De Toverberg

De Toverberg
Informatie
Alternatieve titel	Der Zauberberg
Schrijver	Thomas Mann
Illustrator
Vertaler
Taal (origineel)	Duits met enkele Franse dialogen
Land	Duitsland
Genre	Bildungsroman Modernistische roman
Datum	1924
ISBN
Leeftijdscategorie		Uitgeverij
Drukker
Aantal verkocht
Vorig boek
Volgend boek
Bijzonderheden
Online-tekst
Portaal Literatuur

De Toverberg (Duits: Der Zauberberg) is een roman van de Duitse schrijver Thomas Mann uit 1924. Het boek staat bekend als een van de invloedrijkste werken in de Duitse literatuur van de 20e eeuw. Oorspronkelijk wilde Mann het boek schrijven als korte novelle naast het boek De dood in Venetië uit 1912. Echter het boek werd uiteindelijk meer dan 900 bladzijden lang!

Het verhaal speelt zich grotendeels af in het sanatorium Berghof in het Zwitserse Davos. Hans Castorp is een jonge Duitser uit Hamburg die op bezoek gaat bij zijn neef Joachim. Eigenlijk zou Castorp maar een paar weken blijven, maar uiteindelijk verblijft hij zeven jaar in het Berghof. Het bezoek gaat over de activiteiten, gebeurtenissen en bewoners van het Berghof. Veel van deze personen en gebeurtenissen verwijzen naar politieke ideologieën of onderdelen van de Duitse samenleving. In het boek komen ook enorm veel Europese nationaliteiten voor, waardoor het als het ware de Europese maatschappij vóór de Eerste Wereldoorlog beschrijft.

Verhaal

Let op! Hieronder staat de samenvatting van een verhaal. Soms is het niet leuk als je al weet hoe het verhaal afloopt!

Hans Castorp is een net afgestudeerde student uit het Duitse Hamburg. Hij heeft zijn vader en moeder nooit gekend, aangezien deze overleden zijn toen hij nog klein was. Hierdoor groeit Castorp op bij zijn oom, James Tienappel. Castorp besluit uiteindelijk techniek te gaan studeren en de scheepsvaart in te gaan. Na zijn studie besluit hij zijn neef, de militair Joachim, op te zoeken in het Berghof in Davos. Zijn oom komt met dit idee om Castorp een paar weken rust te geven voordat hij begint met werken. Castorp reist uiteindelijk naar het Berghof en wordt door zijn neef ontvangen. Het sanatorium ligt op een berg en is daardoor min of meer gescheiden van het dorp en de rest van de wereld. Hierdoor is het Berghof een wereld op zijn eigen manier.

Het berglandschap van Davos

Joachim begeleidt Castorp en stelt hem voor aan de verschillende bewoners van het Berghof. In het boek spelen o.a. de angstige Karoline Stöhr, de Italiaanse humanist Settembrini en de prachtige Russische Claudia Chauchat een grote rol. Castorp is begin 20 en heeft geen idee wat hij met zijn leven aan moet of waar hij voorstaat. Settembrini helpt hem hierdoor met studeren om al het menselijke lijden in de wereld op te lossen. Ondertussen wordt Castorp verliefd op Chauchat en verklaart later zijn liefde voor haar. Ook ontmoet Castorp de dokters Krokowski en Behrens die beide de patiënten verzorgen. Behrens staat erop dat Castorp ook een behandeling onderneemt. Hij weigert dit, aangezien hij niet ziek is.

Hoewel Castorp eerst maar een paar weken wil blijven, wordt zijn vertrek steeds uitgesteld. Zo wordt Castorp ziek of besluit langer te blijven. Zijn oom probeert hem uit het Berghof te halen, maar dit mislukt. Ondertussen arriveren de Joodse marxist Naptha. Settembrini en Naptha hebben lange discussies met elkaar en proberen beide Castorp van hun gelijk te overtuigen. Toch raakt Castorp alleen maar meer verloren. Joachim en Chauchat velaten het Berghof. Joachim gaat in militaire dienst en komt om het leven. Chauchat keert na een tijdje weer terug met haar nieuwe geliefde, de Nederlandse handelaar meneer Peeperkorn. Peeperkorn is enkel bezig met genieten en pleegt uiteindelijk zelfmoord.

De discussie tussen Settembrini en Naptha loopt uit de hand en uiteindelijk dragen de twee elkaar uit voor een duel met pistolen. Kort voordat het duel begint, verklaart Settembrini dat hij niet op Naptha zal schieten. Naptha pakt vervolgens zijn eigen pistool en schiet zichzelf door het hoofd. Met dit specifieke geweerschot begint de Eerste Wereldoorlog. Castorp besluit in het Duitse leger te vechten voor zijn vaderland en sterft op het slagveld.

