The War of the Worlds (hoorspel)
The War of the Worlds (De oorlog der werelden) is een beroemd hoorspel uit 1938. Het spel werd uitgezonden op 30 oktober 1938 op CBS Radio Network. Het spel was een aflevering van de serie The Mercury Theatre on the Air ter gelegenheid van Halloween. De aflevering was gebaseerd op het boek De oorlog der werelden van H.G. Wells. Dat verhaal werd vervolgens aangepast en verteld door de Amerikaanse regisseur Orson Welles.
Het hoorspel gaat over een alieninvasie van de Verenigde Staten door Marsmannen. Het eerste deel van de aflevering is in de vorm van breaking news-bulletins. Luisteraars hoorden een muziekprogramma dat steeds onderbroken werd door een nieuwsuitzending over de invasie. In het tweede deel van de aflevering wordt de rest van het verhaal verteld. In totaal duurde de uitzending 60 minuten.
Hoewel aan het begin werd verteld dat het hoorspel niet echt was, schakelden veel luisteraars te laat in. Hierdoor hoorden zij de boodschap niet. Volgens de legende zou de uitzending grote paniek in het land veroorzaakt hebben. Veel luisteraars dachten namelijk dat de Verenigde Staten echt werden aangevallen door Marsmannen. Mogelijk is die ophef door de kranten overdreven. Desondanks moest Welles zich verontschuldigen. Het hoorspel maakte hem in één klap beroemd.
Later is het hoorspel als een soort van musical ook op langspeelplaat verschenen (zie links).
Achtergrondinformatie
The Mercury Theatre on the Air was een radioprogramma dat tussen 11 juli en 4 december 1938 wekelijks te horen was. De uitzendingen vonden eerst plaats iedere maandag op 9 uur 's avonds. In september werden de uitzendingen verplaatst naar zondag om 8 uur 's avonds. Het radioprogramma duurde altijd één uur en werd live uitgezonden. Iedere aflevering was een bewerking op een populair boek, waarin acteurs de stemmen van de personages deden. De boeken werden aangepast en ingekort om in één uur het verhaal te vertellen. Zo waren er afleveringen over onder andere Dracula van Bram Stoker, In Londen en Parijs van Charles Dickens en De graaf van Monte-Cristo van Alexandre Dumas père. Die boeken gelden als klassiekers die meeste luisteraars al kenden (of eens van gehoord hadden).
Ter gelegenheid van Halloween wilde het programma een spannende aflevering maken. Acteur Orson Welles (die ook de teksten schreef) besloot daarom te kiezen voor het boek De oorlog der werelden van H.G. Wells. Dat boek was al eerder tot een hoorspel gemaakt door Herman Koch. In het boek landt er ruimteschip uit Mars in de buurt van het Engelse plaatsje Woking. Koch had de plaats toen aangepast naar het plaatsje Grovers Mill in de Amerikaanse staat New Jersey.
Welles besloot om Kochs script aan te passen om het echter te maken. Zo wilde hij gebruikmaken van nieuwsbulletins die een programma onderbraken. Dit idee was niet nieuw. In 1926 werd dat al eens door BBC Radio gedaan en in 1927 door een radiostation in Adelaide in Australië. Naast die radio-uitzendingen was Welles ook geïnspireerd door de LZ129 Hindenburg. Dat was een grote zeppelin die één jaar eerder in vlammen opging tijdens een ongeluk. Het ongeluk werd toen live op de radio verslaggegeven. Welles wilde een vergelijkbare energie voor zijn (fictieve) nieuwsbulletins.
Verhaal
Hieronder staat de samenvatting van een verhaal. Soms is het niet leuk als je al weet hoe het verhaal afloopt! |
De uitzending begint met een korte beschrijving van de roman. Ook wordt duidelijk gemaakt dat het om een fictieve uitzending gaat en met fictieve nieuwsberichten. Hierna gaat de radio-uitzending over naar een muziekstuk. Na een aantal minuten wordt dat onderbroken door een aantal nieuwsbulletins.
Eerst worden op de planeet Mars enkele vreemde explosies waargenomen. Daarna komt het nieuws binnen dat er een onbekend object is neergevallen om een boerderij in Grovers Mill. Een verslaggever ter plaatse beschrijft vervolgens dat er aliens uit het object komen. De aliens vallen meteen de politie aan en vermoordden de verslaggever.
In een serie van nieuwsbulletins wordt vervolgens een samenvatting gegeven. Er vindt een alieninvasie plaats en het Amerikaanse leger kan die niet stoppen. Vanuit een dak in Manhattan wordt live-verslag gedaan van de naderende aliens. Zij laten giftige rook los over de stad, waarna de verslaggevers ook sterven. Hierna vindt een pauze plaats.
In het tweede deel van de uitzending wordt gekozen voor een traditioneel format. Welles speelt een overlevende van de aanval die verteld over de gevolgen van de invasie. Uiteindelijk wordt het einde van de roman verteld. De Marsmannen worden verslagen door de bacteriën op de Aarde. Zij zijn niet bestand tegen de Aardse ziekteverwekkers. Uiteindelijk geeft Welles nog een toelichting op de uitzending. Hij zegt dat hij het publiek goed heeft laten schrikken.
