Touw: verschil tussen versies
k (→Middeleeuwen) |
|||
| Regel 1: | Regel 1: | ||
| − | Een '''touw''' is een lange streng van jute, vlas, sisal en dergelijke materialen. |
+ | Een '''touw''' is een lange streng van [[jute]], [[vlas]], [[sisal]] en dergelijke materialen. |
Het werd zo'n 28.000 jaar geleden uitgevonden. |
Het werd zo'n 28.000 jaar geleden uitgevonden. |
||
Versie van 25 sep 2024 09:02
Een touw is een lange streng van jute, vlas, sisal en dergelijke materialen.
Het werd zo'n 28.000 jaar geleden uitgevonden.
Een touw is een groep garens, lagen, vezels of strengen die samen zijn gedraaid of gevlochten tot een grotere en sterkere vorm. Touwen hebben een bepaalde treksterkte en kunnen dus worden gebruikt voor slepen en tillen. Bij een zeilschip of zeilboot wordt het ook wel een lijn genoemd. De plek waar vroeger touwen werden geslagen (gemaakt) heet dan ook een lijnbaan.
Hoe is het gemaakt
Touw kan gemaakt zijn van elk lang, vezelig, dradig materiaal, maar is over het algemeen gemaakt van bepaalde natuurlijke of synthetische (kunstmatige) vezels. Touwen van synthetische vezels zijn aanzienlijk sterker dan die van natuurlijke vezels, ze hebben een hogere treksterkte, ze zijn beter bestand tegen rotten dan touwen gemaakt van natuurlijke vezels, en ze kunnen worden gemaakt om op water te drijven. Maar synthetisch touw heeft ook bepaalde nadelen, waaronder gladheid, en sommige kunnen gemakkelijker worden beschadigd door UV-licht.
Gemeenschappelijke natuurlijke vezels voor touw zijn Manilla hennep, hennep, linnen, katoen, kokos, jute, stro en sisal. Deze vezels moeten eerst uit deze planten worden gehaald. Stengels en bladeren worden geoogst en vervolgens te drogen gelegd. Dan gaan ze in een bad met water, waardoor de natuurlijke lijmstoffen die de vezels bij elkaar houden oplossen. De slap geworden bladeren of stengels worden beklopt (zeg maar gebroken) en over de hekel gehaald. Dit is een balk met ijzeren scherpe pennen (een soort hark) waarmee de stengels of bladeren uit elkaar worden getrokken en de vezels vrij komen.
Hennep-vezel
Vlasvezel waar linnen van wordt gemaakt
Boven kapok en onder katoen
Producten van kokos-vezel
Touw van jute
Producten van sisal (Agaveplant)
Gekleurd nylon-touw
Producten van polyester-vezel
Synthetische vezels die worden gebruikt voor het maken van touw zijn onder meer: polypropyleen, nylon, polyesters (bijvoorbeeld PET, LCP, Vectran), polyethyleen (bijvoorbeeld Dyneema en Spectra), aramides (bijvoorbeeld Twaron , Technora en Kevlar) en acryl.(bijvoorbeeld Dralon). Sommige touwen zijn gemaakt van mengsels van verschillende vezels. Staalkabel is gemaakt van staal of andere metaallegeringen. Touwen zijn gemaakt van andere vezelachtige materialen zoals zijde, wol en haar, maar dergelijke touwen zijn niet algemeen verkrijgbaar.
De twist van de strengen in een gedraaid of gevlochten touw dient niet alleen om een touw bij elkaar te houden, maar stelt het touw in staat om de spanning gelijkmatiger over de afzonderlijke strengen te verdelen.
Gebruik
Touw wordt al sinds de prehistorie gebruikt. Het was en is van het allergrootste belang op allerlei terreinen als de bouw, scheepvaart, Scouting, sport, theater en communicatie. Er zijn veel soorten knopen ontwikkeld om met touw vast te maken, touwen samen te voegen en touw te gebruiken als houvast. Katrollen kunnen de trekkracht van een touw in een andere richting ombuigen, de hef- of trekkracht vermenigvuldigen en een last verdelen over meerdere delen van hetzelfde touw om de veiligheid te vergroten en slijtage te verminderen.
Lieren en kaapstanders zijn apparaten die zijn ontworpen om touwen te trekken (op te winden).
In de klimsport worden speciale elastische touwen gebruikt.
Geschiedenis
Het gebruik van touwen voor jagen, trekken, vastmaken, bij elkaar binden, dragen, tillen en klimmen dateert al uit de prehistorie. Het is waarschijnlijk dat de vroegste "touwen" natuurlijk voorkomende lengtes van plantenvezels waren, zoals wijnstokken of lianen, al snel gevolgd door de eerste pogingen om deze strengen samen te draaien en te vlechten om de eerste echte touwen te vormen in de moderne zin van het woord. Het vroegste bewijs van echt touw maken is een heel klein fragment van drielaags koord van een Neanderthaler-vindplaats van 50.000 jaar geleden.
