Paaseiland: verschil tussen versies

Huidige versie van 21 jun 2025 om 13:52


Paaseiland Isla de Pascua Rapa Nui

Land	Chili
Hoofdstad	Hanga Roa
Oppervlakte	163.6 km2
Omtrek
Inwonersaantal	7.750 (2017)
Talen	Spaans en Rapa Nui
Feestdag
Volkslied
Portaal WikiKidsAtlas

Paaseiland is een Polynesisch eiland in de Grote Oceaan. Het eiland hoort bij het land Chili en valt onder de regio Valparaíso samen met het Juan Fernández-archipel en de Desventuradaseilanden. Paaseiland ligt op zo'n 3.760 kilometer voor de Chileense kust, 4.231 kilometer van het eiland Tahiti en 2.100 kilometer van de Pitcairneilanden. Hierdoor is het ook een van de meest geïsoleerde plaatsen ter wereld. Op het eiland wonen zo'n 7.750 mensen (in 2017). De hoofdplaats van Paaseiland is Hanga Roa.

Het eiland is vernoemd naar Pasen. De Nederlandse ontdekkingsreiziger Jacob Roggeveen ontdekte het eiland namelijk op paaszondag 1722. De inheemse bevolking van Paaseiland noemt het eiland echter Rapu Nui (grote rots). Paaseiland staat wereldwijd bekend om de Moai. Dat zijn honderden reusachtige, mysterieuze beelden die op het eiland te vinden zijn. Die beelden werden door de oorspronkelijke bewoners gebouwd. Zij gebruikten de beelden waarschijnlijk in rituelen om hun voorouders te eren.

Vandaag de dag is het grootste gedeelte van het eiland beschermd als nationaal park. Sinds 1995 staat Paaseiland ook op de werelderfgoedlijst van UNESCO.

Geschiedenis

Eerste inwoners

Enkele Moai-beelden op Paaseiland

Over de oorspronkelijke inwoners van Paaseiland is weinig bekend. Toch is de geschiedenis van het eiland in grote lijnen duidelijk. Volgens oude verhalen zouden de eerste inwoners Polynesische stammen zijn. Zij kwamen oorspronkelijk met twee kano's vanaf de Cookeilanden. De tocht werd geleid door de stamleider Hotu Matu'a. Hij vluchtte weg van het eiland nadat hij drie slagen had verloren. Toen zij aankwamen op het eiland was er al een inwoners met de naam Nga Tavake 'a Te Rona. Uiteindelijk besloten zij om permanent op het eiland te blijven. Het eiland zou namelijk in een droom aan hem getoond zijn.

Het is onduidelijk wanneer de Polynesische stammen precies aankwamen. Vaak wordt tussen 300 en 400 n.Chr. genoemd. Andere wetenschappers denken juist dat dat tussen 700 en 800 n.Chr. gebeurde. Latere studies stellen juist dat Paaseiland rond 1200 n.Chr. bewoond werd. Voor dat laatste onderzoek werd gebruikgemaakt van koolstofdatering op houtskool en fossielen van een uitgestorven palmsoort die enkel op het eiland voorkwam.

Ook is het een en ander bekend over de cultuur van de oorspronkelijke inwoners. Zij hadden een klassensysteem met duidelijke scheidingen tussen de klassen. De koning (ariki) had de belangrijkste status. Hij werd ook als een god vereerd. De eilanders bouwden enorme standbeelden (de Moai) om hun voorvaders te vereren. Lang had het eiland dan ook één cultuur onder één leider. Tegen de 15e eeuw was het eiland verdeeld onder twee groepen. In het westen en noorden regeerden de Tu'u en in het zuiden en oosten de 'Otu 'Itu. De twee groepen waren vijanden van elkaar. Kort na de Nederlandse ontdekking van het eiland brak dan ook een oorlog tussen beide groepen uit.

Europese ontdekking

Jacob Roggeveen analyseert de Moai-beelden

Op paaszondag 1722 ontdekten Jacob Roggeveen en zijn bemanning in de Stille Zuidzee een kaal en rotsachtig eiland. Roggeveen noemde het Paaseiland. Roggeveen ging aan land en zijn bemanning vermoordden ongeveer 12 eilanders. Ook beschreef hij de standbeelden op het eiland. Niet veel later bezocht de Spanjaard Felipe Gonzalez de Ahedo het eiland. Zowel Roggeveen als Gonzalez de Ahedo schreven dat alle standbeelden op het eiland rechtovereind stonden. Toen James Cook het eiland in 1774 bezocht, viel hem op dat sommige standbeelden omvergegooid waren. Cook had een bemanningslid uit Bora Bora dat met de inwoners kon communiceren. Zij vertelden hem dat de standbeelden voormalige stamhoofden uitbeelden.

