Runen: verschil tussen versies

Uit Wikikids
Naar navigatie springen Naar zoeken springen
k
Regel 1: Regel 1:
 
{{werk}}
 
{{werk}}
−
De ''runen'' waren een [[schrijfsysteem]], die gebruikt werden door [[Vikingen]] en andere [[Germanen]] voordat ze het [[Latijns schrift]] gingen gebruiken. Er bestaan drie belangrijke soorten Runen; Oudere Futhark, Jongere Futhark en het [[Oudengelse]] Fuþorc. De runen werden op een best gekke manier geschreven; je begon linksboven, en op de volgende regel schrijf je dan verder terwijl je rechts begint en alle letters gespiegeld staan. De volgende regel was dan weer van links naar rechts met normale letters, en zo ging het om de regel steeds van de andere kant.
+
De '''runen''' waren een [[schrijfsysteem]], die gebruikt werden door [[Vikingen]] en andere [[Germanen]] voordat ze het [[Latijnse schrift]] gingen gebruiken. Er bestaan drie belangrijke soorten Runen; Oudere Futhark, Jongere Futhark en het [[Oudengelse]] Fuþorc. De runen werden op een best gekke manier geschreven; je begon linksboven, en op de volgende regel schrijf je dan verder terwijl je rechts begint en alle letters gespiegeld staan. De volgende regel was dan weer van links naar rechts met normale letters, en zo ging het om de regel steeds van de andere kant. [[Spatie]]s werden niet gebruikt.
  
 
==Oudere Futhark==
 
==Oudere Futhark==
 +
===Geschiedenis===
 +
{| class="toccolours" cellspacing="0" style="float:right; clear:right; margin:0px 0px 1em 1em; font-size:120%; text-align:center; width:340px; background-color:#FFFFFF"
 +
|colspan="1" bgcolor="lightgrey"|Oudere Futhark <br/> voorbeelden
 +
|-
 +
|Runen
 +
|-
 +
|[[Romanisatie]]
 +
|-
 +
|Vertaling
 +
|-
 +
|bgcolor="lightgrey"|
 +
|-
 +
|ᚨᛁᚷᛁᛚᚨᚾᛞᛁᚨᛇᛚᚱᚢᚾ
 +
|-
 +
|aigil andi aïlrun
 +
|-
 +
|Aigil en Aïlrun
 +
|-
 +
|bgcolor="lightgrey"|
 +
|-
 +
|ᛖᚲᛖᚱᛁᛚᚨᛉᚨᛊᚢᚷᛁᛊᚨᛚᚨᛊᛗᚢᚺᚨᚺᚨᛁᛏᛖ
 +
|-
 +
|ek erilaz asugisalas muha haite
 +
|-
 +
|Ik, {{wbwoord|1|earl}} van Asugisal, heet Muha
 +
|-
 +
|bgcolor="lightgrey"|
 +
|-
 +
|ᚷᚢᛏᚨᚾᛁᛟᚹᛁ ᚺᚨᛁᛚᚨᚷ
 +
|-
 +
|gutaniowi hailag
 +
|-
 +
|Heilig voor de [[Goten]]
 +
|-
 +
|}
 +
Het '''Oudere Futhark''' (soms als ''Fuþark''), is de eerste vorm van het runenschrift dat werd gebruikt. Het bestond uit 24 letters. Het ontstond rond de [[1e eeuw|eerste eeuw]] [[na Christus]] in [[Scandinavië]], [[Duitsland]] boven de [[Rijn]] en in [[Oost-Europa]], waar toen de [[Germaans]]e stam van de [[Goten]] leefde. De meeste runen zijn teruggevonden in [[Scandinavië]]. Dat komt doordat de [[volk]]eren in Scandinavië vaker hun runen op grote stenen schreven, waardoor ze makkelijk terug te vinden waren en beter bewaard bleven.
  
 +
Het Oudere Futhark is waarschijnlijk ontstaan uit het [[Latijnse schrift]] (het schrift dat voor Nederlands gebruikt wordt, en waar deze tekst in is geschreven), en door [[handelaar|handelaren]] of hulp[[soldaat|soldaten]] naar de Germaanse volkeren verspreid. Toen de Germanen zich naar [[Engeland]] verspreidden ontstond daar een nieuwe vorm uit het Oudere Futhark, het '''Fuþorc''', in de [[4e eeuw|vierde eeuw]]. In de rest van de Germaanse gebieden veranderde de Oudere Futhark naar het Jongere Futhark rond de [[8e eeuw|achtste eeuw]].
 +
 +
===Letters===
 +
Het Oudere Futhark had dus 24 letters, de eerste zes letters spellen ''Futhark'', en dat is de reden dat het schrift zo heet:
 +
{| class = "wikitable"
 +
|-
 +
! Letter
 +
! Uitspraak
 +
! [[Romanisatie]]
 +
! Letter
 +
! Uitspraak
 +
! Romanisatie
 +
! Letter
 +
! Uitspraak
 +
! Romanisatie
 +
! Letter
 +
! Uitspraak
 +
! Romanisatie
 +
|-
 +
| ᚠ
 +
| ''f''
 +
| f
 +
| ᚷ
 +
| Engelse ''g''
 +
| g
 +
| ᛇ
 +
| tussen de ''á'' en de ''è''
 +
| ï/æ
 +
| ᛖ
 +
| ''é''
 +
| e
 +
|-
 +
| ᚢ
 +
| ''oe''
 +
| u
 +
| ᚹ
 +
| Engelse ''w''
 +
| w
 +
| ᛈ
 +
| ''p''
 +
| p
 +
| ᛗ
 +
| ''m''
 +
| m
 +
|-
 +
| ᚦ
 +
| Engelse ''th''
 +
| th/þ
 +
| ᚺ/ᚻ
 +
| ''h''
 +
| h
 +
| ᛉ
 +
| eerst ''z'' en later huig-''r''
 +
| z/R
 +
| ᛚ
 +
| ''l''
 +
| l
 +
|-
 +
| ᚨ
 +
| ''á''
 +
| a
 +
| ᚾ
 +
| ''n''
 +
| n
 +
| ᛊ/ᛋ
 +
| ''s''
 +
| s
 +
| ᛜ
 +
| ''ng''
 +
| ng/ŋ
 +
|-
 +
| ᚱ
 +
| rollende ''r''
 +
| r
 +
| ᛁ
 +
| ''í''
 +
| i
 +
| ᛏ
 +
| ''t''
 +
| t
 +
| ᛞ
 +
| ''d''
 +
| d
 +
|-
 +
| ᚲ
 +
| ''k''
 +
| k/c
 +
| ᛃ
 +
| ''j''
 +
| j
 +
| ᛒ
 +
| ''b''
 +
| b
 +
| ᛟ
 +
| ''ó''
 +
| o
 +
|-
 +
|}
 +
{{wbbetekenis|1|een soort van legerleider}}
 
