Dertigjarige Oorlog: verschil tussen versies

Versie van 11 sep 2015 21:29

Werk in uitvoering!
Aan dit artikel wordt de komende uren of dagen nog gewerkt.
Belangrijk: Laat dit sjabloon niet langer staan dan nodig is, anders ontmoedig je anderen om het artikel te verbeteren.
De maximale houdbaarheid van dit sjabloon is twee weken na de laatste bewerking aan het artikel.
Kijk in de geschiedenis of je het artikel kunt bewerken zonder een bewerkingsconflict te veroorzaken.

Dit artikel is nog niet af.

De Dertigjarige Oorlog is een oorlog die zich afspeelde in de 17e eeuw. De aanleiding van de oorlog was vooral dat de katholieke landen en gereformeerde landen niet met elkaar eens waren. Vooral in het Heilige Roomse Rijk was er veel verdeeldheid. Het noorden van het rijk was luthers, maar het zuiden was juist katholiek. De oorlog eindigde in de vrede van Westfalen. De dertigjarige oorlog eindigde samen met de tachtigjarige oorlog. Het Heilige Roomse Rijk had de grootste verliezen tijdens de oorlog. Een groot deel van de bevolking stierf door gevechten. Dat kwam deels doordat de oorlog grotendeels op het grondgebied afspeelde van het Heilige Roomse Rijk.

Aanleiding

De oorlog ontstond vooral door het geloof. Noord-Duitsland was in de loop van de 16e eeuw luthers geworden en de Palts werd calvinistisch. Ook het zuiden van Duitsland en Oostenrijk werden beetje bij beetje luthers. Maar daar werd het sterk bestreden. Ook werd er een Protestantse Unie (Noord-Duitsland en de Palts) gevormd en een jaartje erna de Katholieke Liga (Zuid-Duitsland en Oostenrijk). Uiteindelijk probeerde keizer Ferdinand II de mensen in Bohemen te bekeren tot de Katholieke Kerk. Dat leidde tot opstanden in Praag. Dat was het startschot van de oorlog.

Oorlog

Aanval op de Bohemen en de Palts (1618 - 1622)

Op 23 mei 1618 was de opstand in Praag. Meteen daarop vielen de Tsjechen aan. Ze wonnen twee veldslagen, maar Wenen belegeren lukte niet. Maar na dat hun nog een veldslag hadden gewonnen, hadden ze de nieuwe, calvinistische paltsgraaf Frederik V gekozen als koning van Bohemen. Samen met die gebeurtenissen viel Bethlen Gabor (vorst van Transsylvanië) Slowakije binnen en veroverde Bratislava. Daarna ging Bethlen Gabor door naar Wenen. Maar Ferdinand II gaf het nog niet op. Samen met Saksen en Beieren verjoeg hij de Transsylvanische troepen. Bethlen Gabor gaf het beleg van Wenen op, omdat hij door Polen-Litouwen werd aangevallen in Slowakije. Daarna versloeg Beieren de Bohemen in de Slag op de Witte Berg. Daarmee werden de Tsjechen verslagen. Beieren kon Praag heroveren. Uiteindelijk werd op mei 1621 Bratislava herovert van Bethlen Gabor. Daarna sloot hij vrede met Ferdinand II. Vele Tsjechen werden in dit gedeelte van de oorlog vermoord.

De opmars van de Keizerlijken

Spanje had tijdens het Twaalfjarig Bestand Noord-Italië en Zwitserland veroverd. Daardoor had Spanje toegang tot Oostenrijk. Dat kwam Spanje goed uit, want daardoor konden ze de Zuidelijke Nederland (grootste deel van België en Luxemburg} bereiken. Ook stierf koning Filips III en werd Filips IV koning. Maar Filips IV was meer van oorlogvoeren. Daardoor kon Ferdinand II altijd de hulp van Filips IV inroepen, omdat hij eenmaal meer van oorlog hield.

Terwijl Ferdinand II Bohemen probeerde te veroveren, viel Spanje aan in de Palts. Frederik V werd toen aangevallen in Bohemen en in de Palts. De Noord-Duitse lutheranen hielpen calvinistische Frederik niet. Daardoor wilde Nederland de lutheranen niet helpen, omdat in die tijd Nederland vooral calvinistisch was. Pas toen de troepen van Beieren en de Keizerlijken er waren, kwamen de lutheranen in actie. De lutheranen hielden ze tegen in Wiesloch, maar verloren bij Bad Wimpfen doordat de Keizerlijken aansluiting vonden met de Spaanse troepen in de Zuidelijke Nederlanden. Na Bad Wimpfen hielden de Keizerlijken de lutheranen tegen die bij Frankfurt de Main wilden oversteken. Frederik V kon niet meer echt over de Palts heersen. Dat was immers bijna veroverd. Hij vluchtte naar Nederland. De Palts werd aan Beieren gegeven. De lutheranen probeerden toen de Zuidelijke Nederlanden binnen te vallen om Nederland te hulp te schieten. Maar ze werden tegen gehouden door de Spanjaarden bij Charleroi. Maar daarvoor moesten ze Spaanse troepen uit Nederland terugtrekken. Toen gingen Spanje en de Keizerlijken naar Noord-Duitsland om daar de lutheranen te bestrijden.

