Een portret van de kunstenaar als jongeman
| Een portret van de kunstenaar als jongeman | |
| |
| Informatie | |
| Alternatieve titel | A Portrait of the Artist as a Young Man |
| Schrijver | James Joyce |
| Taal (origineel) | Engels |
| Land |  Ierland
|
| Genre | Bildungsroman (Künstlerroman) Modernistische roman |
| Datum | 29 december 1916 |
Portaal  Literatuur
| |
Een portret van de kunstenaar als jongeman (Engels: A Portrait of the Artist as a Young Man) is een roman van de Ierse schrijver James Joyce. Joyce publiceerde het boek tussen 1914 en 1915 in het tijdschrift The Egoist. In 1916 gaf hij de roman als één geheel uit. Een portret van de kunstenaar als jongeman was Joyces tweede boek na de verhalenbundel Dubliners. Het is een voorbeeld van een Künstlerroman. Dat is een genre waarin een kunstenaar wordt gevolgd van zijn jeugd tot zijn volwassenheid.
De roman volgt Stephen Dedalus van zijn vroege jeugd tot aan dat hij student is. Stephen is rebels. Hij stelt vragen bij de autoriteit en de macht van de katholieke kerk en Ierse conventies. Stephen heeft moeite om zijn eigen identiteit te vinden. Die zoektocht naar identiteit komt deels overeen met de zoektocht naar een Ierse identiteit. Toen het boek gepubliceerd was, was Ierland nog onderdeel van het Verenigd Koninkrijk. Toch was er een beweging die het land wilde afscheiden. Ook spelen religie en kunst een rol in het boek. Stephen is het alter ego van James Joyce.
In de roman ontwikkelt Joyce veel technieken die hij later in Ulysses en Finnegans Wake zou gebruiken. Het personage Stephen Dedalus keert ook terug in Ulysses. In 1977 werd Een portret van de kunstenaar als jongeman verfilmd.
Samenvatting
Hieronder staat de samenvatting van een verhaal. Soms is het niet leuk als je al weet hoe het verhaal afloopt! |
Stephen Dedalus is een jongen uit Ierland. Hij weet nog weinig woorden, maar heeft wel sterke gevoelens. Ook is hij geïnteresseerd in de wereld. Stephen is begaafd, maar wordt op zijn school gepest door de andere jongens. De school heet Clongowes Wood College en wordt geleid door de katholieke Jezuïeten. Stephen snapt het belang van de schoolregels niet goed. Tijdens een kerstdiner hebben zijn familieleden over de Ierse nationalistische politicus Charles Stewart Parnell. Naast culturele issues komen ook politieke en religieuze onderwerpen ter sprake. Stephen heeft hierdoor weinig vertrouwen in sociale instituties.
Nadat een aantal leerlingen gesnapt werden met het overtreden van de regels, worden de schoolregels verscherpt. Een leraar denkt dat hij zijn bril expres heeft gebroken, zodat hij niet hoeft te studeren. Stephen verzamelt de moed om te klagen bij de rector. De rector geeft hem gelijk en hij wordt niet bestraft. Stephens familie raakt in de schulden. Hij kan blijven studeren doordat hij een studiebeurs krijgt. Hier haalt hij goede cijfers en wordt zelfs klassenleider. Stephen wint een grote prijs en begint met het bezoeken van prostituees. Zijn vader krijgt ondertussen een alcoholverslaving.
Hierna besluit hij om afstand te doen van genot en zoekt een toevlucht in religie. Na het bijwonen van een preek denkt hij dat de woorden op hem gericht waren. Hij gaat terug naar de kerk, maar naar een tijdje wordt slechts een routine. Hij verliest weer zijn geloof, maar de Jezuïeten raden hem om priester te worden. Stephen overweegt dat, maar hij krijgt een persoonlijke crisis. Op Dollymount Strand krijgt hij dat een openbaring als hij een meisje ziet. Haar schoonheid inspireert hem om te schrijven.