Toen de Europeanen op Paaseiland aankwamen, waren er tussen de 3.000 en 4.000 inwoners. De samenleving van Paaseiland was toen al ingestort. Een eeuw daarvoor woonden er zo'n 15.000 mensen op het eiland. Het is onduidelijk waardoor dat precies kwam. Een populaire theorie is dat Paaseiland door ecocide aan zijn einde kwam. Het eiland stond ooit vol met (hoge) bomen. Ook kwamen er minstens zes vogelsoorten voor. Na de komst van de Polynesische stammen zouden die bomen een voor een gekapt worden. Een combinatie van overbejaging, overbevissing en ontbossing zorgden ervoor dat inwoners niet meer voedsel kwamen. Ook konden zij geen boten meer bouwen door een tekort aan hout. De ontbossing zorgde ook voor meer erosie, waardoor landbouw moeilijker werd. De matatao (krijgsvechters) kregen daardoor meer invloed. Zij maakten een einde aan de verering van voorouders. Vermoedelijk zijn daardoor de standbeelden omvergeduwd. In plaats daarvan ging de inwoners de god Makemake vereren.

Hoewel deze theorie een erg populaire verklaring is, is er weinig bewijs. De theorie gaat uit van een burgeroorlog, maar gevonden botten uit die tijd laten dat niet zien. Andere wetenschappers denken juist dat de bevolking van Paaseiland pas na de komst van de Europeanen begon te krimpen.

Kunst en cultuur

Mythologie en religie

De god Makemake.

Paaseiland had vroeger haar eigen mythologie. De belangrijkste god voor de eilanders was Makemake. Hij was de oppergod die de mensheid schiep en de god van de vruchtbaarheid. Later zou Makemake een meer prominente rol krijgen in de cultus van de vogelman. Makemake had geen vrouw. Mogelijk was hij de lokale versie van de Polynesische god Tane. Wel had Makemake een vriend genaamd Haua. Hij was het stamhoofd van de eieren. Andere goden waren Uoke (de god van verwoesting), Manana Take (de godin van de landbouw en veren) en Hina-Oio (de godin van waterdieren).

Ook zijn er enkele andere wezens in de mythologie van Paaseiland. De Aku-Aku waren de geesten van de doden. Die geesten konden volgens de eilanders verdreven worden. Een groot deel van de mythologie van Paaseiland is verloren gegaan. Hierdoor is veel onduidelijk over hoe die mythologie precies werkte.

Tegenwoordig zijn de meeste eilanders Rooms-katholiek. De mythologie is voor veel eilanders alsnog een vorm van bijgeloof.

Eiwedstrijd

Een voorbeeld van Rongorongo.

Op een eiland in de buurt van Paaseiland waren allemaal vogels. Toen bedachten de bewoners iets slims. Ze dachten: Hè, als we nou een wedstrijd houden: Je zwemt naar het eiland Motu Nui en pakt een ei van de bonte stern. Vervolgens zwem je weer terug naar de kliffen van Rano Kau. Degene die het snelst is, is een jaar lang de baas op het eiland.

Deze wedstrijd werd de Tangata manu genoemd. De tocht was niet zonder gevaar. Zo was er een sterke zeestroom en waren er ook haaien onderweg. De wedstrijd bestond in de periode van de cultus van de vogelman.

Taal en schrift

De inwoners van Paaseiland hadden oorspronkelijk hun eigen schrift: Rongorongo. Dat schrift bestond uit pictogrammen die in hout werden geschreven. Het schrift werd pas in de 19e eeuw ontdekt op houten tabletten. Die tabletten zijn nu in musea over de gehele wereld te vinden. Geen van de tabletten bevindt zich op Paaseiland zelf. Rongorongo is een mysterieus schrift, omdat niemand weet wat de woorden betekenen. De mensen die konden lezen en schrijven werden namelijk van het eiland ontvoerd door slavenvangers. Doorheen de jaren zijn er pogingen geweest om het schrift te ontcijferen, maar geen van die pogingen waren succesvol. Sommige figuren hebben de vorm van planten of dieren. Hierdoor denken sommige wetenschappers dat het een vroege vorm van schrijven was.