Paniek
Het hoorspel staat bekend om de gigantische paniek die het zou hebben veroorzaakt. Maar waarom zou er paniek zijn ontstaan? Voordat de uitzending begon, werd in een boodschap gezegd dat alle nieuwsberichten fictief (niet-echt) zijn. De radiozender wilde op die manier juist paniek voorkomen. In de jaren 1930 was het namelijk gebruikelijk om radio-uitzendingen te onderbreken door breaking news. De radiozender wilde door de boodschap laten weten dat de nieuwsberichten niet-echt waren.
Toch schakelden veel luisteraars te laat in. Zij misten hierdoor de boodschap en hoorden muziek spelen. Hierdoor dachten zij dat ze naar een orkest of concert luisterden in plaats van een hoorspel. Doordat de nieuwsberichten erg echt leken, dachten de mensen ook dat ze echt waren. Volgens de verhalen in kranten zouden enkele duizenden mensen in paniek geraakt zijn. Zij dachten dat de Aarde echt werd aangevallen door Marsmannen. Historisch onderzoek laat echter zien dat kranten die aantallen overdreven. Toch ontving het radioprogramma enkele honderden brieven van luisteraars die het "te eng" vonden.
Een mogelijke reden waarvoor mensen in paniek raakten, waren de internationale spanningen op dat moment. De radio-uitzending vond één jaar voor de Tweede Wereldoorlog plaats. In Europa was Nazi-Duitsland al bezig met de uitbreiding van haar grondgebied. Eén maand eerder had de conferentie van München plaatsgevonden, waardoor Nazi-Duitsland delen van Tsjecho-Slowakije had gekregen. Hoewel sommige mensen dachten dat een oorlog voorkomen werd, dachten andere mensen juist dat een oorlog onvermijdelijk was. Radioprogramma's werden daarom regelmatig onderbroken om nieuws-updates over de situatie te geven. Ook hadden veel mensen de gruwelijkheden van de Eerste Wereldoorlog meegemaakt. Hierdoor hadden zij angst voor een nieuwe grote oorlog.
De mensen die in paniek raakten, bleven niet luisteren totdat de uitzending was afgelopen. In het tweede deel hadden zij namelijk gemerkt dat het om een hoorspel ging.
Gevolgen
Al tijdens de radio-uitzending werd duidelijk dat er paniek ontstaan was. Toch besloot Orson Welles om niet stoppen of een extra mededeling uit te zenden. Later op de avond zond de radiozender verschillende keren mededelingen uit dat het om een fictief hoorspel ging. Pas de volgende dag werd de reikwijdte van de paniek duidelijk. Volgens kranten zouden huizen van Minneapolis tot Nashville in de brand staan, zouden mensen zich in kerken verzamelen voor het einde der tijden en renden mensen schreeuwend over straat. Deze berichten waren allemaal overdreven. Er is geen bewijs dat de paniek echt zo erg was. Desondanks waren veel mensen oprecht bang. De radiozender ontving veel telefoontjes en brieven van luisteraars. In 1975 werd een televisiefilm gemaakt over de paniek (The Night That Panicked America). Ook die film is overdreven.
Welles werd na de uitzending in één klap beroemd. Hij zou later een beroemd regisseur worden. Naast zijn film Citizen Kane bleef Welles bekendstaan om zijn hoorspel dat voor paniek zorgde. Hoewel Welles zijn excuses moest aanbieden en het radioprogramma enkele maanden later zou stoppen, wordt zijn hoorspel vandaag de dag geprezen. De originele opname wordt sinds 1988 bewaard in de Library of Congress.
Latere herhalingen
Het originele hoorspel werd later nog enkele keren herhaald. In andere landen besloot men hun eigen versie van het hoorspel uit te zenden. In 1944 werd een versie in Santiago in Chili gedraaid. Ook hier veroorzaakte het spel paniek onder de lokale bevolking. Datzelfde gebeurde in 1949 in Quito in Ecuador. Hier leidde de commotie zelfs tot de arrestatie van drie personen. In 1938 vond er ook een uitzending in Brazilië plaats. De reactie was zo erg dat het leger de orde moest herstellen.
The War of the Worlds vormde ook een inspiratie voor andere hoorspelen en televisieshows. In 1992 vond de BBC de documentaire Ghostwatch uit in de avond voor Halloween. In het programma werd een vervloekt huis van een doorsnee Britse familie bezocht. Hoewel de documentaire echt leek, was alles in scène gezet. Zo waren alle deelnemers acteurs en was de "live-uitzending" van tevoren opgenomen. Kijkers konden een telefoonnummer bellen om hun ervaringen te delen. In werkelijkheid werden ze doorverbonden met een bandje dat duidelijk maakte dat het om fictie ging. Voor het programma werd ook een waarschuwing getoond dat de uitzending niet-echt was. Net als bij The War of the Worlds schakelden veel mensen te laat in. Ghostwatch zorgde voor grote paniek in het Verenigd Koninkrijk en werd nooit meer op de Britse televisie getoond.
In 1994 werd al een soortgelijk experiment in de Verenigde Staten getoond. De film Without Warning maakt namelijk gebruik van breaking news-segmenten over drie meteorieten die op Aarde inslaan. Daarnaast waren er "reporters ter plaatse". Ook hier werd alles in scène gezet, maar het zorgde alsnog tot grote paniek.