Gebruiker:Mike1023/Kladblok

Een kaart met de gemeenschappen en regio's van België. Deze bestuurslaag is het gevolg van de verschillende staatshervormingen.

In de Belgische politiek en geschiedenis wordt het woord staathervorming gebruikt voor grote wijzigingen van de grondwet. Hierbij veranderde België van een eenheidsstaat in een federatie met drie gewesten en drie gemeenschappen. Dat proces wordt ook wel de federalisering van België genoemd.

Strikt genomen vonden er zes staatshervormingen plaats in de periode tussen 1970 en 2011. België had oorspronkelijk één landelijke regering met één parlement. Sindsdien zijn taken overgedragen aan regionale parlementen en regeringen, vanwege de spanningen tussen Vlamingen en Franstalige Belgen. Desondanks vonden er voor 1970 al enkele kleinere staatshervormingen plaats. De belangrijkste staatshervorming was het Sint-Michielsakkoord van 1993 (de vierde staatshervorming), waarbij België officieel een federatie werd.

Staatshervormingen spelen een rol in de Belgische politiek, voornamelijk tijdens verkiezingen. Sommige partijen willen de regionale parlementen nog meer macht geven, terwijl andere partijen juist taken aan de federale overheid willen overdragen.

Voorgeschiedenis

De Gelijkheidswet van 1898

België werd in 1830 opgericht als eenheidsstaat. Dat betekent dat België één regering met één parlement had. Onder die bestuurslaag zaten direct de provincies (toentertijd nog negen provincies). In 1830 was het Frans de enige officiële taal van België. Dat had verschillende redenen. Ten eerste, sprak de Vlaamse bovenklasse Frans waardoor zij het de Waalse bovenklasse vaak Frans praatten. Ten tweede, was het Nederlands niet gestandaardiseerd. Er zaten zeer grote verschillen tussen de verschillende Vlaamse dialecten. Ten derde, was de Belgische Revolutie gericht tegen de Nederlandse koning Willem I, waardoor er anti-Nederlandse sentimenten waren in België. Hierdoor werkte de Belgische overheid bijna volledig in het Frans. Ook waren scholen vaak Franstalig. De Belgische hoofdstad Brussel was oorspronkelijk grotendeels Nederlandstalig, maar werd tijdens de 19e eeuw verfranst.

Deze situatie leidde tot het ontstaan van de Vlaamse Beweging in de 19e eeuw. De Vlaamse Beweging wilde de Vlaamse taal en cultuur promoten. In 1898 leidde dat tot de invoering van de Gelijkheidswet, waarbij het Nederlands een officiële taal werd naast het Frans. Vanaf 1883 kreeg het Nederlands al een belangrijkere rol in het Vlaamse secundaire onderwijs. In 1930 werd de Universiteit Gent de eerste Nederlandstalige universiteit. Deze taalwetten kunnen gezien worden als de voorlopers van de staatshervormingen.

Na de Tweede Wereldoorlog ontstonden er ook spanningen op cultureel en sociaal-economisch vlak. Voor Vlaanderen waren vooral culturele zaken een kwestie. Zo wilde men de Katholieke Universiteit Leuven officieel Nederlandstalig maken. In Wallonië speelden de sociaal-economische zaken een rol. Vlamingen vormen namelijk een meerderheid in België. Hierdoor zouden in theorie regeringen kunnen ontstaan volledig uit Vlamingen bestaan. De Walen vreesden dat hierdoor economisch en sociaal beleid werd doorgevoerd dat slecht voor Wallonië zou zijn. Zowel in Vlaanderen als Wallonië kwamen hierdoor regionalistische partijen op, zoals Volksunie in Vlaanderen en Front démocratique des francophones (FDF) en Rassemblement Wallon (RW) in Wallonië.

In 1962 werd ook de taalgrens vastgesteld, waardoor de exacte grens tussen Nederlandse en Franse gebieden duidelijk werd. Ook ontstonden faciliteitengemeenten aan deze grens.

