Jan zonder Vrees

Jan zonder Vrees

Jan zonder Vrees, officieel Jan I van Bourgondië, is geboren op 28 mei 1371 in Dijon en vermoord op 10 september 1419 in Montereau-Fault-Yonne op de brug over de Seine (nu een buitenwijk van Parijs), is een prins van het Capetiaanse huis Valois. Hij is een zoon van Filips de Stoute en Margeretha van Male.

Van 1404 tot aan zijn dood was hij hertog van Bourgondië, graaf van Vlaanderen, Artois en Palatijn Bourgondië en heer van Salins, Mechelen en andere plaatsen. Hij zette het beleid van zijn vader Filips de Stoute voort, door het begin van een Bourgondische staat zeker te stellen en tegelijkertijd zijn invloed aan het hof van Frankrijk uit te spelen. Het lukt hem niet om dezelfde leidende rol te spelen die zijn vader had bij de Koninklijke Raad.

Doordat Jan zonder Vrees aan de kant werd gezet leidde ertoe dat hij in 1407 zijn rivaal, Lodewijk I van Orléans (de broer van koning Karel VI van Frankrijk), te laten vermoorden. Door de moord op zijn neef te bevelen, stort de hertog van Bourgondië het koninkrijk Frankrijk in een burgeroorlog tussen Armagnacs en Bourgondiërs. Deze twee partijen strijden om de hoofdstad en het regentschap. Deze problemen helpen de Honderdjarige Oorlog opnieuw te laten oplaaien, waardoor de nieuwe koning van Engeland, Hendrik V, de kans grijpt om zijn rechten op de kroon van Frankrijk op te eisen.

In 1419, terwijl Jan zonder Vrees zich probeerde te verzoenen met de Armagnacs, ook om de Engelse aanval af te weren, werd Jan op zijn beurt vermoord, op de Montereau- brug, in aanwezigheid van de Dauphin (prins), de toekomstige Karel VII. Deze moord brengt de Bourgondiërs naar een samenwerking met de Engelsen en blijft gedurende de 15e eeuw een belangrijke onderdeel van het geschil tussen het Huis van Frankrijk (Huis Valois) en het Huis Bourgondië.

Jeugd

Jan zonder Vrees is een kind van Filips II van Bourgondië, bekend als Filips de Stoute en van Margeretha III van Vlaanderen. Hij is de kleinzoon van de koning van Frankrijk Jan II, bekend als Jan de Goede (1319 - 1364). Als oudste zoon van de hertog van Bourgondië was hij voorbestemd om, in opdracht van het eerstgeboorterecht, het hertogdom Bourgondië te erven. Dat was in 1363 door koning Jan de Goede aan zijn vader geschonken. Jan zonder Vrees is de oudere broer van Antoine van Bourgondië (1384 - 1415) en Filips van Bourgondië (1389 - 1415), die beiden stierven in de strijd om de Franse ridderschap tegen de Engelsen in de Slag bij Agincourt, op 25 oktober 1415. Hij werd de eerste graaf van Nevers in 1384, een graafschap dat hij in 1404 aan zijn broer Filips afstond, toen hij het hertogdom Bourgondië van zijn vader erfde.

Al op jonge leeftijd kreeg Jan muziekles van een minstreel. Hij had ook een eigen hofnar. Zijn hofhouding werd uitgebreid met een lijfarts, kamerknechten en een biechtvader. Op zijn 5e leerde hij jagen en op zijn 6e paardrijden. Op zijn 7e kreeg Jan les in het Diets (oud Nederlands). Een taal die zijn vader niet sprak, maar wel de taal van Vlaanderen was. In 1378 is het opmerkelijk dat er twee pauzen zijn. Eén in Rome en één in Avignon. Bourgondië koos voor die van Avignon. Jan was goed opgevoed in het katholiekcisme. Vanaf zijn derde leerde hij lezen met het psalmenboek, dan nog in het Frans.

Huwelijk

Op 11 april 1385 vond het zogeheten dubbelhuwelijk plaats tussen Willem VI (Willem van Oostervant), graaf van Holland-Zeeland en van Henegouwen met Margaretha van Bourgondië, de zus van Jan. Op datzelfde moment trouwde Jan zonder Vrees met Margaretha van Beieren, de zus van Willem IV. Jan en Margaretha kregen zeven kinderen.