==Jongere Futhark==
 
==Jongere Futhark==
  
 
==Fuþorc==
 
==Fuþorc==
 +
 +
==Vergelijking==
 +
  
 
== Links ==
 
== Links ==

Versie van 21 okt 2023 16:37

Nederlands verkeersbord J16.svg Werk in uitvoering
Aan dit artikel wordt de komende uren of dagen nog gewerkt.
Belangrijk: Laat dit sjabloon niet langer staan dan nodig is, anders ontmoedig je anderen om het artikel te verbeteren.
De maximale houdbaarheid van dit sjabloon is twee weken na de laatste bewerking aan het artikel.
Kijk in de geschiedenis of je het artikel kunt bewerken zonder een bewerkingsconflict te veroorzaken.
Nederlands verkeersbord J16.svg Werk in uitvoering
Aan dit artikel wordt nog hard gewerkt.

De runen waren een schrijfsysteem, die gebruikt werden door Vikingen en andere Germanen voordat ze het Latijnse schrift gingen gebruiken. Er bestaan drie belangrijke soorten Runen; Oudere Futhark, Jongere Futhark en het Oudengelse Fuþorc. De runen werden op een best gekke manier geschreven; je begon linksboven, en op de volgende regel schrijf je dan verder terwijl je rechts begint en alle letters gespiegeld staan. De volgende regel was dan weer van links naar rechts met normale letters, en zo ging het om de regel steeds van de andere kant. Spaties werden niet gebruikt.

Oudere Futhark

Geschiedenis

Oudere Futhark
voorbeelden
Runen
Romanisatie
Vertaling
ᚨᛁᚷᛁᛚᚨᚾᛞᛁᚨᛇᛚᚱᚢᚾ
aigil andi aïlrun
Aigil en Aïlrun
ᛖᚲᛖᚱᛁᛚᚨᛉᚨᛊᚢᚷᛁᛊᚨᛚᚨᛊᛗᚢᚺᚨᚺᚨᛁᛏᛖ
ek erilaz asugisalas muha haite
Ik, earl Vraagteken2.png van Asugisal, heet Muha
ᚷᚢᛏᚨᚾᛁᛟᚹᛁ ᚺᚨᛁᛚᚨᚷ
gutaniowi hailag
Heilig voor de Goten

Het Oudere Futhark (soms als Fuþark), is de eerste vorm van het runenschrift dat werd gebruikt. Het bestond uit 24 letters. Het ontstond rond de eerste eeuw na Christus in Scandinavië, Duitsland boven de Rijn en in Oost-Europa, waar toen de Germaanse stam van de Goten leefde. De meeste runen zijn teruggevonden in Scandinavië. Dat komt doordat de volkeren in Scandinavië vaker hun runen op grote stenen schreven, waardoor ze makkelijk terug te vinden waren en beter bewaard bleven.

Het Oudere Futhark is waarschijnlijk ontstaan uit het Latijnse schrift (het schrift dat voor Nederlands gebruikt wordt, en waar deze tekst in is geschreven), en door handelaren of hulpsoldaten naar de Germaanse volkeren verspreid. Toen de Germanen zich naar Engeland verspreidden ontstond daar een nieuwe vorm uit het Oudere Futhark, het Fuþorc, in de vierde eeuw. In de rest van de Germaanse gebieden veranderde de Oudere Futhark naar het Jongere Futhark rond de achtste eeuw.

Letters

Het Oudere Futhark had dus 24 letters, de eerste zes letters spellen Futhark, en dat is de reden dat het schrift zo heet:

Letter Uitspraak Romanisatie Letter Uitspraak Romanisatie Letter Uitspraak Romanisatie Letter Uitspraak Romanisatie
ᚠ f f ᚷ Engelse g g ᛇ tussen de á en de è ï/æ ᛖ é e
ᚢ oe u ᚹ Engelse w w ᛈ p p ᛗ m m
ᚦ Engelse th th/þ ᚺ/ᚻ h h ᛉ eerst z en later huig-r z/R ᛚ l l
ᚨ á a ᚾ n n ᛊ/ᛋ s s ᛜ ng ng/ŋ
ᚱ rollende r r ᛁ í i ᛏ t t ᛞ d d
ᚲ k k/c ᛃ j j ᛒ b b ᛟ ó o

Jongere Futhark

Fuþorc

Vergelijking

Links

Afkomstig van Wikikids , de interactieve Nederlandstalige Internet-encyclopedie voor en door kinderen. "https://wikikids.nl/index.php?title=Runen&oldid=821976"