Zes staatshervormingen

Eerste staatshervorming (1970)

Gaston Eyskens in 1969

De eerste staatshervorming van 1970 was bedoeld om de bestaande spanningen tussen Wallonië en Vlaanderen op te lossen. De regering van Gaston Eyskens besloot daarom voor evenwicht tussen Nederlandstaligen en Franstaligen te zorgen. Dat leidde tot de volgende maatregelen:

• In de Ministerraad ontstond pariteit tussen Franstalige en Nederlandstalige ministers. Dat betekent dat de Ministerraad evenveel Franstalige en Nederlandstalige ministers zaten.
• De bijzondere wet werd ingevoerd. Voor wetgeving over Franstalige en Vlaamse taalgroepen moest een meerderheid binnen beide taalgroepen zijn. Op deze manier werd de Franstalige minderheid beschermd tegen de Vlaamse meerderheid.
• De communautaire alarmbelprocedure werd ingevoerd. Als wetgeving de relatie tussen de taalgroepen ernstig dreigde te schaden, kan een minderheid van een taalgroep aan de bel trekken. De regering moet zich dan uitspreken voor het parlement voordat de wet verder behandeld wordt. In de praktijk komt dat dichtbij een veto.
• De Franse Cultuurgemeenschap en de Nederlandse Cultuurgemeenschap werden opgericht. Die bestonden uit de parlementsleden van de specifieke taalgroepen. Zij konden decreten invoeren en hadden een eigen minister van Cultuur. De decreten gaven hen wetgevende macht op het gebied van cultuur en zeer beperkt op onderwijs en taal. Op deze manier wilde men gehoor geven aan de wens van Vlaanderen voor eigen cultuurbeleid.
• In de grondwet worden de gewesten opgenomen. Op deze manier wilde men gehoor geven aan de wens van Wallonië voor eigen sociaal-economisch beleid.

Na de eerste staatshervorming bleef België een eenheidsstaat.

Mislukte staatshervorming: Egmontpact (1977)

Het Egmontpact is vernoemd naar het Egmontpaleis, waar het pact gesloten werd.

In 1977 werd een overeenkomst gesloten om België om te vormen in een federatie: het Egmontpact. De Christelijke Volkspartij (CVP-PSC), de Belgische Socialistische Partij (BSP-PSB), de Volksunie en Front démocratique des francophones (FDF) zaten toen samen in de regering van Leo Tindemans.

Door het Egmontpact zouden er drie gewesten en drie gemeenschappen komen met elk hun eigen parlement en regering. De provincies zouden afgeschaft worden en vervangen worden door subgewesten. Ook werd de federale overheid hervormd en kwam er nieuwe wetgeving voor de faciliteitengemeenten.

Het Egmontpact werd echter nooit uitgevoerd. Voornamelijk binnen de Volksunie ontstonden conflicten op het pact. Tindemens kondigde in 1978 zijn ontslag aan, waardoor zijn regering viel. Het Egmontpact is dus nooit uitgevoerd, maar elementen uit de overeenkomst werden later opgenomen in andere staatshervormingen.

Tweede staatshervorming (1980)

In 1980 vond de tweede staatshervorming plaats onder de regering van Wilfried Martens. België had volgens de grondwet toen al drie gewesten: het Vlaams Gewest, het Waals Gewest en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Tijdens de tweede staatshervorming werden de taken van het Waals en Vlaams Gewest verder uitgewerkt. Er werd niets besloten over het Brussels Hoofdstedelijk Gewest; dat volgde pas tijdens de derde staatshervorming.

Wilfried Martens in 1981

Tijdens de tweede staatshervorming werden de volgende veranderingen doorgevoerd:

• De cultuurgemeenschappen werden hernoemd tot gemeenschappen. Zij kregen meer taken op het gebied van taal, cultuur en persoonsgebonden aangelegenheden.
• De gewesten en gemeenschappen kregen hun eigen parlement en regering. Ook kregen zij de mogelijkheid om wetten door te voeren. Om kosten te besparen koos Vlaanderen voor één parlement en één regering voor zowel het Vlaams Gewest als de Vlaamse Gemeenschap. In Wallonië bleven de regeringen en parlementen van de Franse Gemeenschap en het Waals Gewest gescheiden.
• De regels voor de communautaire alarmbelprocedure werden veranderd. Van de procedure werd namelijk vaak misbruik gebruikt. Sinds 1980 is die procedure slechts twee keer gebruikt.

In de faciliteitengemeenten ontstonden spanningen tussen taalgemeenschappen. Die spanningen werden in 1988 opgelost met de Pacificatiewet.