In het voorjaar van 1396 vertrekt Jan als jonge kruisvaarder naar het oosten, dat bedreigd wordt door de Ottomanen (Turken). Als er een aanval komt op Hongarije door de Ottomanen bij Nicopolis (tegenwoordig Nikopol in Bulgarije), voert Jan het Franse legerdeel aan en belegeren ze de stad. De pronkerige kleding die ze aanhebben is niet bepaald handig in de strijd. Het hieraan besteedde geld hadden ze beter aan wapens kunnen besteden. De Ottomanen winnen met gemak en nemen onder andere Jan gevangen. Hij zou wel eens een flinke som losgeld kunnen opleveren! Hij werd door de tolk Jaques van Heilly aangewezen als een dure gevangene en bleef daardoor in leven. Maar hij moest wel toezien hoe anderen werden vermoord. Via een boodschapper werd vader Filips de Schone op de hoogte gesteld van de toestand. Er werd een losgeld van 710 kilogram goud voor Jan en enkele andere edelen geregeld en naar Hongarije gestuurd. Zo kwam Jan vrij. Op de terugreis moesten hij en de andere overlevenden te voet naar Bourgondië terug gaan. Een enorme nederlaag. Hij keerde pas terug naar Frankrijk in februari 1398. Op 22 februari 1399 zag hij voor het eerst zijn dan twee en een half jarige zoontje, de latere Filips de Goede (31-juli 1396). Hoewel de kruistocht een ramp werd, kreeg Jan hier zijn bijnaam 'zonder vrees'.

Regeerperiode Jan zonder Vrees

Wapen van Jan zonder Vrees

Filips de Stoute sterft op 27 april 1404. Jan zonder Vrees brengt hulde aan de koning van Frankrijk Karel VI. Op 23 mei van hetzelfde jaar Maakt Jan zijn rondreis door zijn hertogdom Bourgondië en kwam Dijon binnen op 17 juni 1404. Vervolgens garandeert hij de inwoners van de stad het behoud van de privileges (voordeeltjes) die ze al hadden onder de regering van zijn vader. Kort daarna vierde Jan zonder Vrees het huwelijk van zijn dochter Margeretha met de Dauphin (Prins) van Frankrijk Lodewijk de Guyenne, daarna dat van Filips (de Goede), zijn oudste zoon, met Michelle de Valois, dochter van koning Karel VI. Hierdoor kan hij de gunsten van koningin Isabelle van Beieren (Huis Wittelsbach) aantrekken, die belooft zijn belangen te verdedigen.

Sinds 1392 kreeg koning Karel VI steeds vaker last van aanvallen van waanzin. Een ordonnantie (wet) van 1403 bepaalt dat in het geval van onvermogen van de vorst, de regering van het koninkrijk met tussenpozen zou worden overgenomen door de Koninklijke Raad, voorgezeten door koningin Isabeau van Beieren. De koningin wordt bijgestaan ​​door hertog Jean de Berry en hertog Lodewijk II van Bourbon. Toen stuurde ze haar hulp aan de twee neven, graaf Lodewijk I van Orléans, de broer van de koning, en Jan zonder Vrees, die zal zich gaan verzetten tegen de Raad. Ondertussen nemen de spanningen tussen Frankrijk en Engeland ook weer toe. Dat betekent (zoals zo vaak) dat er weer meer belasting wordt geheven om de soldaten te kunnen betalen. De bevolking ziet dit helemaal niet zitten. Jan zonder Vrees is het met ze eens en wil geen extra belastingen bij ze innen. ook de hertog van Bretagne zag dit niet zitten.

Op 21 maart 1405, overlijd ook de moeder van Jan. Hierdoor komt Jan volledig in het bezit van het graafschap Vlaanderen, het graafschap Artois en Bourgondië en wordt daarmee even machtig als zijn vader. Jan gaat dan naar de rijke steden van Vlaanderen, waar hij de nieuwe heer is en stelt ook hier de bevolking gerust over de nieuwe belasting. Bovendien zijn de Engelsen van groot belang voor de levering van wol aan Vlaanderen voor de lakenindustie (lakens zijn hier geen dunne doeken voor op je bed, maar eerder een soort dikke stof). Vanaf 1405 liet hij een dijk bouwen om Vlaanderen te beschermen tegen de aanval van de zee en bracht hij verschillende kleine reeds bestaande dijken samen in één enkel geheel (omgeving Duinkerke).

Door de stijgende kosten, moest Jan toch de belastingen verhogen. Hij kreeg veel minder financiële steun van de koning dan zijn vader. Er ging meer aandacht van de koning naar Lodewijk I van Orléans, die in het oosten bolwerken (versterkingen) begon aan te leggen. Dit was zeer tegen de zin van Jan zonder Vrees. Hij besluit om een leger samen te stellen en naar Parijs te gaan. De inwoners van Parijs zijn op de hand van Jan zonder Vrees, maar ze hopen dat het tot een verzoening (soort vrede) komt tussen Jan en Lodewijk I van Orléans. Karel VI, die weer een poosje bij goed verstand is, weet een gewapende strijd te vermijden. Er komt een vrede tussen beide hertogen. Jan weet wel uit het vredesoverleg voor elkaar te krijgen dat er hervormingen moeten komen. Jan zonder Vrees wordt zo een verdediger van de belangen van het volk, terwijl hij ook probeerde geld in te zamelen voor zijn eigen provincies. Doordat Lodewijk I van Lodewijk een machtsstrijd blijft voeren, besluit Jan zonder Vrees hem te laten vermoorden in een hinderlaag (13 juli 1407) en denkt zo zijn positie in de Regentenraad niet te verliezen. Men komt er echter achter dat hij de opdrachtgever is en hij bekend de dader te zijn. Daardoor moet hij naar Vlaanderen vluchten.