Personages

De Toverberg heeft honderden personages. Hiervan worden de belangrijkste hieronder besproken:

• Hans Castorp - het hoofdpersonage van het verhaal. Hij is een jonge Duitser uit Hamburg die net zijn opleiding heeft afgerond. Castorp heeft een fascinatie met de dood en ziektes, aangezien hij nooit het verlies van zijn ouders heeft verwerkt. Hij is ook op ideologisch vlak niet ontwikkeld, waardoor hij het neutrale personage van het verhaal is. Hij is ook erg nieuwsgierig en gaat op onderzoek uit.
• Joachim Ziemssen - het neefje van Castorp en een officier in het Duitse leger. Ziemssen is vrij vergelijkbaar met Castorp, maar is verlegen. Hij symboliseert de trouw en loyaliteit, waardoor hij de militaire waarden van het oude keizerrijk voorstelt, waarin orde beter is dan vrijheid.
• Settembrini - een Italiaanse geleerde, humanist en liberaal. Settembrini stelt de West-Europese liberale democratie voor, waarin waarden als mensenrechten en tolerantie een rol spelen. Volgens Settembrini zal het liberalisme uiteindelijk heel Europa verlichten, waardoor he zichzelf met Prometheus vergelijkt. Settembrini is gebaseerd op Manns eigen broer, Heinrich Mann, maar heeft het uiterlijk van de Italiaanse componist Ruggiero Leoncavallo.
• Naptha - een Joodse revolutionair en marxist. Naptha is stelt het radicalisme of het marxisme voor, waardoor hij de tegenhanger van Settembrini is. Hoewel Naptha zichzelf als socialist of communist ziet, vindt Settembrini hem een gevaarlijke anti-humanist. Hij pleit voor een revolutie, terwijl Settembrini voor hervormingen pleit. Mann baseerde Naptha op de Hongaarse marxistische geleerde György Lukács, hoewel deze zichzelf nooit in Naptha erkende.
• Frau Stöhr - een patiënte uit het Berghof. Ze is een muzieklerares uit Cannstadt in Baden-Württemberg en dineert aan dezelfde tafel als Joachim en Hans Castorp. Frau Stöhr is een rustig personage met wie Hans Castorp vaak reflecteert over bepaalde zaken of gebeurtenissen.
• Claudia Chauchat - een Russische edelvrouw uit Dagestan. Chauchat is een mooie, jongere vrouw op wie Hans Castorp verliefd wordt. Chauchat stelt de liefde en passie, maar ook het gevaar vanuit Rusland.
• Meneer Peeperkorn - een Nederlandse koloniale handelaar. Peeperkorn staat symbool voor het Europese imperialisme en het kolonialisme aan het begin van de 20e eeuw. Daarnaast staat hij model voor het dionysische oftewel "het leven op basis van plezier".

Achtergrondinformatie

Ontstaan

Thomas Mann had de Toverberg als korte novelle bedoeld om bij het boek De dood in Venetië uit te geven. Het idee voor het boek ontstond in 1912 toen hij het Waldensanatorium in Davos bezocht, waar zijn vrouw als patiënt was opgenomen. Hij begon met schrijven datzelfde en eindigde pas in 1922. Tegen die tijd was de omvang van het boek toegenomen tot meer dan 900 bladzijden. De dood in Venetië was tegen die tijd al als apart boek uitgegeven.

Mann schreef het boek tijdens een periode waarin hij een ideologische crisis onderging. Oorspronkelijk was Mann vrij conservatief en nationalistisch. Tijdens de Eerste Wereldoorlog steunde hij dan ook het Duitse Keizerrijk. Mann verschilde hierdoor met zijn broer, Heinrich Mann, die ook schrijver was. Heinrich Mann was juist tegen de oorlog en pleitte voor een liberale democratie. Hij schreef zelfs het boek De onderdaan (Der Untertan), waarin hij het Duitse Keizerrijk belachelijk maakte. Thomas Mann had de Toverberg dan ook als boek bedoeld om tegenstanders van de oorlog te bekritiseren. Toch veranderde Mann zijn ideologie tijdens de oorlog en werd juist een liberaal. Hans Castorp komt in de Toverberg met verschillende ideeën en ideologieën in contact, net als Thomas Mann tijdens de Eerste Wereldoorlog. Na de oorlog zou Thomas Mann een voorstander van de Weimarrepubliek worden.

