Weven
Weven is een manier om textiel te maken waarbij twee verschillende sets garens of draden in een rechte hoek worden verweven om een stof of doek te vormen. Andere methoden zijn breien, haken, vilten en vlechten.
Enkele termen
De 'staande' langsdraden worden de schering (warp in het Engels) genoemd en de zijdraden die er tussendoor gaan zijn de inslag (Weft is een oud Engels woord dat 'dat wat geweven is' betekent). De manier waarop deze draden met elkaar verweven zijn, beïnvloedt de eigenschappen van de stof. Doek wordt meestal geweven op een weefgetouw, een apparaat dat de kettingdraden (schering) op hun plaats houdt terwijl er vuldraden (inslag) doorheen worden geweven. Een stoffen band die voldoet aan deze definitie van stof (kettingdraden met een inslagdraad ertussen) kan ook worden gemaakt met behulp van andere methoden, waaronder tabletweven, rugbandweefgetouw of andere technieken die zonder weefgetouwen kunnen worden gedaan.
De manier waarop de ketting- en vuldraden met elkaar verweven zijn, wordt het weefsel genoemd. De meeste geweven producten worden gemaakt met een van de drie basisweefsels of bindingen: platbinding, satijnbinding of keperbinding. Geweven stof kan effen of klassiek zijn (in één kleur of een eenvoudig patroon), of kan worden geweven in een decoratief of artistiek ontwerp.
Het weven en knopen van tapijten is heel vergelijkbaar, maar gebeurt met veel dikkere garens.
Primitief of prehistorisch weefgetouw
Satijn weefsel
Keper of visgraat weefsel
Tablet weven
Plat weven in de tijd van de Egyptenaren
Schietspoel
Meisje achter een weefgetouw
"voorgeprogrammeerde" weefpatronen
Latere weefstoel met rollen en hevels (midden boven) en de lichtgekleurde schietspoel aan de linker kant
Werkwijze
Bij de historische weefgetouwen of weeframen worden de scheringdraden of kettingdraden om-en-om van elkaar afgehouden met een telkens kantelende lat (later met groeven) die de scheringdraden op hun plaats houden. Dit is al een vorm van afwerpen. Later kwamen hiervoor de twee hevels die om beurten de even en de oneven scheringdraden optillen zodat de inslagdraad er tussendoor kan. Eerst ging dat nog vanuit de hand (plukken), later met een zogeheten schuttle (een smal plankje waar de inslagdraad deels opgewonden zit en die als een soort naald werkt). Later kwam de schietspoel die als het ware er door geschoten werd en de inslagdraad mee nam. Ten slotte wordt de inslagdraad met een soort kam aangesloten op de stof die al gedaan is. Dit heet slaan of latten. Vervolgens wordt de kantellat gedraaid of worden de hevels van stand omgewisseld, waarna de inslagdraad weer terug kan.
Bij de modernere weefgetouwen wordt op de voorste rol het doek wat klaar is opgerold (doekrol). Aan de achterzijde zit een rol waarop de kettingdraden zitten opgerold en die tijdens het weven stukje voor stukje met z'n allen tegelijk worden afgerold (kettingrol).
Nog weer later werden de vaste hevels vervangen door stangen met een oog, voor elke kettingdraad één. Deze hevelstangen konden ieder voor zich op en neer bewogen worden waardoor er verschillende patronen mogelijk werden. Net als bij een draaiorgel-boek kwam er een kartonnen of papieren systeem die het patroon bepaalde en welke hevelstang opgetild werd. Dit ging helemaal automatisch (jacquardweefgetouw). De weefgetouwen werden in de 18e en 19e eeuw door stoommachines aangedreven. Dat alles bij elkaar gaf een hels kabaal.
Geschiedenis
Er zijn aanwijzingen dat weven al in het Laat paleolithische tijdperk bekend was, al 27.000 jaar geleden. Meestal gebruikte men plantaardige vezels. Vlas was in Egypte (3600 v.Chr.) de meest gebruikte vezel en bleef populair in de Nijlvallei, hoewel wol rond 2000 v.Chr. de belangrijkste vezel werd die in andere culturen werd gebruikt.
Het vroege weefgetouw bestond uit twee korte en twee lange stevige takken. De kettingdraden werden om een extra tak gewonden en er hingen stenen gewichten aan om ze op spanning te houden. Meestal werd het door twee personen bediend. De één zorgde voor het wisselen van de opening (scheur) van de schering of kettingdraden en de ander schoof de inslagdraad er tussendoor.