Paaseiland heeft haar eigen taal: Rapa Nui. Die taal wordt door zo'n 1.000 mensen op het eiland gesproken. Hiervan spreken 800 mensen de taal vloeiend. Vaak groeiden zij op met het Spaans en leerden de taal pas later. Rapa Nui behoort tot de Austronesische talen. Inmiddels heeft de taal veel invloeden uit het Spaans.

	Werelderfgoed in Chili
Nationaal park Paaseiland (Rapa Nui) · Kerken van Chiloé · Historische wijk van de havenstad Valparaíso · Salpetergroeves Humberstone en Santa Laura · Mijnstad Sewell · Qhapac Ñan, wegennetwerk van de Andes · Nederzetting en kunstmatige mummificatie van de Chinchorrocultuur in de regio's Arica en Parinacota

@@ Regel 8: / Regel 8: @@
 | oppervlakte  = 163.6 km2
 | omtrek       =
-| inwoners     = 7,750 <small>(2017)</small>
+| inwoners     = 7.750 <small>(2017)</small>
 | talen        = [[Spaans]] en [[Rapa Nui (dialect)|Rapa Nui]]
 | feestdag     =
@@ Regel 14: / Regel 14: @@
 | portaal      = WikiKidsAtlas
 }}
-'''Paaseiland''' is een eiland in de [[Grote Oceaan]], dat toebehoort aan het land [[Chili]]. Het is een van de meest geïsoleerde eilanden op aarde en wereldberoemd vanwege de [[moai]] (enorme standbeelden van vulkanisch gesteente) die je er vindt. Paaseiland is een eiland vol mysteries zeggen velen, en wordt hierdoor elke dag door veel toeristen bezocht. De inheemse bevolking noemt het eiland geen Paaseiland, maar Rapu Nui, wat "grote rots" betekent.
+'''Paaseiland''' is een [[Polynesië|Polynesisch]] eiland in de [[Grote Oceaan]]. Het eiland hoort bij het land [[Chili]] en valt onder de regio [[Valparaíso (regio)|Valparaíso]] samen met het [[Juan Fernández-archipel]] en de [[Desventuradaseilanden]]. Paaseiland ligt op zo'n 3.760 kilometer voor de Chileense kust, 4.231 kilometer van het eiland [[Tahiti]] en 2.100 kilometer van de [[Pitcairneilanden]]. Hierdoor is het ook een van de meest geïsoleerde plaatsen ter wereld. Op het eiland wonen zo'n 7.750 mensen (in 2017). De hoofdplaats van Paaseiland is [[Hanga Roa]].
-== Ontdekking ==
-Op paaszondag 1722 ontdekten Jacob Roggeveen en zijn bemanning in de Stille Zuidzee een kaal en rotsachtig eiland. Roggeveen noemde het Paaseiland. Alleen de honderden reusachtige stenen beelden herinneren eraan dat op het eiland ooit een beschaving heeft gebloeid.
+Het eiland is vernoemd naar [[Pasen]]. De Nederlandse ontdekkingsreiziger [[Jacob Roggeveen]] ontdekte het eiland namelijk op paaszondag 1722. De inheemse bevolking van Paaseiland noemt het eiland echter ''Rapu Nui'' (grote rots). Paaseiland staat wereldwijd bekend om de [[Moai]]. Dat zijn honderden reusachtige, mysterieuze beelden die op het eiland te vinden zijn. Die beelden werden door de oorspronkelijke bewoners gebouwd. Zij gebruikten de beelden waarschijnlijk in rituelen om hun voorouders te eren.
-==Eiwedstrijd==
-Op een [[eiland]] in de buurt van Paaseiland waren allemaal [[vogels]]. Toen bedachten de [[Bewoner|bewoners]] iets slims. Ze dachten: Hè, als we nou een [[wedstrijd]] houden: Je [[Zwemmen|zwemt]] naar een [[eiland]] en pakt een [[ei]] en zwemt weer terug. Degene die het snelst is, is een jaar lang de baas op het eiland.
+Vandaag de dag is het grootste gedeelte van het eiland beschermd als [[nationaal park]]. Sinds 1995 staat Paaseiland ook op de [[werelderfgoedlijst]] van [[UNESCO]].
+==Geschiedenis==
+===Eerste inwoners===
+[[File:Ahu-Akivi-1.JPG|right|300px|thumb|Enkele [[Moai]]-beelden op Paaseiland]]
