Ivan IV van Rusland
Ivan IV van Rusland, beter bekend als Ivan de Verschrikkelijke (25 augustus 1530-18 maart 1584) was de laatste grootvorst van Moskou en de eerste tsaar van Rusland. Ivan IV was grootvorst tussen 1533 en 1547 en tsaar tussen 1547 en 1584. De Russen zelf noemen hem vaak Ivan Grozny. Het woord "grozny" betekent iets als machtig, streng of ontzagwekkend. In het Nederlands en veel andere talen wordt vaak "verschrikkelijk" gebruikt, maar dit is dus technisch fout.
Hij was de zoon van Vasili III. Nadat zijn vader overleed werd Ivan de Verschikkelijke grootvorst op driejarige leeftijd. In 1547 werd Ivan uitgeroepen tot tsaar toen hij 16 jaar oud was. Hiermee werd het tsaardom Rusland gesticht. Ivan de Verschrikkelijke heeft ervoor gezorgd dat Rusland een modern land werd, maar dit ging uiteindelijk ten koste van de bevolking en de economie. Hij maakte Rusland een stuk groter en verkleinde de macht van de Russische adel. Onder Ivan de Verschrikkelijke gebeurde ook veel gewelddadige dingen, zoals het bloedbad van Novgorod en de verbranding van Moskou. Ivan de Verschrikkelijke wordt vaak gezien als een slimme leider, maar had ook last van allerlei mentale problemen. Vooral aan het einde van zijn regeerperiode namen deze problemen toe. Ook werd hij gewelddadiger en vermoordde zelfs zijn eigen zoon.
Na zijn dood werd hij opgevolgd door tsaar Fjodor I.
Levensloop
Jeugd
Ivan IV van Rusland werd in 1530 geboren onder de naam Ivan Glinksy. Hij was de zoon van grootvorst Vasili III, die stierf toen Ivan 3 jaar oud was. Ivans moeder Jelena Glinksy werd toen vorstin. Zij overleed toen Ivan 8 jaar oud was. Veel historici denken dat zij door de Bojaren werd vermoord. Bojaren waren mensen die macht hadden. Ivan wordt betrokken in een hevige machtsstrijd tussen twee Bojaren-families. de sjoejkski's en de bjelski's. De jonge leergierige en intelligente troonopvolger Ivan werd door de Bojaren met minachting behandeld en aan zijn lot overgelaten. Hierdoor ontwikkelde Ivan een haat tegen de Bojaren waarop hij later wraak zou nemen.
Als Ivan 13 jaar oud is, is hij het zat en laat Andrej Sjoejski, een Bojaar die op illegale wijze de macht heeft gegrepen, opeten door hongerige jachthonden. Hij neemt zelf de leiding over. Pas toen Ivan 16 jaar oud was werd hij gekroond. Dit gebeurde op 16 januari 1547 in de Kathedraal van de Ontslapenis van de Moeder Gods in het Kremlin van Moskou. Ivan kreeg toen de titel tsaar, wat de heersers van Rusland na hem bleven gebruiken tot aan de Russische Revolutie in 1917. Twee weken later trouwde hij Anastasia Romanov uit het huis Romanov. Zij kreeg de titel van tsarina.
Door de kroning tot tsaar wilde Ivan laten zien dat hij de heerser van Rusland was en dat Rusland een sterk land was.
Regeerperiode: Binnenlands beleid
De regeerperiode van Ivan de Verschrikkelijke staat bekend als erg vreedzaam. Ook werd Rusland gemoderniseerd door Ivan de Verschrikkelijke. Het rechtssysteem werd hervormd gedurende zijn regeerperiode en ook richtte hij een professioneel leger op. Daarnaast stichtte hij de Zemsky Sobor (een soort parlement) en een raad van edelen. Ook zorgde hij ervoor dat de Russisch-Orthodoxe Kerk dezelfde tradities had in heel het land. De afgelegen regio's van Rusland, voornamelijk in het noordoosten, kregen ook zelfbestuur. Onder Ivan de Verschrikkelijke kwam in 1553 de eerste drukpers naar Rusland. Hierdoor konden boeken, waaronder de Bijbel, makkelijk en snel verspreid worden. De drukpers was eerst niet geliefd. De drukkerij waar deze stond werd in de brand gestoken en de eigenaars moesten het land uit vluchten. Toch bleef de drukpers in Rusland. Onder Ivan de Verschrikkelijke werd begonnen met de bouw van het beroemde Basiliuskathedraal.
In de jaren 1560 kreeg Rusland te maken met lange droogtes, waardoor de oogsten mislukten. Ook voerde het land een oorlog met de Pools-Litouwse Gemenebest en die verliep slecht voor de Russen. Daarnaast werd het land binnengevallen door de Tataren en de zee werd geblokkeerd door de Zweden en Polen. Ook stapte een adviseur van Ivan over naar de Polen en zijn eerste vrouw overleed in dezelfde periode. Ivan kreeg hierdoor een wantrouwen tegenover de Russische adel.
