Zelfstandig naamwoord

Een zelfstandig naamwoord is een woord dat een naam geeft aan een zogeheten zelfstandigheid. Dat is iets dat bestaat of zou kunnen bestaan. Je hebt zelfstandige naamwoorden in twee soorten: concreet en abstract. Concreet wil zeggen dat het vorm en inhoud heeft: mensen, dieren, dingen. Abstract betekent dat het niet tastbaar is, zoals geloof, taal, opleiding, jeugd, organisatie, brutaliteit.

Geslacht

Zelfstandige naamwoorden kunnen onder andere in het Nederlands en Duits mannelijk, vrouwelijk of onzijdig zijn. We noemen dit grammaticaal geslacht of woordgeslacht.

In het Nederlands

Voor mannelijke en vrouwelijke zelfstandige naamwoorden hoort in het Nederlands het lidwoord de (de man, de vrouw). Vandaar dat we die ook wel de-woorden noemen. Voor onzijdige zelfstandige naamwoorden hoort het lidwoord het (het kind, want dat kan zowel een jongen als een meisje zijn). Die noemen we dan ook wel het-woorden. Maar meestal kun je dus niet zien of zelfstandige naamwoorden mannelijk of vrouwelijk zijn. Een voorbeeld is regering. Regering is vrouwelijk. Vandaar dat we schrijven: De regering heeft haar ontslag ingediend (niet: zijn ontslag). Ook overheid is een vrouwelijk woord, net als gemeente, organisatie en vereniging. Maar sommige andere woorden zoals bond zijn juist alleen mannelijk, dus is het: De bond en zijn leden. Veel andere de-woorden kun je gewoon zowel mannelijk als vrouwelijk gebruiken. Op woordenlijst.org staat er dan niets achter (geen m of v), alleen maar de. En er zijn ook nog zelfstandige naamwoorden die zowel de als het voor zich kunnen krijgen. Soms geeft dat betekenisverschil, soms ook helemaal niet (zoals bij de/het soort). Gelukkig geven woordenboeken en sommige websites zoals woordenlijst.org informatie over het geslacht van zelfstandige naamwoorden.

Bij mannelijke en vrouwelijke woorden gebruik je het aanwijzend voornaamwoord die (De man/vrouw die...). Bij onzijdige woorden gebruik je dan dat (Het kabinet dat...).

Het onderscheid mannelijk/vrouwelijk bestaat vooral in geschreven Nederlands, maar in zuidelijk Nederlands wordt het ook nog in de gesproken taal best wel gemaakt.

In andere talen

Andere talen zoals het Frans en andere Romaanse talen onderscheiden maar twee geslachten, mannelijk en vrouwelijk. Het Engels maakt helemaal geen onderscheid mannelijk/vrouwelijk voor onbezielde zaken; daar is alles wat geen mens is gewoon it (dieren meestal ook). Het Duits kent wel de drie woordgeslachten m/v/o, net als het Nederlands. Anders dan het Nederlands heeft het Duits bovendien aparte lidwoorden en uitgangen voor alle drie de geslachten.

Meervoud

De meervoudsvorming van zelfstandige naamwoorden is vaak erg ingewikkeld en er zit soms een hele (taal)geschiedenis achter. Gelukkig geeft in twijfelgevallen ook hier het woordenboek uitkomst.

In het Nederlands eindigen de meeste meervouden op -(e)n of -s. In het Duits is dit veel lastiger, daar heb je wel tien mogelijke manieren om een meervoud te vormen. Misschien is het ook wel aardig om te weten, dat er zelfstandige naamwoorden zijn die helemaal geen meervoud hebben, zoals "rijst". Ook zijn er zelfstandige naamwoorden die alleen in het meervoud voorkomen, zoals "hersenen".

Het meervoud van het zelfstandig naamwoord eindigt in het Nederlands meestal op -en, maar ook wel op -s. Woorden die uit het Latijn en het Grieks komen (leenwoorden) houden vaak hun Latijnse/Griekse meervoud, zoals politicus-politici, museum-musea en lemma-lemmata.