+Over de oorspronkelijke inwoners van Paaseiland is weinig bekend. Toch is de geschiedenis van het eiland in grote lijnen duidelijk. Volgens oude verhalen zouden de eerste inwoners Polynesische stammen zijn. Zij kwamen oorspronkelijk met twee [[kano|kano's]] vanaf de [[Cookeilanden]]. De tocht werd geleid door de stamleider Hotu Matu'a. Hij vluchtte weg van het eiland nadat hij drie slagen had verloren. Toen zij aankwamen op het eiland was er al een inwoners met de naam Nga Tavake 'a Te Rona. Uiteindelijk besloten zij om permanent op het eiland te blijven. Het eiland zou namelijk in een droom aan hem getoond zijn.
+Het is onduidelijk wanneer de Polynesische stammen precies aankwamen. Vaak wordt tussen 300 en 400 n.Chr. genoemd. Andere wetenschappers denken juist dat dat tussen 700 en 800 n.Chr. gebeurde. Latere studies stellen juist dat Paaseiland rond 1200 n.Chr. bewoond werd. Voor dat laatste onderzoek werd gebruikgemaakt van [[koolstofdatering]] op [[houtskool]] en fossielen van een uitgestorven palmsoort die enkel op het eiland voorkwam.
+Ook is het een en ander bekend over de cultuur van de oorspronkelijke inwoners. Zij hadden een klassensysteem met duidelijke scheidingen tussen de klassen. De koning (''ariki'') had de belangrijkste status. Hij werd ook als een god vereerd. De eilanders bouwden enorme standbeelden (de [[Moai]]) om hun voorvaders te vereren. Lang had het eiland dan ook één cultuur onder één leider. Tegen de 15e eeuw was het eiland verdeeld onder twee groepen. In het westen en noorden regeerden de ''Tu'u'' en in het zuiden en oosten de '''Otu 'Itu''. De twee groepen waren vijanden van elkaar. Kort na de Nederlandse ontdekking van het eiland brak dan ook een oorlog tussen beide groepen uit.
+=== Europese ontdekking ===
+[[File:L'écriture,_p._127.jpg|left|250px|thumb|Jacob Roggeveen analyseert de Moai-beelden]]
+Op paaszondag 1722 ontdekten Jacob Roggeveen en zijn bemanning in de [[Stille Zuidzee]] een kaal en rotsachtig eiland. Roggeveen noemde het Paaseiland. Roggeveen ging aan land en zijn bemanning vermoordden ongeveer 12 eilanders. Ook beschreef hij de standbeelden op het eiland. Niet veel later bezocht de Spanjaard [[Felipe Gonzalez de Ahedo]] het eiland. Zowel Roggeveen als Gonzalez de Ahedo schreven dat alle standbeelden op het eiland rechtovereind stonden. Toen [[James Cook]] het eiland in 1774 bezocht, viel hem op dat sommige standbeelden omvergegooid waren. Cook had een bemanningslid uit [[Bora Bora]] dat met de inwoners kon communiceren. Zij vertelden hem dat de standbeelden voormalige stamhoofden uitbeelden.
+Toen de Europeanen op Paaseiland aankwamen, waren er tussen de 3.000 en 4.000 inwoners. De samenleving van Paaseiland was toen al ingestort. Een eeuw daarvoor woonden er zo'n 15.000 mensen op het eiland. Het is onduidelijk waardoor dat precies kwam. Een populaire theorie is dat Paaseiland door [[ecocide]] aan zijn einde kwam. Het eiland stond ooit vol met (hoge) bomen. Ook kwamen er minstens zes vogelsoorten voor. Na de komst van de Polynesische stammen zouden die bomen een voor een gekapt worden. Een combinatie van overbejaging, overbevissing en ontbossing zorgden ervoor dat inwoners niet meer voedsel kwamen. Ook konden zij geen boten meer bouwen door een tekort aan hout. De ontbossing zorgde ook voor meer [[erosie]], waardoor landbouw moeilijker werd. De ''matatao'' (krijgsvechters) kregen daardoor meer invloed. Zij maakten een einde aan de verering van voorouders. Vermoedelijk zijn daardoor de standbeelden omvergeduwd. In plaats daarvan ging de inwoners de god [[Makemake (god)|Makemake]] vereren.