Moord op Jan zonder Vrees

Karel I van Orléans (inmiddels ook graaf van Armagnac), de zoon van de vermoorde Lodewijk I van Orléans, eist wraak. Zo ontstaat de strijd tussen de Armagnacs en de Bourgondiërs. De Armagnacs (trouw aan de Franse koning) weten Jan zonder Vrees uit de Regentenraad te zetten, waardoor zij steeds meer macht krijgen in Parijs en ook omdat de koning steeds vaker aanvallen van waanzin en dementie krijgt. Jan verlaat dan Parijs.

Ondertussen is de Dauphin (Prins) Karel VII op 14 jarige leeftijd in Parijs benoemd tot luitenant-generaal van het koninkrijk, met als opdracht deel te nemen aan de Regentenraad onder voorzitterschap van koningin Isabella van Beieren. De Armagnacs verdenken haar ervan dat ze zich laat beïnvloeden door Jan zonder Vrees. Men zet haar in 1417 uit de macht en sturen haar onder bewaking naar Tours. Jan zoekt haar daar op. Samen vormen ze een regering die tegengesteld was aan die van de Armagnacs. Jan besluit Parijs binnen te vallen en de macht over te nemen door de nieuwe Dauphin uit te schakelen. In 1418 vielen de Bourgondische troepen midden in de nacht Parijs binnen. Ze doden een groot aantal Armagnacs. De Dauphin weet te ontkomen en vlucht naar Bourges. Jan heeft nu de macht in Parijs en probeert de dauphin over te halen het verzet op te geven en terug te keren naar de hoofdstad, om zich onder de voogdij van zijn ouders, koning Karel VI en koningin Isabella van Beieren, te stellen. Daarvoor organiseert Jan drie vergaderingen om zo tot het verdrag van Ponceau te komen. Bij de laatste vergadering op 10 september 1419 in Montereau-Fault-Yonne wordt Jan zonder Vrees in de val gelokt. Op de brug wordt hij vermoord op 48 jarige leeftijd door de aanhangers van de Dauphin. Dit heeft als gevolg dat Filips de Goede Jan opvolgt, en zal als de nieuwe hertog van Bourgondië, wraak nemen op de Dauphin van Frankrijk door een alliantie (verbond) aan te gaan met de Engelsen. Door het Verdrag van Troyes te smeden, wordt de Dauphin van de troon van Frankrijk onterfd, ten behoeve van koning Hendrik V van Engeland.

Al een beetje Nederlandse geschiedenis

Hoewel Vlaanderen en een deel van het huidige Brabant dan al behoort tot het hertogdom Bourgondië, maar de Nederlanden (b.v. Holland en Zeeland) nog niet echt, is deze voorgeschiedenis ook van belang voor de geschiedenis van Nederland. Zie hierna en verder bij Filips de Goede.

Titels en kaart eigendommen van Jan zonder Vrees

Kaart van Bourgondië tijdens Jan zonder Vrees

Ervenissen van Filips de Stoute (1404 - oranje):

• Graaf van Nevers als Jan I
• Hertog van (west) Bourgondië als Jan I
• Paltsgraaf van (oost) Bourgondië als Jan I
• Graaf van Artois als Jan I
• Graaf van Vlaanderen als Jan I
• Graaf van Charolais als Jan I*

Hoe Brabant en Limburg onder de Bourgondiërs komen is een best ingewikkeld verhaal; het hertogdom Brabant en Limburg (paars) was eerst van Margaretha van Male (zus van hertogin Johanna van Brabant), maar gaat in 1401 naar Jan zonder Vrees z'n broer Anton van Brabant, ofwel Antoin van Bourgondië (1384 - 1415) die eerst als ruwaard (regeerder namens de vorst) wordt aangesteld. Kort daarna mag hij de titel hertog dragen. Na het overlijden van zijn moeder (1405) kreeg hij het voogdijschap over het markgraafschap Antwerpen, dat op die manier opnieuw werd verenigd met Brabant, waarvan het sinds 1356 was gescheiden. Na de dood van hertogin Johanna van Brabant in 1406 onderschreef Anton op 18 december 1406 de Blijde Inkomst. Enkele maanden voordien had hij met zijn broer Jan zonder Vrees en zijn zwager Willem VI (Willem van Oostervant), graaf van Holland-Zeeland en van Henegouwen een familieverbond gesloten. Willem VI was getrouwd met Margaretha van Bourgondië (1374-1441, dochter van Filips de Stoute, zus van Jan zonder Vrees), ze kregen één dochter: Jacoba van Beieren (1401-1436).

Het graafschap Never (1405 - groen) gaat eerst naar zijn broer Filips van Bourgondië (1389 - 1415). Zoals hiervoor beschreven komen beide broers om bij de Slag bij Agincourt, op 25 oktober 1415.