Elfstedentocht
De Elfstedentocht (Fries: Âlvestêdetocht) is een schaatswedstrijd van ruim 200 kilometer over natuurijs in de provincie Friesland, gereden door de Friezen uit het Noorden. De Elfstedentocht wordt ook wel de Tocht der tochten genoemd, aangezien het de beroemdste schaatswedstrijd van Nederland is en veel mensen het een eer vinden om mee te mogen doen of er überhaupt bij te mogen zijn.
De eerste Elfstedentocht werd in 1909 gehouden. Echter vind er niet elk jaar een Elfstedentocht plaats. De laatste keer was in 1997, waardoor er deze eeuw nog geen eentje heeft plaats gevonden. In totaal zijn er "maar" 15 Elfstedentochten geweest. De reden waarom er zo weinig Elfstedentochten geweest zijn heeft te maken met de ligging van Friesland zelf, het ligt aan de zee. 's Winters vriest het meestal niet heel erg hard in Friesland en de wind komt meestal van zee, waardoor het op het land warmer wordt. Voor een Elfstedentocht moet de wind uit het oosten komen, dus vanaf het land, om zou koude lucht uit Rusland/Oost-Europa mee te nemen. Aangezien Nederland veel te maken heeft met zuidwestenwind, waardoor het 's winters niet altijd goed genoeg vriest. Mocht de wind goed staan, moet dit ook nog een aantal dagen zo blijven om het ijs dik genoeg te laten worden. Mocht het nou is een keer een winter goed koud zijn, mag de Elfstedentocht maar een keer worden gereden. De meeste Elfstedentocht vinden plaats in januari en februari, een enkele is in december gehouden. Elke winter wordt er gesproken over "Elfstedenkoorts", een soort van hype of de "Elfstedentocht er wel of niet gaat komen".
De Elfstedentocht is vernoemd naar de Friese elf steden. Achter elkaar zijn dit Leeuwarden, Sneek, IJlst, Sloten, Stavoren, Hindeloopen, Workum, Bolsward, Harlingen, Franeker en Dokkum. Het begin- en eindpunt is de Friese hoofdstad Leeuwarden, waardoor men via een netwerk van sloten, kanalen en meren een rondje schaatst.
Geschiedenis
In 1845 stond er in de krant dat 3 Friese mannen in één dag 11 steden hadden afgeschaatst. Ze deden er 14 en ½ uur over. In de winter van 1890-1891 trokken honderden Friezen over het ijs langs de elf steden. Ze probeerden steeds sneller te rijden. De recordtijd was toen 12 uur en 55 minuten (De wedstrijdrijders doen er tegenwoordig ongeveer 7 uur over). Als bewijs dat ze de hele route hadden gereden namen ze briefjes mee met daarop handtekeningen van de cafés en restaurants langs de route. Op 2 januari 1909 werd de eerste echte Elfstedentocht gereden. Er deden 23 rijders aan mee. De mensen schaatsten toen nog op 'houtjes', die ook wel de Friese doorlopers genoemd worden. Tegenwoordig schaatsen de mensen op noren of klapschaatsen, daar rijden ze natuurlijk veel sneller op. In 1909 werd de Vereniging de Friesche Elf Steden opgericht. Sindsdien organiseert deze vereniging de tocht. Dat kan niet elk jaar. Het is steeds weer afwachten of het koud genoeg wordt. Soms gaan er jaren voorbij zonder Elfstedentocht, zoals tussen 1963 en 1985 toen is er 22 jaar lang geen tocht gereden. In 1997 werd de tocht voor de vijftiende en tot nu toe laatste keer gehouden.
Elke Elfstedentocht is anders; soms schijnt de zon en soms waait het hard. Mensen die aan de tocht deelnamen moesten veel kracht en doorzettingsvermogen hebben want vroeger had je geen speciale schaatspakken. De mensen trokken een paar hemden en truien over elkaar aan en stopten er soms kranten tussen om de wind tegen te houden. In 1929 was het ijskoud en er stond een keiharde wind. In dat jaar werd de Elfstedentocht op 12 februari gereden; het vroor toen 18 graden. Niemand keek naar de start, want het was veel te koud. De meeste wedstrijdrijders hebben de streep toen niet gehaald. Vaak was de Elfstedentocht gereden in de bittere koude. Zoals bijvoorbeeld in "de Hel van 63" - vanwege de strenge winter van dat jaar. Deelnemers hebben wel eens vingers en tenen verloren aan de kou, het vroor wel -18. Deze tocht is in 2009 verfilmd.