Hij gaat studeren aan University College in Dublin en ontwikkelt wantrouwen in instituties als de kerk, de school en de familie. Zijn ouders hebben kritiek op hem, maar Stephen wordt steeds droger en heeft steeds minder humor. Hij legt vervolgens zijn esthetische theorie uit. Hij raakt geïsoleerd van zijn vrienden en doet afstand van de kerk. Uiteindelijk komt hij tot de conclusie dat Ierland te restrictief is om zichzelf volledig als artiest te uiten. Hij besluit daarom in zelfgekozen ballingschap te gaan, maar blijft houden van zijn thuisland.
Personages
In het boek spelen de volgende personages een rol:
- Stephen Dedalus: het hoofdpersonage dat opgroeit in het boek. Hij is het alter ego van James Joyce en vernoemd naar het mythologische figuur Daedalus.
- Simon Dedalus: de vader van Stephen. Hij is een Ierse nationalist en leeft in armoede.
- Mary Dedalus: de moeder van Stephen. Zij is erg religieus.
- Emma Clery: een vrouw waar Stephen verliefd op wordt. Hij ziet haar als het voorbeeld van vrouwelijkheid.
- John Casey: een vriend van Stephen en een Ierse nationalist.
- Mevrouw Riordan (bijnaam Dante): een vurige en diepgelovige katholieke gouvernante.
- Oom Charles: de favoriete oom van Stephen.
- Eileen Vance: een buurmeisje van Stephen.
- Vader Conmee: de rector op Clongowes Wood College.
- Vader Dolan: de prefect op Clongowes Wood College.
- Wells: een pestkop op Clongowes Wood College.
- Athy: een vriendelijke jongen op Clongowes Wood College.
- Broeder Michael: een vriendelijke broeder op Clongowes Wood College.
- Fleming: een vriend van Stephen.
- Vader Arnall: de leraar Latijn op Clongowes Wood College.
- Mike Flynn: een vriend van Simon.
- Aubrey Mills: een vriend van Stephen.
- Vincent Heron: Stephen rivaal op Belvedere.
- Cranly: een vriend van Stephen op de universiteit.
- Davin: een vriend van Stephen op de universiteit.
- Lynch: een vriend van Stephen op de universiteit.
- McCann: een student op de universiteit.
- Temple: een student die Stephens onafhankelijkheid waardeert.
- Johnny Cashman: een vriend van Simon.
Achtergrondinformatie
Titelverklaring
Een portret van de kunstenaar als jongeman is een directe vertaling van A Portrait of the Artist as a Young Man. "De kunstenaar" is deze titel verwijst naar Stephen Dedalus die de lezer ontmoet als jonge man. Het woord "portret" heeft niets met de schilderkunst te maken. Een portret is een representatie van een persoons innerlijke leven. In de roman leest de lezer vaak Stephens gedachten en gevoelens. Het woord portret klinkt daarnaast ook kunstzinnig, wat past bij een roman waarin kunst een belangrijk onderwerp is.
Daarnaast is de titel een verwijzing naar het zelfportret. Bij een zelfportret is de kunstenaar ook het model. Oftewel, de kunstenaar schildert zichzelf.
Ontstaan
Het boek is grotendeels gebaseerd op het eigen leven van James Joyce. Stephen Dedalus is dan ook het alter ego van Joyce. Net als Stephen studeerde Joyce aan University College in Dublin. In 1902 vertrok hij naar Parijs om medicijnen te studeren. Na een korte tijd gaf hij dat op. Joyce zou vervolgens terugkeren naar Ierland, omdat zijn moeder stierf aan kanker. Zijn moeder was diepgelovig, maar Joyce weigerde voor haar te bidden. Na de dood van zijn moeder bleef hij in Ierland en probeerde een krant te starten. Ook besloot hij andere banen op te pakken zoals zingen, lesgeven en recensies over boeken schrijven. Stephen zou diezelfde dingen meemaken na Een portret van de kunstenaar als jongeman. In de eerste drie hoofdstukken van Ulysses wordt dat verteld.