Vervolgens richtte Ivan IV een eigen persoonlijke leger op, genaamd de Oprichniki. Dit waren als het ware de bodyguards van de tsaar en hadden veel aanzien. Op het hoogtepunt bestond het leger uit zo'n 1000 man. Ivan de Verschrikkelijke beschuldigde veel edelen van landverraad en liet ze ombrengen of verplichtte ze het land te verlaten. De overige adel werden opgenomen in de Oprichniki. Iedere lid kreeg een groot landgoed. Dit was vergelijkbaar met het vorige systeem van landeigenaren, maar de Oprichniki waren niet aansprakelijk voor hun daden. Onder Ivan de Verschrikkelijke stegen ook veel prijzen hierdoor. Vooral de prijs van graan werd 10 keer zo duur.
In 1570 brak de pest uit in Rusland, waarbij veel mensen overleden. De pest brak tijdens een hongersnood. Ook was de Lijflandse Oorlog nog steeds bezig tegen de Pools-Litouwse Gemenebest. Ivan was bang dat de stad Novgorod, die hard door de ziekte getroffen was, zich zou overgeven aan de Polen en Litouwers. Hij besloot daarom de stad binnen te vallen tijdens het bloedbad van Novgorod. Volgens bronnen uit die tijd werden er 600.000 mensen vermoord, maar historici zeggen dat dit onmogelijk is. Novgorod had namelijk hooguit 20.000 toentertijd. De aanval was ook erg wreed. Stadsbewoners werden in het ijskoude water van de Volkhov gegooid, de aartsbisschop werd vermoord en veel mensen moesten de stad verlaten. Historici denken tegenwoordig dat er zo'n 2.000 tot 3.000 omkwamen tijdens de aanval.
Regeerperiode: Buitenlands beleid
Ivan de Verschrikkelijke wilde veel werkers uit Duitsland halen, maar door de oorlog met Polen-Litouwen kwamen zij niet door de haven Lübeck. Hoewel Ivan IV de haven van Ivangorod liet bouwen in 1550, werd deze weinig gebruikt. Ook de andere havens aan de Oostzee bleven ongebruikt. Ivan de Verschrikkelijke zorgde ervoor dat Rusland goede banden kreeg met Engeland. Het ging vooral om economische banden, maar Ivan wilde ook militaire bondgenoten worden met Engeland. De Engelse koningin Elizabeth I wilde dit niet. De Engelsen kregen toegang tot de haven van Archangelsk, waarvoor ze geen kosten hoefden te betalen. Aangezien de oorlog met Polen-Litouwen erg slecht ging, vroeg Ivan de Verschrikkelijke of hij in Engeland kon wonen als de Polen en Litouwers zijn land innamen. Koning Elizabeth I gaf hier toestemming voor, maar Ivan de Verschrikkelijke moest wel zelf betalen voor wat hij nodig had. Uiteindelijk bleek dit niet nodig te zijn.
De Kanaat Kazan viel geregeld het noordoosten van Rusland binnen. Op 16 juni 1552 trok Ivan met een groot leger naar de kanaat en 14 dagen later werd de hoofdstad ingenomen. Uiteindelijk viel de kanaat op 2 oktober. Veel inwoners van het land werden vervolgens tot slaaf gemaakt of vermoord. Kazan werd nu onderdeel van Rusland.
De overwinning op Kazan werd gevierd met de bouw van veel kerken en kathedralen door heel Rusland. Later werd ook de Kanaat Astrachan ingenomen. Gedurende de regering van Ivan de Verschrikkelijke werd ook Siberië ontdekt en gekoloniseerd. Hierdoor werd Rusland een heel stuk naar het oosten uitgebreid.
Toch vonden er gedurende Ivans regeerperiode ook veel oorlogen plaats. Tussen 1568 en 1570 voerde hij een oorlog met het Ottomaanse Rijk. In 1558 begon Ivan de Verschrikkelijke de Lijflandse Oorlog om toegang te krijgen tot de Oostzee. Hierdoor kwam hij in oorlog met de Pools-Litouwse Gemenebest en Zweden. De oorlgo zou 24 jaar duren en was erg onsuccesvol voor de Russen.
Overlijden
Ivan de Verschrikkelijke werd aan het einde van zijn leven steeds gewelddadiger en had ook woedeproblemen. Dit reageerde hij af op de mensen om hem heen. In 1581 vermoordde hij tijdens een woede-uitbarsting zijn troonopvolger en zoon, Ivan Ivanovitsj. De tsaar overleed op 28 maart 1584. Hij kreeg een beroerte tijdens een potje schaken en overleed diezelfde dag. Uiteindelijk werd hij opgevolgd door zijn zoon, Fjodor I.