Een 40.000 jaar oud gereedschap gevonden in de Hohle Fels- grot in het zuidwesten van Duitsland. Eerst werd gedacht dat het een muziekinstrument of een religieus voorwerp was, dat in 2020 werd geïdentificeerd als zeer waarschijnlijk een hulpmiddel voor het maken van touw. Het is een 20 cm strook mammoet-ivoor met vier gaten erdoorheen geboord. Elk gat is bekleed met nauwkeurig gesneden spiraalvormige insnijdingen. Plantenvezels zouden door de gaten zijn gevoerd waarbij het gereedschap werd gedraaid, waardoor sterke touwen en kabels zijn ontstaan. De spiraalvormige insnijdingen zouden de vezels op hun plaats hebben gehouden. Nadat dit voorwerp was geïdentificeerd als een waarschijnlijk gereedschap om touw te maken, werden vergelijkbare andere 15.000 jaar oude voorwerpen met gaten met spiraalvormige insnijdingen, gemaakt van rendiergewei, eerder gevonden in Cheddar Gorge, Somerset, Engeland. Deze lijkt te zijn gebruikt om touwen te vormen, voor doeleinden die nog onduidelijk zijn. Ze werden oorspronkelijk "stokjes" genoemd en dachten mogelijk te zijn gedragen als insignes van rang.
Afdrukken van touwwerk gevonden op aardewerk potten leveren het bewijs van touw- en touwtechnologie in Europa die 28.000 jaar oud is.
Oudheid
De oude Egyptenaren waren waarschijnlijk de eerste beschaving die speciaal gereedschap ontwikkelde om touw te maken. Egyptisch touw dateert van 4000 tot 3500 voor Christus en was over het algemeen gemaakt van waterrietvezels. Ander touw in de oudheid werd gemaakt van de vezels van dadelpalmen, vlas, gras, papyrus, leer of dierlijk haar. Door het gebruik van dergelijke touwen die door duizenden arbeiders werden getrokken, konden de Egyptenaren de zware stenen verplaatsen die nodig waren om hun monumenten zoals de piramides te bouwen. Vanaf ongeveer 2800 voor Christus, werd in China touw gemaakt van hennepvezels. Touw en het ambacht van het maken van touw verspreidde zich in de loop van de volgende duizenden jaren door Azië, India en Europa.
Middeleeuwen
Van de middeleeuwen tot de 18e eeuw werden in Europa touwen door touwslagers gemaakt in zogeheten lijnbanen, zeer lange gebouwen (of paden in de openlucht) waar strengen over de hele lengte van het touw werden uitgespreid en vervolgens werden opgerold of in elkaar gedraaid om het touw te vormen. De kabellengte werd dus bepaald door de lengte van het beschikbare touwpad. In Oudewater bij de touwfabriek van de familie van der Lee is nog een lijnbaan van 350 meter. Door het in elkaar draaien van de strengen vezels wordt het touw steeds korter. Dit hangt ook samen met de lengte-eenheid genoemd kabellengte. Hierdoor konden lange touwen tot 270 m lang of langer worden gemaakt. Deze lange touwen waren nodig in de (zeil)scheepvaart. Wist je dat op een zeilschip als de Batavia wel 25 kilometer touw zit!
Touw sla machine
Leonardo da Vinci maakte schetsen van een ontwerp voor een touwmachine, maar het werd nooit gebouwd.
In Nederland ontstonden in de Middeleeuwen en daarna in de VOC-tijd touwslagerijen, o.a. voor de scheepvaart.
De eerste dunne draden worden net als bij een spinnewiel gemaakt door de vezels in elkaar te draaien. De touwslager had de wollige vezels voor op zijn buik en trok er telkens een plukje uit dat door het ronddraaien van het wiel tot een dun touwtje werd gevormd. De touwslager deed telkens een stapje achteruit zodat het touwtje steeds langer werd.
In het touwmuseum in Oudewater, of in het Openluchtmuseum of Zuiderzeemuseum is nog een lijnbaan met een touwmachine. Ook in het stadje Elburg kun je een touwslagerij bezoeken. Het bestaat uit een soort houten rails waarop een slee staat. Aan het uiteinde van de rail staat een constructie met daaraan een zwengel zit die middels tandwielen vier haken laat draaien. Van de slee naar de vier haken worden de de eerder gemaakte dunne touwjes gespannen. Door tegen de klok in aan de zwengel te draaien, slaan de (8) touwtjes in elkaar tot een dikker touw. Een speciale klos zorgt ervoor dat de dunne touwtjes netjes op hun plek komen. Nog dikkere kabels kunnen op een soortgelijke manier worden gemaakt door de zojuist gemaakte touwen opnieuw te verwerken.
De familie van der Lee in Oudewater vond een machine uit dat het touw kon vlechten. Hierdoor kreeg men nog sterker touw.
Om (natuurlijk) touw soepel te houden werd het ingesmeerd met een mengsel van schapenvet, teer en lijnolie.
Splitsen
.png)
.png){kind=link}
Om de uiteinden van een nieuw gslagen touw af te werken, moet er een splits worden gemaakt zodat een lus ontstaat. De touwuiteinden worden als het ware in het touw gevlochten.
De sterkste vorm van splitsing is de korte splitsing. Nadeel is dat de dwarsdoorsnede van het touw ter plaatse van de splitsing verdubbelt, wat problemen zou veroorzaken bij het leiden van de lijn door katrollen.
Bouwen met touwen
Opmerkelijke bouwprestaties werden bereikt met behulp van touw, maar zonder moderne technologie: in 1586 hees Domenico Fontana de 327 ton wegende obelisk op het Sint-Pietersplein in Rome overeind met een gezamenlijke inspanning van 900 mannen, 75 paarden en talloze katrollen en vele meters touw. Tegen het einde van de 18e eeuw waren er verschillende werkende machines gebouwd en gepatenteerd.
Sommige touwsoorten worden nog steeds gemaakt van natuurlijke vezels, zoals kokos en sisal, ondanks de overheersing van synthetische vezels zoals nylon en polypropyleen, die sinds de jaren vijftig steeds populairder zijn geworden.