Joyce begon met het schrijven van het boek in 1904. Oorspronkelijk heette het boek Stephen Hero. Tijdens het schrijven ontmoette hij Nora Barnacle. Zij werden verliefd op elkaar en reisden door Europa. Uiteindelijk begon hij met het schrijven van korte verhalen voor zij bundel Dubliners. Toen Dubliners nog uitgegeven moest worden, begon hij aan zijn eerste roman. Joyce had tegen die tijd al een onafgemaakt manuscript voor Stephen Hero klaarliggen. Hij verwerkte dat manuscript in Een portret van de kunstenaar als een jongeman.
Via William Butler Yeats kreeg Joyce contact met Ezra Pound. Pound was onder de indruk van een gedicht van Joyce en schreef hem. Joyce stuurde in 1914 het eerste hoofdstuk van zijn roman naar Pound. Pound besloot vervolgens het boek te publiceren als feuilleton in The Egoist, zijn literaire tijdschrift. Een feuilleton is een verhaal dat gedeeltes wordt gepubliceerd. Omdat boeken vroeger erg duur waren, verscheen iedere maand een of paar hoofdstukken. Zodra alle hoofdstukken gepubliceerd waren, werd het verhaal als één geheel uitgegeven. Het boek werd daarom tussen februari 1914 en september 1915 als feuilleton gepubliceerd. Pas op 29 december 1916 werd de roman als één boek gepubliceerd. Joyce had moeite met het vinden van een Britse uitgeverij. Hierdoor werd het boek eerst in de Verenigde Staten gepubliceerd. Pas één jaar later verscheen het boek ook in het Verenigd Koninkrijk.
Plaats en tijd
Het boek vindt plaats in de late 19e eeuw en vroege 20e eeuw in Ierland. Het grootste deel van het boek vindt plaats in de Ierse hoofdstad Dublin. Clongowes Wood College ligt echter op het Ierse platteland. Dublin wordt in het boek beschreven als vieze en drukke stad. Dat vormt een scherp contrast met de mooie en rustige Ierse natuur. Stephen heeft een hekel aan de Ierse steden. De steden staan namelijk symbool voor de stagnatie op sociaal en politiek vlak.
Om het verhaal te begrijpen moet de lezer het een en ander over de Ierse geschiedenis weten. In de periode waarin het boek plaatsvindt, was Ierland onderdeel van het Verenigd Koninkrijk. Toch ontstond er in de 19e eeuw een beweging om Ierland meer zelfbestuur te geven (Home Rule-beweging). Die Home Rule-beweging mondde later uit in een onafhankelijkheidsbeweging.
In het boek komt de Ierse politicus Charles Stewart Parnell voor. Hij was lang het gezicht van de Home Rule-beweging als partijleider van de Irish Parliamentary Party. Parnell had een grote invloed op de Britse politiek tijdens de regering van premier William Ewart Gladstone. Gladstones partij had namelijk Parnells partij nodig voor een meerderheid. In 1890 kwam er echter een schandaal uit. Parnell bleek al een lange tijd een affaire te hebben met Katharine O'Shea, de vrouw van een ander parlementslid. Dat schandaal zorgde voor een splitsing in de Irish Parliamentary Party en de Home Rule-beweging. Parnell verloor hierdoor ook flink veel invloed en steun.