Huwelijk en kinderen
Ivan de Verschrikkelijke is tijdens zijn leven zeven keer getrouwd. Toch werden maar vier huwelijken erkend door de Russisch-Orthodoxe Kerk. Na zijn kroning tot tsaar in 1547 trouwde hij met Anastasia Romanovna. Met haar had hij zes kinderen:
- Anna (1549-1550)
- Maria (1551-1552)
- Dmitri (1552-1553)
- Ivan (1554-1581)
- Eudokia (1556-1558)
- Fjodor I (1557-1598)
Zijn eerste vrouw overleed op 7 augustus 1560.
Op 21 augustus 1561 trouwde hij met zijn tweede vrouw. Dit was Maria Temrjoekovna van Circassian. Samen hadden zij één zoon, Vasili, die geboren werd in 1563. Slechts een paar maanden na de geboorte liet zijn oppas hem per ongeluk vallen. Hierdoor viel het kind in het water en verdronk. Zijn tweede vrouw overleed in 1569.
Zijn derde vrouw was Martha Vasilievna Sobakina met wie hij trouwde in 1571. Slechts twee weken na het huwelijk overleed zij. Waarschijnlijk is zij vermoord door middel van vergif.
Zijn vierde vrouw was Anna Ivanovna Koltovskaja met wie hij trouwde in 1572. Een jaar later, in 1573, scheidden de twee en Ivan zond zijn vrouw naar een klooster. Hier leefde zij de rest van haar leven tot haar dood in 1626.
Zijn vijfde vrouw was Anna Grigorjevna Vasiltsjikova. De twee trouwden in 1575, maar overleed in 1579. De twee bleven wel altijd bij elkaar, ook al ging zijn vrouw een jaar lang naar een klooster.
In 1579 trouwde Ivan zijn zesde vrouw, Vasili Melentjeva. Zij ging echter vreemd en had een minnaar. Hierdoor werd ook zij naar een klooster gestuurd. Overigens is over dit huwelijk erg veel onduidelijk. Het kan het zijn dat zij slechts een minnaar van Ivan de Verschrikkelijke is geweest en de twee niet getrouwd waren.
Het laatste huwelijk vond plaats in september 1580 met Maria Fjodorovna Nagaja. De twee kregen in 1583 één zoon, Dimitri Ivanovitsj. Na de dood van Ivan de Verschrikkelijke moesten zij Rusland verlaten en zijn zoon werd vermoord in 1591. Zijn laatste vrouw overleed in 1612.
Reputatie
Ivan de Verschrikkelijke wordt op schilderijen vaak afgebeeld als oude man met een lange baard en streng, lelijk gezicht. In teksten uit die tijd werd Ivan de Verschrikkelijke als lang beschreven. Toen zijn graf in 1963 werd geopend bleek de tsaar 178 cm te zijn, wat lang was voor die tijd. Ook was hij tussen de 85 en 90 kilo geweest. Waarschijnlijk had de tsaar veel ziektes opgelopen aan het einde van zijn leven. Ook was zijn lichaam vrij ongelijk.
Nog altijd is Ivan de Verschrikkelijke een van de bekendste tsaren in de Russische geschiedenis. Hoewel Ivan de Verschrikkelijke tegenwoordig vaak als een "slechte man" wordt gezien, was in zijn tijd erg populair. Ivan de Verschrikkelijke heeft Rusland hervormd en uitgebreid. Toch waren zijn oorlogen niet allemaal succesvol en zijn economische hervormingen zorgde voor veel problemen. Onder Ivan de Verschrikkelijke nam de Russische staatsschuld enorm toe. Ook zorgde de oorlogen ervoor dat het aantal mannen in Rusland was afgenomen. De economie viel bijna uit elkaar. De tijd na zijn dood wordt ook wel de Tijd der Troebelen genoemd.
Later werd Ivan de Verschrikkelijke vooral bekend om zijn woede-uitbarstingen en gewelddadige karakter. In de Sovjet-Unie werd hij vaak als een tiran afgebeeld, die vreselijke dingen deed tegenover zijn eigen bevolking. Ivan de Verschrikkelijke werd vergeleken met de latere tsaren van Rusland, waaronder de laatste tsaar Nicolaas II. Overigens vonden de Sovjets Ivan de Verschrikkelijke niet helemaal slecht. Sovjetleider Jozef Stalin noemde Ivan de Verschrikkelijke een sterke leider, zoals tsaar Peter de Grote. Na de val van de Sovjet-Unie was er zelfs een idee om Ivan de Verschrikkelijke heilig te laten verklaren, maar de Russisch-Orthodoxe Kerk was hiertegen. Het idee van Ivan de Verschrikkelijke als medogenloze leider kwam vooral door de driedelige film Ivan de Verschrikkelijke van Sergej Eisenstein. Later werd dit ook in andere films overgenomen. In de film Night at the Museum: Battle of the Smithsonian uit 2009 wordt Ivan de Verschrikkelijke als vijand afgebeeld samen met Napoleon Bonaparte en Al Capone.
|
Tsaardom Rusland (1547-1721) Keizerrijk Rusland (1721-1917) | |