Vroege weefculturen
Rond de 4e eeuw voor Christus bereikte de katoenteelt en de kennis van het spinnen en weven in de stad Meroë langs de Nijl een hoog niveau. Deze kennis werd later overgenomen door de Grieken en Romeinen.
De inheemse bevolking van Amerika weefde textiel van katoen in tropisch en subtropisch Amerika en in de Zuid-Amerikaanse Andes van wol van kameelachtigen , voornamelijk gedomesticeerde (tam gemaakte) lama's en alpaca's. De kameelachtigen werden gedomesticeerd rond 4.000 v.Chr. Vanaf dan wisten ze ook hoe ze katoen moesten verbouwen en verwerken.
Het weven van zijde van cocons van zijderupsen is in China bekend sinds ongeveer 3500 jaar geleden. In een Chinees graf daterend uit 2700 v.Chr. is zijde gevonden die ingewikkeld was geweven en geverfd en waaruit een goed ontwikkeld ambacht blijkt.
Middeleeuwen
De overheersende vezel in de middeleeuwen was wol (laken), gevolgd door linnen en brandnetel voor de lagere klassen. Katoen werd in de 9e eeuw op Sicilië en Spanje ingevoerd. Toen Sicilië door de Noormannen werd veroverd, brachten ze de technologie naar Noord-Italië en vervolgens naar de rest van Europa. Tegen het einde van deze periode werd de productie van zijde opnieuw bekend via de zijderoute en werden de meer geavanceerde (slimme en ingewikkelder) technieken voor het weven van zijde toegepast.
De wever werkte thuis en bracht zijn stof op beurzen op de markt. Staande weefgetouwen waren eerst nog gebruikelijk in Europa vóór de introductie van de modernere horizontale weefgetouwen in de 10e en 11e eeuw. Weven werd een stadsambacht en om hun handel te reguleren, sloten ambachtslieden zich aan bij een gilde. De lakenkoopman die lid was van een stadsweversgilde mocht laken verkopen; hij trad op als tussenpersoon tussen de handelaars, wevers en de koper. De handelsgilden controleerden de kwaliteit in de zogeheten lakenhal en regelden de opleiding die nodig was voordat een ambachtsman zich wever kon noemen. Rond de 13e eeuw werd de spindelmethode van het spinnen met de spintol vervangen door het grote spinnenwiel en kort daarna door de trapaangedreven draaiende wiel waardoor er veel meer draad (garen) beschikbaar kwam.
Door oorlog, honger en pest halveerde de beroepsbevolking in de 14e eeuw. Men ging schapen houden in plaats van katoen en vlas (voor het linnen) verbouwen en gebruikte alleen nog de wol om te spinnen en weven. In de 17e eeuw kwam katoen en linnen en ook hennep vooral vanuit Amerika.
Industriële revolutie
Weven was voor de komst van de stoommachine een handwerk. Veel gedaan door (arme) boeren.
In 1733 vond John Kay de vliegende shuttle ofwel de schietspoel uit. Dit versnelde het weefproces. Ook de techniek van het spinnen ging met sprongen vooruit.
Rond 1790 werden de eerste gemechaniseerde weefgetouwen in fabrieken in Engeland gemaakt.
De textielproductie was een van de leidende sectoren in de Britse industriële revolutie, maar het weven was een relatief laat te mechaniseren sector. Het weefgetouw werd in 1842 halfautomatisch met Kenworthy en Bulloughs Lancashire weefmachine. De verschillende uitvindingen en vernieuwingen brachten weven van een ambachtelijke activiteit aan huis (arbeidsintensief en door mensen aangedreven) tot stoom (en later elektrisch) aangedreven weeffabrieken.
De uitvinding in Frankrijk van het jacquardweefgetouw, gepatenteerd in 1804, maakte het weven van ingewikkelde doeken met patronen mogelijk, door met behulp van ponskaarten te bepalen welke draden van gekleurd garen op de bovenzijde van het doek moesten komen. De jacquard maakte individuele controle over elke kettingdraad mogelijk, rij voor rij zonder te herhalen, dus zeer complexe patronen waren plotseling mogelijk. Er zijn monsters van kalligrafie en geweven kopieën van gravures. Jacquards konden worden bevestigd aan handweefgetouwen of de door stoom aangedreven weefgetouwen.
Nederland
In Twente en rondom Tilburg hebben er grote weeffabrieken gestaan. De textielindustrie stortte rond 1960 helemaal in. Dit kwam mede door de aanvoer van kleding en stoffen (weefsels) uit lage loon landen.