Opmars in Noord-Duitsland en Denemarken (1622 - 1630)

Spanje en de Keizerlijken achtervolgden de lutheranen in Noord-Duitsland nadat de Palts was gevallen. Na 1623 werd de opmars even gestopt doordat Bethlen Gabor (vorst van Transsylvanië) voor de tweede keer Slowakije veroverde. Tot midden 1624 waren ze bezig om Slowakije te veroveren. In de tussentijd was het Twaalfjarig bestand afgelopen en vielen de Spanjaarden Nederland weer aan. Daarna ging de opmars weer verder. Maar Denemarken hielp de lutheranen om de opmars te stoppen. En al lukte dat niet, toch was de opmars weer gestopt doordat Bethlen Gabor voor de derde keer Slowakije binnenviel. De Keizerlijken konden Slowakije weer heroveren en hun opmars voortzetten. De Keizerlijken gingen door tot in Jutland. Ze konden de Deense eilanden niet veroveren omdat ze niet tot een grote vloot beschikten. Daardoor stopte de opmars van de Keizerlijken. Maar ze hadden wel Noord-Duitsland en Jutland in handen. Uiteindelijk kregen de Denen Jutland wel terug doordat ze vrede sloten.

Opmars van Zweden (1630 - 1635)

Doordat de Keizerlijken zo dicht bij Denemarken waren gekomen, voelde Zweden zich bedreigd. Zweden dacht dat de Keizerlijken misschien ook hun land zouden veroveren. Zelfs de Keizerlijken zelf vonden dat ze veel te sterk waren. Ze verminderden hun leger en ontsloegen hun belangrijkste aanvoerder Wallenstein. Juist op dat moment viel Zweden Noord-Duitsland aan. De Zweden hadden veel succes. Zo veroverde Zweden ook Brandenburg. Heel Saksen sloot zich aan bij Zweden. De Keizerlijken vluchtten helemaal naar Beieren. De Keizerlijken werden wanhopig. Wallenstein werd weer aangesteld. Ze hielden de Zweden in Beieren tegen. In de slag bij Lützen wonnen de Zweden, maar de Zweedse koning ging dood. Daardoor werden de overwinningen steeds minder voor Zweden. Wallenstein wou onderhandelen met Zweden. Maar toen werd hij vermoord door Ferdinand II. Daardoor wonnen de Zweden meer veldslagen. Maar toen Zweden verpletterend werd verslagen bij Nördlingen (een stad in Beieren), werd er vrede gesloten.

