Esperanto

Werk in uitvoering! Aan dit artikel wordt de komende uren of dagen nog gewerkt. Belangrijk: Laat dit sjabloon niet langer staan dan nodig is, anders ontmoedig je anderen om het artikel te verbeteren. De maximale houdbaarheid van dit sjabloon is twee weken na de laatste bewerking aan het artikel. Kijk in de geschiedenis of je het artikel kunt bewerken zonder een bewerkingsconflict te veroorzaken.

Dit artikel is nog niet af.

De vlag van het Esperanto

Hoe donkerder hoe meer mensen in een land Esperanto spreken.

Esperanto is een internationale hulptaal, die in de 19e eeuw is ontworpen door de Poolse oogarts Lejmer Zamenhof. Esperanto is hierdoor een zogeheten kunsttaal; de taal is anders dan bijvoorbeeld het Duits of Frans niet natuurlijk ontstaan, maar bedacht door een persoon. Esperanto is ooit ontworpen om de nieuwe wereldtaal te worden, een status die het Engels tegenwoordig heeft. Dit doel is nog lang niet bereikt, maar desondanks spreken wereldwijd 2 miljoen mensen de taal in 120 verschillende landen.

Esperanto is ontworpen voor mensen met verschillende moedertalen. In de 19e eeuw werd de wereld steeds meer verbonden met elkaar en werd communicatie tussen verschillende gebieden steeds belangrijker. Een probleem was dan ook de taal; veel mensen spraken slechts hun moedertaal. Hierdoor was er behoefte aan een wereldtaal, die iedereen naast hun moedertaal sprak. In Europa was er echter veel discussie welke taal dit moest worden, aangezien ieder land hun taal als wereldtaal zag. Op deze manier wilden ze hun macht in de wereld vergroten. Esperanto werd eigenlijk ontworpen als politiek neutrale taal, aangezien het van geen een land de officiële taal is.

Hoewel het oorspronkelijke doel van Esperanto nog niet gehaald is, blijft de taal vrij bekend. Dit komt mede doordat het aantal sprekers erg verspreid is over de wereld en de taal relatief erg makkelijk is te leren. De taal kent eenvoudige grammatica, weinig woorden en uitzonderingen, waardoor het binnen enkele maanden is te leren. Inmiddels zijn er zelfs mensen met Esperanto als moedertaal. Esperanto heeft een lange geschiedenis gehad, waarbij het in verschillende landen (zoals de Sovjet-Unie en Nazi-Duitsland) was verboden. Men heeft zelfs een poging gedaan om van Esperanto een officiële taal te maken (in Neutraal Moresnet).

Sinds 1905 worden er bijeenkomsten gehouden en sinds 1954 is Esperanto erkent door de UNESCO. Iemand die Esperanto spreekt noemen we een Esperantist.

De taal

Alfabet

Letter	Uitspraak		Letter	Uitspraak
a	a		k	k
b	b		l	l
c	ts		m	m
ĉ	tsj		n	n
d	d		o	ò
e	è		p	p
f	f		r	r (rollend)
g	g (als in Engelse good)		s	s
ĝ	dzj		ŝ	sj
h	h		t	t
ĥ	ch (als in chroom)		u	oe
i	ie		ŭ	tussen oe en w ("Surinaamse W")
j	j		v	tussen v en w
ĵ	zj		z	z

Grammatica

Zelfstandige en bijvoeglijke naamwoorden

Esperanto heeft een makkelijke grammatica. Waar veel talen uitzonderingen hebben, zijn deze in Esperanto niet aanwezig. Iedere woordsoort heeft ook zijn eigen uitgang. Dit betekent dat alle woorden die tot een bepaalde soort behoren altijd in dezelfde letter eindigen. Alle zelfstandig naamwoorden eindigen in een -o, bijvoorbeeld kato (kat) en hundo (hond). Dit geldt ook voor plaatsnamen en eigennamen, zoals Amsterdamo (Amsterdam) en Adamo (Adam). Het meervoud is eindigt in een -oj, dus één kato en twee katoj.

Daarnaast zijn er twee naamvallen in Esperanto; de eerste naamval (nominatief) en de vierde naamval (accusatief). Woorden in de eerste naamval hebben geen aparte uitgang; zij eindigen gewoon in -o. Woorden in de vierde naamval eindigen in -on. De eerste naamval geeft een onderwerp aan, terwijl de vierde naamval een lijdend voorwerp aangeeft. Door de naamvallen maakt het niet uit hoe je een zin vormt. De volgorde is niet vast! Bijvoegelijke naamwoorden eindigen altijd in een -a, zoals blua (blauw).

Werkwoorden

In veel talen, waaronder het Nederlands, heeft iedere persoon een andere uitgang. In het Esperanto heeft iedere persoon dezelfde uitgang. Ook zijn alle werkwoorden zwak. Er zijn dus geen onregelmatige (sterke) werkwoorden. Het infinitief (of gehele werkwoord) eindigt altijd een -i, zoals lerni (leren). Werkwoorden moeten wel vervoegd worden naar een bepaalde tijd, zoals de tegenwoordige, verleden of toekomstige tijd. Ook is er de gebiedende wijs en een voorwaardelijke tijd.

Dit betekent:

• Werkwoorden in de verleden tijd eindigen altijd in -is. Bijvoorbeeld: "Mi lernis" (Ik leerde)
• Werkwoorden in de tegenwoordige tijd eindigen altijd in -as. Bijvoorbeeld: "Mi lernas" (Ik leer)
• Werkwoorden in de toekomstige tijd eindigen altijd in -os. Bijvoorbeeld: "Mi lernos" (Ik zal/ga leren)
• Werkwoorden in de gebiedende wijs eindigen altijd in -u. Bijvoorbeeld: "Lernu!" (Leer!)
• Werkwoorden in de voorwaardelijke tijd eindigen altijd in -us. Bijvoorbeeld: "Mi lernus" (Ik zou leren)

Overigens kun je ook de voltooide tijd maken, voor dingen die al gedaan zijn. Hiervoor heb je het hulpwerkwoord esti (zijn) nodig. Het hoofdwerkwoord wordt een voltooid deelwoord. In het Esperanto zijn er drie verschillende voltooid deelwoorden:

• Een voltooid deelwoord dat eindigt in -anta: Een actie is bezig op het moment van spreken.
• Een voltooid deelwoord dat eindigt in -inta: Een actie was al aan de gang op het moment van spreken.
• Een voltooid deelwoord dat eindigt in -onta: Een actie gaat van start op het moment van spreken.