Mustafa Kemal Atatürk

Atatürk in de jaren 30

Mustafa Kemal Atatürk, vroeger bekend als Mustafa Kemal Pasja of Mustafa, (Thessaloniki, 19 mei 1881 – Istanboel, 10 november 1938) was een legerofficier in het Ottomaanse Rijk en later in Turkije. Hij richtte in 1922 het moderne Turkije op, waarna hij de eerste president werd. Onder Atatürk werden verschillende moderniseringen doorgevoerd, gebaseerd op westerse landen. Atatürk betekent vader van de Turken. Hij wordt in Turkije ook beschouwd als vader des vaderlands.

Levensloop

Hij werd geboren op 19 mei 1881. Hij ging naar de militaire academie. In 1935 verhuisde hij naar Istanboel. Hij kreeg levercirrose. Hij dronk erg veel anijsdrank (raki), terwijl dit erg slecht is voor iemand met levercirrose. Uiteindelijk overleed hij op 10 november 1938. Hij werd pas jaren later begraven, omdat er voor hem een speciaal graf werd gemaakt.

Beleid

Atatürk beschouwde de islam en de politiek daarom heen als de grootste reden voor het verval van het Ottomaanse Rijk. Daarom besloot hij om van Turkije een strikt seculier land te maken. Dit heet ook wel laïcité.

In de Turkse Grondwet kwam te staan dat Turkije een seculiere staat werd. Religieus onderwijs werd verboden en in plaats daarvan moeste alle jongens en meisjes naar openbare scholen. Op deze scholen werd alleen les gegeven over literatuur, wetenschap en cultuur. Dit was voor die tijd best bijzonder, omdat eerder alleen jongens naar school konden. Atatürk wilde dat Turkije meer technologische vooruitgang zou maken, zodat het land op kon tegen de moderne, westerse landen van die tijd.

Hoewel Atatürk het dragen van een fez (voor mannen) en een hoofddoek (voor vrouwen) nooit verbood, moedigde hij het dragen van moderne, westerse kleding aan. Zo droeg hij zelf maatpakken en droeg zijn vrouw, Latife Uşaki, geen hoofddoek. Op officiële staatsontvangsten werden mannen en vrouwen niet meer gescheiden. Sabiha Gökçen, de eerste vrouwelijke gevechtspiloot ter wereld, speelde hierin een belangrijke rol. In bioscoopjournaals werd zij gepresenteerd als de moderne, ongesluierde Turkse vrouw die zelf carrière maakte.

Ten slotte vond Atatürk het belangrijk dat de bevolking van Turkije zichzelf zouden gaan zien als Turken en niet meer voornamelijk als moslims. Dit heet turkificatie. Hiertoe werd een nieuw Turks alfabet opgesteld. Zo werd het Turks niet meer in het Arabisch-Perzische Ottomaanse alfabet geschreven, maar in het Latijnse alfabet dat veel Europese talen ook gebruiken. Daarnaast werden leenwoorden uit het Arabisch en Perzisch vervangen met nieuwe Turkse woorden. Op scholen en in musea werden tentoonstellingen gehouden over de Hettieten. Dit is een volk uit de Oudheid dat leefde in het gebied dat nu Turkije is. Atatürk probeerde hiermee de culturele invloed van de Perzische en Arabische cultuur terug te dringen om zo een zelfstandige Turkse cultuur vorm te geven.

Deze turkificatie had ook een keerzijde. Zo moesten alle inwoners, dus ook Koerden, Armenen en Grieken, een Turkse achternaam aannemen en zich beschouwen en gedragen als Turken. Burgers die geen Turks spraken konden zich niet verkiesbaar stellen bij verkiezingen, alle kleren moesten van Turkse komaf zijn, Armenen en Grieken konden geen ambtenaren, advocaten, bouwvakkers, ambachtslieden, kappers en boodschappers zijn, en buitenlanders mochten geen winkels openen op het platteland. Het dieptepunt was de Hervestigingswet van 1934, waarbij niet-Turken gedwongen moesten verhuizen om ervoor te zorgen dat ze zo werden verspreid dat ze in geen enkel gebied in de meerderheid waren. Koerden en Armenen moesten naar het westen verhuizen, omdat zij vooral in het oosten woonden. Grieken en Joden moesten andersom naar het oosten verhuizen, omdat zij vooral in en rondom Istanboel, Edirne en het westen van Turkije woonden.

Ook Sabiha Gökçen, de eerste gevechtspilote, is mogelijk geturkificeerd. Volgens Hripsime Sebilciyan, iemand die met Sabiha Gökçen opgroeide, was zij bijvoorbeeld eigenlijk Armeens. Volgens taalkundige Pars Tuğlacı was Gökçen een weeskind dat achterbleef na de Armeense genocide. Atatürk adopteerde haar echter en verzweeg haar Armeense achtergrond om de turkificatie te bevorderen. Haar Turkse naam, Gökçen, betekent letterlijk 'van de lucht', en is dus pas aan haar gegeven toen ze een gevechtspilote werd.

Veel bronnen uit Turkije ontkennen echter dat Gökçen Armeens was. Ülkü Adatepe, een vrouw die ook door Atatürk was geadopteerd, zegt dat Gökçen van Bosnische afkomst was.

Vernoemingen

De volgende dingen zijn naar hem vernoemd:

• Kemal Atatürkstraat in Utrecht
• Luchthaven Istanboel Atatürk

Biografie

• Het leven van Atatürk