Grine Medine.

Officiële status

Dialecten

Leren van Jiddisch

Alfabet en uitspraak

Het Jiddisch gebruikt het Hebreeuwse alfabet. Toch is er een groot verschil in de uitspraak van de letters tussen het Hebreeuws en het Jiddisch.

Letter Naam Uitspraak   Letter Naam Uitspraak
א shtumer alef Geen
אַ pasekh alef a
אָ komets alef o
ב beys b
בּ beys b
בֿ veys v
ג giml g
ד daled d
דזש daled zayen shin dzj
ה hey h
ו vov oe
וּ melupm vov oe
וֹ khoylem ooi
וו tsvey vovn w
וי vov yud ooi
ז zayen z
זש zayen shin zj
ח khes ch
ט tes t
טש tes shin tsj
י yud ie
יִ khirik yud i
יי tsvey yudn eej
ײַ pasekh tsvey yudn aai
כּ kof k
כ khof ch
ך lange/ende khof ch
ל lamed l
מ mem m
ם shlos/ende mem m
נ nun n
ן lange/ende nun n
ס samekh s
ע ayin e
פּ pey p
פֿ fey f

Grammatica

Lidwoorden

Bijvoegelijk naamwoorden

Voornaamwoorden

Werkwoorden

Telwoorden

Jiddische cultuur

Muziek

Literatuur

Eten en drinken

Jiddische woorden in het Nederlands

Het Nederlands heeft aardig wat woorden overgenomen uit het Jiddisch. Een paar voorbeelden, met betekenis, zijn:

  • lef , moed
  • bajes , gevangenis
  • bolleboos, slimmerik
  • gozer, man (informeel)
  • jatten, stelen
  • mazzel, geluk
  • smeris, politieagent
  • smoes, vals excuus of leugen
  • stiekem, heimelijk
  • tof, goed

Zelfs de bekende bijnaam van Amsterdam, Mokum, komt uit het Jiddisch ('makom' is Jiddisch voor stad). Dat komt omdat er in Amsterdam vroeger best veel joden woonden.

Link

Jiddische woorden in het Nederlands (top 50)

 
Germaanse talen

Noord-Germaanse Talen: Deens · Zweeds · Noors · IJslands · Faeröers
West-Germaanse Talen: Afrikaans · Duits · Engels · Nederlands · Fries · Luxemburgs · Jiddisch

Afkomstig van Wikikids , de interactieve Nederlandstalige Internet-encyclopedie voor en door kinderen. "https://wikikids.nl/index.php?title=Jiddisch&oldid=721534"