Stijl
De roman is een bildungsroman of, nog specifieker, een künstlerroman. Het boek laat Stephens groei in het begrijpen van de wereld en zijn artistieke ontwikkeling zien. Het taalgebruik in het boek ontwikkeld zich ook mee met Stephen. Zo is het eerste deel van het boek heel kinderlijk en eenvoudig geschreven, omdat Stephen nog erg jong is. In onderstaand citaat die je de openingszinnen van het boek. Je ziet dat de eerste zin de vorm van een sprookje of fantasieverhaal heeft. De rest van de zinnen zijn vrij kort. Stephen gebruikt het verhaal om betekenis aan de wereld te geven. Zoals veel jonge kinderen kan hij fantasie en werkelijkheid nog niet onderscheiden.
|
Once upon a time and a very good time it was there was a moocow coming down along the road and this moocow that was coming down along the road met a nicens little boy named baby tuckoo ... His father told him that story: his father looked at him through a glass: he had a hairy face. He was baby tuckoo. The moocow came down the road where Betty Byrne lived: she sold lemon platt.— Openingszinnen van Een portret van de kunstenaar als jongeman van James Joyce
|
|
Naar mate het boek vordert, wordt het taalgebruik steeds complexer en meer volwassen. Stephen leert namelijk meer over de wereld en wordt volwassener. Het volledige boek is geschreven vanuit de derde persoon, maar de lezer ziet de wereld door de ogen door Stephen. Stephen is dus niet zelf aan het woord, maar de verteller vertelt alleen Stephens perspectief. Het boek bevat weinig dialoog met uitzondering van het laatste hoofdstuk.
Joyce maakt gebruik van verschillende technieken die typisch zijn voor het modernisme. Zo gebruikt hij vaak de vrije indirecte rede. Een andere techniek die Joyce gebruikt in de stream of consciousness (gedachtestroom). De stroom van gedachten van Stephen wordt vaak weergegeven zoals die in zijn hoofd voorkomt.
Thema's
In het boek spelen de volgende thema's een grote rol zoals:
- Autoriteit en vrijheid: in Ierland zijn er verschillende autoriteiten. Zo heeft de katholieke kerk een enorme invloed over het dagelijks leven. Ook zijn de politiek, de school en de vader van Stephen autoriteiten. Stephen ziet die autoriteiten als onderdrukkend, omdat zij vrije expressie tegengaan. Hierdoor verslechtert de band met zijn vader en doet Stephen afstand van zijn katholieke geloof. Desondanks blijft religie en zijn vader hem achtervolgen. Kunst staat daarentegen gelijk aan vrijheid. Aan het einde van de roman ziet Stephen dat er voor hem geen toekomst in Ierland is als artiest. Hierdoor gaat hij naar Parijs, waar hij wel die vrijheid geniet.
- Identiteit: bij het opgroeien ontdekken mensen meestal hun identiteit. In het boek zie je Stephen daarom vaak veranderen. Zo heeft hij eerst een bloedhekel aan de schoolregels, maar wordt later een modelstudent. Op een gegeven moment bezoekt hij prostituees, terwijl op een ander moment hij zich heel katholiek gedraagt. Uiteindelijk komt Stephen tot de conclusie dat hij een kunstenaar is. Het kunstenaarschap speelt een grote rol in Stephens identiteit. Hij ziet dat als een roeping die hij in Ierland niet uiten.
- Ierse cultuur: Stephens zoektocht naar identiteit reflecteert ook de zoektocht van Ierland naar een culturele identiteit. Ierland is lang onderdeel van het Verenigd Koninkrijk geweest en werd min of meer als kolonie beschouwd. In die periode speelde de Britse cultuur een vooraanstaande rol, terwijl de Ierse cultuur naar de achtergrond werd verdrongen. Aan het einde van de koloniale periode ontstond een heropleving in de Ierse cultuur. Toch heeft Ierland ook veel problemen op economisch en politiek vlak. Stephen is zeer pessimistisch over de toekomst van Ierland.
Adaptaties
In 1977 werd het boek verfilmd door Joseph Strick. In de film wordt de rol van Stephen Dedalus gespeeld door Bosco Hogan. Tot op heden is dat de enige verfilming van het boek.
In 2012 kwam er een toneelstuk uit over het boek. Eerder was er in 1962 al een toneelstuk gemaakt onder de naam Stephen D.