Tove Jansson
| Tove Jansson | |
| |
| Tove Jansson met de Moemins | |
| Algemene informatie | |
| Naam voluit | Tove Marika Jansson |
| Geboren | 9 augustus 1914 |
| Geboorteplaats | Helsinki |
| Overleden | 27 juni 2001 |
| Nationaliteit |  Finland
|
| Beroep | Schrijfster, illustrator, kunstschilder |
| Werk | |
| Jaren actief | 1945-2001 |
| Genre(s) | Kinderliteratuur, stripverhalen, romans, toneelstukken |
| Bekende werken | Moemins |
| Handtekening | 
|
Portaal  Literatuur
| |
|---|---|
Tove Marika Jansson (Helsinki, 9 augustus 1914 – aldaar, 27 juni 2001) was een Finse schrijfster van kinderboeken en stripverhalen. Jansson schreef haar boeken in het Zweeds. Zij was namelijk van de Zweedstalige minderheid in Finland. Naast schrijver was ze ook illustrator en kunstschilder. Jansson is vooral bekend geworden door haar verhalen over de Moemins. Dit zijn een soort van trollen die in de Moeminvallei wonen en allerlei avonturen beleven.
Jansson bedacht de Moemins in 1945. Hoewel de Moemins eerst niet echt een succes waren, werd de Moemins uiteindelijk geliefd in Finland en daarbuiten. Later kwamen meer boeken, stripverhalen, films, theaterstukken, televisieseries en zelfs een attractiepark over de Moemins. Naast de Moemins werkte ze ook illustrator voor een tijdschrift, maakte ze kunstwerken en schreef enkele boeken voor volwassenen. Nog altijd zijn de boeken van Jansson erg bekend in Zweden en Finland. Jansson wordt samen met Astrid Lindgren en Lennart Hellsing gezien als een van de grote schrijvers van de Zweedstalige kinderliteratuur.
Levensloop
Jeugd en opleiding
Tove Jansson werd geboren in Helsinki in Finland in 1914. Finland was toentertijd onderdeel van het Russische Keizerrijk. Haar familie behoorde tot de Zweedstalige minderheid in Finland. Haar vader (Viktor) was een beeldhouwer en haar moeder (Signe) was een illustrator. Ze kwam uit een kunstzinnige familie. Zo was haar opa fotograaf en haar broer was striptekenaar. In de zomer huurde de familie vaak een huisje op een eiland in de Finse Golf. De natuur op dit eiland zou later een rol spelen in haar werken.
Op 14-jarige leeftijd schreef Jansson haar eerste boek; Sara och Pelle och näckens bläckfiskar (Sara en Pelle en de kinderen van Neptunus). Dit boek werd pas in 1933 uitgegeven. Tijdens de jaren 1930 schreef ze enkele korte verhalen en maakte ze tekeningen. Deze werden uitgegeven in een tijdschrift. Daarnaast maakte ze postkaarten, boekomslagen en advertenties. Ook werkte ze mee aan het anti-fascistische 
tijdschrift Garm.
Jansson ging naar school in Helsinki, maar studeerde aan de universiteit van Stockholm in Zweden. Ze studeerde kunst tussen 1930 en 1933 en later Schone Kunsten tussen 1933 en 1937. In 1938 studeerde ze ook één jaar in Parijs. Tijdens de jaren 1930 maakte ze enkele kunstwerken. In 1943 hield ze zelfs haar eerste tentoonstelling.
De Moemins
De Moemins werden door Jansson bedacht in 1945. De Moemins zijn gebaseerd op trollen uit de Scandinavische mythologie. Het verhaal gaat dat Tove Jansson op een dag een ruzie had met haar vader. Tove was zo boos dat de meest lelijke trol tekende. Deze tekening vormde inspiratie voor het uiterlijk van de Moemins. De Moemins lijken overigens meer op nijlpaarden dan op trollen.