Genre

De Toverberg is een Bildungsroman. De Bildungsroman is een genre waarin je het "opgroeien" van een hoofdpersonage volgt. Bildungsromans waren oorspronkelijk bedoeld om jonge mensen waarden en normen te leren of wat ze moesten doen (of juist) in bepaalde situaties. Mann werd beïnvloedt door de Bildungsroman Wilhelm Meisters leerjaren (Wilhelm Meisters Lehrjahre) van Johann Wolfgang von Goethe. In de Toverberg vindt je ook verwijzingen naar andere werken van Goethe, zoals Faust.

Hans Castorp is daardoor een neutraal hoofdpersoon, waarin de lezer zich kan vinden. Dit is iets wat in vrijwel alle Bildungsromans voorkomen. Tijdens het boek maakt het hoofdpersonage dingen mee en ontmoet personen. In de meeste Bildungsromans maakt het hoofdpersonage een groei door (vaak van kind naar volwassene). Bij Hans Castorp zorgen deze dingen alleen maar voor verwarring. Castorp symboliseert dan ook de jonge Weimarrepubliek. In 1924 was de Duitse democratie slechts 5 jaar oud en vrij instabiel. Zo had de republiek zowel aan de linker- als rechterzijde tegenstanders. Ook had de Weimarrepubliek veel problemen economisch vlak o.a. vanwege de herstelbetalingen en de Ruhrcrisis. Hans Castorp symboliseert daardoor ook de gemiddelde Duitser die zijn weg moet vinden in het nieuwe Duitsland.

Titelverklaring

De naam "De Toverberg" bestaat uit twee delen. De "berg" verwijst naar het sanatorium Berghof, wat op een berg bij het Zwitserse dorp Davos is gelegen. Het Berghof is min of meer afgescheiden van het dorp en de rest van de wereld. Wanneer Hans Castorp naar de Berghof komt, besloot hij de zorgen uit het normale leven achter zich te laten. Het Berghof is daardoor een wereld op zichzelf, waar Europese nationaliteiten (en politieke en filosofische ideologieën) samenkomen.

Het gedeelte "Tover" ligt iets complexer. Het is niet dat er in de Berghof perse magische zaken plaatsvinden, maar eerder dat realiteit anders werkt in het sanatorium. Hans Castorp raakt bijvoorbeeld na een tijdje zijn besef van tijd kwijt. Ook werkt de tijd anders in het Berghof. De bewoners van het Berghof scheiden zich ook van de rest van de wereld af door middel van de woorden "Hier oben" (Hier boven), terwijl de rest van de wereld wordt aangeduid als "Flachland" (vlak land). Het Berghof is daardoor een toverachtige ruimte.

Tijd

Daarnaast wordt de Toverberg vaak een "Zeitroman" (tijdroman) genoemd, aangezien tijd en tijdsbesef een belangrijke rol in het boek spelen. De roman begint ook met een uiteenzetting van het tijdsbegrip. Er bestaan eigenlijk twee tijden in de Toverberg. Deze tweedeling van tijd is een begrip van de Franse filosoof Henri Bergson. Bergson beschreef het verschil tussen kloktijd (die je kan meten) en tijdsbesef (tijd zoals wij die waarnemen). Er bestaat een verschil tussen de twee tijdsbegrippen, aangezien deze niet gelijk lopen. In de Toverberg is dit zichtbaar door het feit dat het halve boek in het eerste jaar van Hans Castorps verblijf plaatsvindt.

Ook raakt de lezer op een gegeven moment het tijdsbesef kwijt. Mann maakt veel tijdsprongen en de enige tijdspunten die men heeft zijn feestdagen, zoals kerst en de walpurgisnacht. Pas aan het einde van het boek beseft Castorp dat hij zeven jaar van zijn leven verspilt heeft in het Berghof. Het Berghof heeft als het ware Hans Castorps leven gestolen.

Verwerkingen

Het boek is tweemaal verfilmd. De eerste keer was een Duitse televisiefilm in 1968. Deze film werd als serie uitgezonden door Sender Freies Berlin.

In 1981 werd het boek opnieuw verfilmd, wat de ook de bekendere verfilming is. Deze film was een co-productie tussen Duitsland, Frankrijk en Italië. De film duurde 2,5 uur, maar werd ook als 7-urige televisieserie uitgebracht.

Bronnen

• Mann, Thomas (1924). Der Zauberberg.
• Robertson, Richie (2001). The Cambridge Companion to Thomas Mann.