@@ Regel 7: / Regel 7: @@
 == Oorlog ==
 === Aanval op de Bohemen en de Palts (1618 - 1622) ===
-In 1618 begon de oorlog door een opstand in het koninkrijk Bohemen (Tweede Praagse Defenstratie). Ze riepen de hulp in van Frederik V van de Palts. De Keizerlijken deden er alles aan om de opstand te stoppen. In het begin wonnen de Bohemen vaak, maar er kwam een keerzijde. De slag op de Witte Berg verloren ze en moesten ze zich overgeven. Frederik V van de Palts vluchtte terug naar de Palts. Spanje viel tegelijk ook de Palts aan. De lutheranen schoten op het laatste moment te hulp. Toen was het al te laat. Nu de Keizerlijken de Palts hadden veroverd, wilden ze verder naar Noord-Duitsland. En daar zouden ze de lutheranen aanvallen.
+Op 23 mei 1618 was de [[Tweede Praagse Defenestratie|opstand in Praag]]. Meteen daarop vielen de [[Tsjechië|Tsjechen]] aan. Ze wonnen twee veldslagen, maar Wenen belegeren lukte niet. Maar na dat hun nog een [[veldslag]] hadden gewonnen, hadden ze de nieuwe, calvinistische [[paltsgraaf]] [[Frederik V]] gekozen als koning van Bohemen. Samen met die gebeurtenissen viel Bethlen Gabor (vorst van Transsylvanië) Slowakije binnen en veroverde Bratislava. Daarna ging Bethlen Gabor door naar Wenen. Maar Ferdinand II gaf het nog niet op. Samen met Saksen en Beieren verjoeg hij de Transsylvanische troepen. Bethlen Gabor gaf het beleg van Wenen op, omdat hij door [[Polen-Litouwen]] werd aangevallen in Slowakije. Daarna versloeg Beieren de Bohemen in de [[Slag op de Witte Berg]]. Daarmee werden de Tsjechen verslagen. Beieren kon Praag heroveren. Uiteindelijk werd op mei 1621 Bratislava herovert van Bethlen Gabor. Daarna sloot hij vrede met Ferdinand II. Vele Tsjechen werden in dit gedeelte van de oorlog vermoord.
 [[File:Saint Empire 1620 fr.svg|350px|thumb|right|De opmars van de Keizerlijken]]
+Spanje had tijdens het [[Twaalfjarig Bestand]] [[Italië|Noord-Italië]] en [[Zwitserland]] veroverd. Daardoor had [[Spanje]] toegang tot Oostenrijk. Dat kwam Spanje goed uit, want daardoor konden ze de Zuidelijke Nederland (grootste deel van België en Luxemburg} bereiken. Ook stierf koning Filips III en werd Filips IV koning. Maar Filips IV was meer van oorlogvoeren. Daardoor kon Ferdinand II altijd de hulp van Filips IV inroepen, omdat hij eenmaal meer van oorlog hield.
+Terwijl Ferdinand II Bohemen probeerde te veroveren, viel Spanje aan in de Palts. Frederik V werd toen aangevallen in Bohemen en in de Palts. De Noord-Duitse lutheranen hielpen calvinistische Frederik niet. Daardoor wilde [[Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden|Nederland]] de lutheranen niet helpen, omdat in die tijd Nederland vooral calvinistisch was. Pas toen de troepen van Beieren en de Keizerlijken er waren, kwamen de lutheranen in actie. De lutheranen hielden ze tegen in [[Wiesloch]], maar verloren bij [[Bad Wimpfen]] doordat de Keizerlijken aansluiting vonden met de Spaanse troepen in de Zuidelijke Nederlanden. Na Bad Wimpfen hielden de Keizerlijken de lutheranen tegen die bij [[Frankfurt am Main|Frankfurt]] de Main wilden oversteken. Frederik V kon niet meer echt over de Palts heersen. Dat was immers bijna veroverd. Hij vluchtte naar Nederland. De Palts werd aan Beieren gegeven. De lutheranen probeerden toen de Zuidelijke Nederlanden binnen te vallen om Nederland te hulp te schieten. Maar ze werden tegen gehouden door de Spanjaarden bij [[Charleroi]]. Maar daarvoor moesten ze Spaanse troepen uit Nederland terugtrekken. Toen gingen Spanje en de Keizerlijken naar Noord-Duitsland om daar de lutheranen te bestrijden.
 === Opmars in Noord-Duitsland en Denemarken (1622 - 1630) ===
 Spanje en de Keizerlijken achtervolgden de lutheranen in Noord-Duitsland nadat de Palts was gevallen. Na 1623 werd de opmars even gestopt doordat Bethlen Gabor (vorst van Transsylvanië) voor de tweede keer Slowakije veroverde. Tot midden 1624 waren ze bezig om Slowakije te veroveren. In de tussentijd was het [[Twaalfjarig bestand]] afgelopen en vielen de Spanjaarden Nederland weer aan. Daarna ging de opmars weer verder. Maar Denemarken hielp de lutheranen om de opmars te stoppen. En al lukte dat niet, toch was de opmars weer gestopt doordat Bethlen Gabor voor de derde keer Slowakije binnenviel. De Keizerlijken konden Slowakije weer heroveren en hun opmars voortzetten. De Keizerlijken gingen door tot in [[Jutland]]. Ze konden de Deense eilanden niet veroveren omdat ze niet tot een grote vloot beschikten. Daardoor stopte de opmars van de Keizerlijken. Maar ze hadden wel Noord-Duitsland en Jutland in handen. Uiteindelijk kregen de Denen Jutland wel terug doordat ze vrede sloten.
@@ Regel 14: / Regel 19: @@
 === Opmars van Zweden (1630 - 1635) ===
 Doordat de Keizerlijken zo dicht bij Denemarken waren gekomen, voelde Zweden zich bedreigd. Zweden dacht dat de Keizerlijken misschien ook hun land zouden veroveren. Zelfs de Keizerlijken zelf vonden dat ze veel te sterk waren. Ze verminderden hun leger en ontsloegen hun belangrijkste aanvoerder Wallenstein. Juist op dat moment viel Zweden Noord-Duitsland aan. De Zweden hadden veel succes. Zo veroverde Zweden ook Brandenburg. Heel Saksen sloot zich aan bij Zweden. De Keizerlijken vluchtten helemaal naar Beieren. De Keizerlijken werden wanhopig. Wallenstein werd weer aangesteld. Ze hielden de Zweden in Beieren tegen. In de slag bij Lützen wonnen de Zweden, maar de Zweedse koning ging dood. Daardoor werden de overwinningen steeds minder voor Zweden. Wallenstein wou onderhandelen met Zweden. Maar toen werd hij vermoord door Ferdinand II. Daardoor wonnen de Zweden meer veldslagen. Maar toen Zweden verpletterend werd verslagen bij Nördlingen (een stad in Beieren), werd er vrede gesloten.
 [[Categorie:Oorlog]]