Om een Elfstedentocht te kunnen houden moet het natuurlijk eerst heel hard vriezen en het ijs moet minsten 13 - 15 centimeter dik zijn om al die duizenden mensen te kunnen dragen. De veiligheid staat bij de Elfstedentocht voorop. Pas als het ijs over de hele route veilig is, kan de tocht doorgaan. De route is verdeeld in rayons (dat zijn stukjes van de route), er zijn eenentwintig rayonhoofden. Elke rayonhoofd is verantwoordelijk voor zijn eigen rayon. De ijsmeester is de baas van de rayonhoofden. Hij is verantwoordelijk voor het ijs op de hele route. Samen beslissen ze of een Elfstedentocht kan worden gereden. Soms moet de natuur een handje worden geholpen, zoals in 1997, toen is in Nederland de eerste ijstransplantatie geweest. Bij een ijstransplantatie zaagt de brandweer eerst het oude, te dunne ijs weg. De nieuwe blokken ijs worden in het water gelegd en vriezen aan het oude ijs, dat wel goed is, vast.
Vanwege het steeds warmer wordende klimaat worden ook de Friese winters zachter. De kans op een Elfstedentocht wordt daardoor dus ook steeds kleiner. Waarschijnlijk hangt dit ermee samen dat de tocht nu al sinds 1997 niet meer is gereden.
Begin februari 2012 leek het er even op dat de Elfstedentocht opnieuw georganiseerd kon worden. Op 8 februari werd echter bekend gemaakt dat het niet door kon gaan, aangezien het niet veilig genoeg was op het ijs en het binnen enkele dagen weer ging dooien. In 2013 vroor het ook veel, maar opnieuw niet genoeg voor voldoende ijs. Nog steeds is er elkaar rond januari en februari wel elke een dag een nieuwsitem over de Elfstedentocht, meestal als uitkomst dat deze niet doorgaat.
Route
Beschrijving
De Elfstedentocht kent niet echt een vast traject. Het enige vaste is dat men langs alle elf Friese steden moet gaan. Dit zijn de elf steden die ooit stadsrechten hebben gekregen. Geen een stad mag worden overgeslagen. Zo was er in 2012 een plan om Sloten en Stavoren over te slaan, want daar lag niet genoeg ijs. Dit mocht niet aangezien er dan maar negen steden op de route liggen. Ook mag men een Friese stad niet inruilen voor een andere. Er zijn namelijk maar elf Friese steden met stadsrechten en geen anderen. Steden als Drachten, Joure of Heerenveen mogen daarom niet meedoen. Men begint altijd in de Friese hoofdstad Leeuwarden en rijdt met de klok mee een rondje. Tot 1933 reed men tegen de klok in, net als in 1941.
Op de kaart hiernaast staat een route uitgebeeld, dat is de meest gebruikelijke. Vanuit Leeuwarden gaat men naar Sneek via De Swette, en vervolgens een klein stukje verder naar IJlst. Men gaat over het Slotermeer via een kanaal naar Sloten. Via dat kanaal schaatst men weer terug over het meer om vervolgens over het Hegemermeer naar Stavoren te gaan. Via de sloten achter de dijken schaatst men naar Hindeloopen en Workum. Vanuit Workum schaatst men landinwaarts naar Bolsward. Vanuit Bolsward schaatst men weer naar de dijken toe om zo in Harlingen uit te komen. Via het Van Harixmakanaal schaatst men naar Franeker. Men schaatst verder om zo net voor Leeuwarden af te slaan via het Dokkummer le naar Dokkum. Dokkum ligt erg uit de route, waardoor men via dezelfde waterweg weer teruggaat om zo in Leeuwarden uit te komen.
Friese Elf steden
De schaatstocht doet elf steden aan:
Hoe ziet een Elfstedentocht eruit?
Inschrijven
Start & finish
De finish en start zijn traditioneel in Leeuwarden. Iedereen die de wedstrijd uitrijdt krijgt een Elfstedenkruisje. De eerste 11 mannen en eerste 5 vrouwen krijgen een medaille. Na afloop eten de deelnemers en de toeschouwers een kop snert (erwtensoep met rookworst).
Rayonhoofden
De route van de Elfstedentocht is verdeeld in rayons. Er zijn 22 rayons, dus ook 22 rayonhoofden. Een rayonhoofd is verantwoordelijk voor dit gedeelte van de route. Allemaal baas over zo'n 10 km route. Ze controleren hoe dik het ijs is, waar de wakken liggen. De wakken worden gemarkeerd met takken en struiken. Ze proberen zo snel mogelijk de wakken dicht te krijgen door de watervogels naar een ander wak te verjagen. Soms ook door ijstransplantaties. Wanneer er sprake is van een mogelijke tocht, komen de rayonhoofden in vergadering bij elkaar en bespreken de kwaliteit van het ijs op de route. Alleen als iedereen het ermee eens is dat de tocht verantwoord is, nemen ze de beslissing "it giet oan".
Vrouwen op de Elfstedentocht
Jaaraanduidingen
Edities en winnaars
Wist je dat...
- Willem Alexander reed de tocht ook een keer uit, in 1986. Hij deed dat onder een andere naam, om niet op te vallen.