+Hoewel deze theorie een erg populaire verklaring is, is er weinig bewijs. De theorie gaat uit van een burgeroorlog, maar gevonden botten uit die tijd laten dat niet zien. Andere wetenschappers denken juist dat de bevolking van Paaseiland pas na de komst van de Europeanen begon te krimpen.
+==Kunst en cultuur==
+===Mythologie en religie===
+[[File:Makemake.jpg|right|300px|thumb|De god [[Makemake (god)|Makemake]].]]
+Paaseiland had vroeger haar eigen [[mythologie]]. De belangrijkste god voor de eilanders was [[Makemake (god)|Makemake]]. Hij was de oppergod die de mensheid schiep en de god van de vruchtbaarheid. Later zou Makemake een meer prominente rol krijgen in de ''cultus van de vogelman''. Makemake had geen vrouw. Mogelijk was hij de lokale versie van de Polynesische god [[Tane]]. Wel had Makemake een vriend genaamd [[Haua]]. Hij was het stamhoofd van de eieren. Andere goden waren [[Uoke]] (de god van verwoesting), [[Manana Take]] (de godin van de landbouw en veren) en [[Hina-Oio]] (de godin van waterdieren).
+Ook zijn er enkele andere wezens in de mythologie van Paaseiland. De [[Aku-Aku]] waren de geesten van de doden. Die geesten konden volgens de eilanders verdreven worden. Een groot deel van de mythologie van Paaseiland is verloren gegaan. Hierdoor is veel onduidelijk over hoe die mythologie precies werkte.
+Tegenwoordig zijn de meeste eilanders [[Rooms-Katholieke Kerk|Rooms-katholiek]]. De mythologie is voor veel eilanders alsnog een vorm van [[bijgeloof]].
+===Eiwedstrijd===
+[[File:Rongorongo_B-v_Aruku-Kurenga_(end).jpg|left|300px|thumb|Een voorbeeld van [[Rongorongo]].]]
+Op een [[eiland]] in de buurt van Paaseiland waren allemaal [[vogels]]. Toen bedachten de [[Bewoner|bewoners]] iets slims. Ze dachten: Hè, als we nou een [[wedstrijd]] houden: Je [[Zwemmen|zwemt]] naar het eiland [[Motu Nui]] en pakt een ei van de [[bonte stern]]. Vervolgens zwem je weer terug naar de kliffen van [[Rano Kau]]. Degene die het snelst is, is een jaar lang de baas op het eiland.
+Deze wedstrijd werd de ''[[Tangata manu]]'' genoemd. De tocht was niet zonder gevaar. Zo was er een sterke [[zeestroom]] en waren er ook haaien onderweg. De wedstrijd bestond in de periode van de ''cultus van de vogelman''.
+===Taal en schrift===
+De inwoners van Paaseiland hadden oorspronkelijk hun eigen schrift: [[Rongorongo]]. Dat schrift bestond uit [[pictogram]]men die in hout werden geschreven. Het schrift werd pas in de 19e eeuw ontdekt op houten tabletten. Die tabletten zijn nu in musea over de gehele wereld te vinden. Geen van de tabletten bevindt zich op Paaseiland zelf. Rongorongo is een mysterieus schrift, omdat niemand weet wat de woorden betekenen. De mensen die konden lezen en schrijven werden namelijk van het eiland ontvoerd door slavenvangers. Doorheen de jaren zijn er pogingen geweest om het schrift te ontcijferen, maar geen van die pogingen waren succesvol. Sommige figuren hebben de vorm van planten of dieren. Hierdoor denken sommige wetenschappers dat het een vroege vorm van schrijven was.
+Paaseiland heeft haar eigen taal: [[Rapa Nui (dialect)|Rapa Nui]]. Die taal wordt door zo'n 1.000 mensen op het eiland gesproken. Hiervan spreken 800 mensen de taal vloeiend. Vaak groeiden zij op met het [[Spaans]] en leerden de taal pas later. Rapa Nui behoort tot de [[Austronesische talen]]. Inmiddels heeft de taal veel invloeden uit het Spaans.
+{{Navigatie werelderfgoed Chili}}
 [[Categorie:Paaseiland| ]]
+[[Categorie:Werelderfgoed in Chili]]