In 1945 schreef Jansson het eerste boek over de Moemins (De Moemins en de Grote Overstroming). In dit boek worden alle personages geïntroduceerd. Ook wordt duidelijk waar de Moemins vandaan komen en hoe ze in de vallei terecht zijn gekomen. Het boek was echter geen succes in Finland. Toch besloot Jansson twee vervolgen te schrijven; Een komeet boven Moeminvallei (1946) en De hoed van de tovenaar (1948). Deze twee boeken zorgde ervoor dat Jansson bekend werd en verkochten beter. Later schreef Jansson verschillende stripboeken, boeken, theaterstukken en kinderboeken over de personages. Ook werden nieuwe personage geïntroduceerd die in latere werken terugkomen.
Er zijn verschillende theorieën over de Moemins. Zo zijn veel personages geïnspireerd door vrienden en familieleden. De vader en moeder in de verhalen lijken erg op Janssons eigen vader en moeder. In de eerste boeken spelen natuurrampen, zoals een overstroming en een komeet, een grote rol. Sommige mensen denken dat deze natuurrampen staan voor de atoombom, waar men toentertijd erg bang voor was.
De Moemins werden tijdens de jaren 1950 en 1960 erg populair in Finland en Zweden. Tijdens de jaren 1970 verspreidde de serie zich naar andere delen van de wereld. De boeken van Jansson werden tijdens de jaren 1970 ook naar het Nederlands vertaald. In dezelfde periode werden ook verschillende televisieseries gemaakt over de personages. Eerder wilde Walt Disney de rechten voor de Moemins kopen, maar Jansson wees dit af.
Andere bezigheden
Daarnaast maakte ze tekeningen en politieke cartoons voor het tijdschrift Garm tussen de jaren 1930 en 1953. Deze tekeningen waren een vorm van satire. Ze wilde door middel van grappen kritiek uiten op politieke gebeurtenissen van die tijd. Zo wilde maakte ze grappen over Adolf Hitler in de jaren 1930 door hem als baby in een luier te tekenen. Ook had ze kritiek op Neville Chamberlain en Jozef Stalin. Daarnaast schreef ze een aantal boeken voor volwassenen die enig succes hadden.
Vanaf de jaren 1970 begon ze meer afstand te nemen van de Moemins. Zo begon ze met het schilderen van impressionistische schilderijen. Tijdens de jaren 1960 en 1970 hield verschillende tentoonstellingen. Ook maakte ze enkele muurschilderingen. Daarnaast maakte ze tekeningen voor de Zweedse uitgaves van onder andere Alice in Wonderland en The Hobbit.
Jansson overleed uiteindelijk in 2001 aan de gevolgen van longkanker. Ze werd 86 jaar oud en werd begraven in Helsinki.
Persoonlijk leven
Jansson had verschillende relaties met mannen. Zo was ze tijdens de jaren 1940 kort verloofd met Atos Wirtanen. Wirtanen was een politiek filosoof en journalist. Hij vormde de inspiratie voor Snuisterik; een van de personages uit de Moemins. Jansson had ook relaties met verschillende vrouwen, waaronder theaterdirecteur Vivica Bandler. Jansson heeft nooit een uitspraak gedaan over haar seksualiteit.
In 1956 kreeg Jansson een lesbische relatie met Tuulikki Pietilä (Tooti). De twee waren buren en hun huizen waren via de zolder met elkaar verbonden. Ook had Jansson een huisje op een onbewoond eiland voor de Finse kunst, waar de twee samen tijd doorbrachten. Jansson en Pietilä moesten hun relatie geheim houden. Homoseksualiteit was namelijk verboden in Finland en werd pas in 1971 toegestaan. In de jaren daarna waren de twee een stuk meer open over hun relatie.
Bronnen
- (en) Tove Jansson queer literature – “A relationship like this is radical” (25 maart 2022) via www.tovejansson.com
- (en) 10 facts about Tove Jansson: why Moomin’s Tove Jansson might be the greatest children’s author ever via www.moomin.com