Johan Willem Friso van Oranje-Nassau
Johan Willem Friso (14 augustus 1687 - 14 juli 1711), was vorst van Nassau-Dietz (1696-1711, vanaf 1702 Nassau-Oranje), prins van Oranje (1702-1711). Johan Wiilem Friso werd pas na het overlijden van Willem III van Oranje de (titulair) Prins van Oranje in 1702. Tot zijn meerderjarige leeftijd was zijn moeder Henriëtte Amalia van Anhalt-Dessau regentes van Friesland en Groningen. Daarna werd hij zelf de stadhouder van Friesland en Groningen in de Nederlandse Republiek tot aan zijn dood door een verdrinking in de Hollands Diep in 1711. Friso en zijn vrouw, Marie Louise van Hessen-Kassel (ook wel Maria genoemd) zijn de meest recente gemeenschappelijke voorouders van alle huidige Europese vorsten. Als lid van het Huis van Oranje-Nassau, zet hij de bloedlijn voort tot het huidige koningshuis. Johan woonde met zijn gezin in de stadhouderlijkhof in Leeuwarden.
Familie en erfkwestie
Hij was de zoon van Hendrik Casimir II, Prins van Nassau-Dietz, en Prinses Henriëtte Amalia van Anhalt-Dessau, beiden neef en nicht van Willem III van Oranje. Als zodanig was hij lid van het Huis Nassau (de tak van Nassau-Dietz), en werd hij door het testament van Willem III, de stamvader van de nieuwe lijn van het Huis Oranje-Nassau. De afwikkeling van deze erfenis kwestie duurde 30 jaar na de dood van Willem III. De moeilijkheid was dat met het overlijden van Willem III van Oranje de mannelijke lijn van Willem de Zwijger (het tweede Huis van Oranje ) uitstierf. Johan Willem Friso, de oudste afstammeling in de mannelijke lijn van de broer van Willem de Zwijger en een verwante afstammeling van Frederik Hendrik, de grootvader van Willem III, eiste de opvolging op als stadhouder in alle provincies van Willem III. Dat ging echter niet door. Hier ontstond het Tweede Stadhouderloze tijdperk in 5 van de 7 provincies van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.
De staten van de vijf provincies waarover Willem III nog wel regeerde – Holland, Zeeland, Utrecht, Gelderland en Overijssel – schrapten namelijk allemaal het ambt van stadhouder na de dood van Willem III. De overige twee provincies – Friesland en Groningen – werden nooit bestuurd door Willem III en bleven een afzonderlijke stadhouder behouden, nu dus Johan Willem Friso. Hij stichtte het derde Huis van Oranje, dat in 1890 in de mannelijke lijn zou uitsterven. Zijn zoon, Willem IV van Oranje , werd later wel stadhouder van alle zeven provincies.
De positie van Johan Willem Friso als erfgenaam van Willem III werd tegengewerkt door koning Frederik I van Pruisen, die ook een deel van de erfenis claimde (en bezette, bijvoorbeeld Lingen). In opdracht van Willem III zou Friso het Prinsdom Oranje in Frankrijk erven. De Pruisische koning Frederik I claimde echter ook het Prinsdom Oranje in de Rhônevallei, waarvan hij het gebied later aan Frankrijk afstond.
Militaire loopbaan en overlijden
Toen hij in 1707 meerderjarig was, werd Johan Willem Friso generaal van de Nederlandse troepen tijdens de Spaanse Successieoorlog (1702-1713), onder het bevel van de hertog van Marlborough. Johan Willem Friso bleek een goede officier te zijn. Hij voerde het bevel over de Nederlandse infanterie (voetsoldaten) in de Slag bij Oudenarde, de Belegering van Lille en de Slag bij Malplaquet. Het goede presteren tijdens zijn militaire dienst zou zijn uiteindelijke verheffing (benoeming) als stadhouder in de overige vijf provincies moeten hebben bevorderd. Echter, in 1711, toen hij van het front in Vlaanderen reisde om de koning van Pruisen in Den Haag te ontmoeten in verband met zijn proces in de erfeniskwestie, verdronk hij op 14 juli toen de veerboot op de Moerdyk door zwaar weer werd omgeslagen. Zijn zoon, Willem IV van Oranje-Nassau, Prins van Oranje, werd zes weken na zijn vaders dood geboren.
Huwelijk
Op 26 april 1709 trouwde hij met prinses Maria Louise van Hessen-Kassel (1688-1765), dochter van Karl I van Hessen-Kassel, landgraaf van Hessen-Kassel, en Marie Amalie van Koerland en kleindochter van Jacob Kettler, hertog van Koerland. Ze hadden twee kinderen:
- Anna Charlotte Amalia (1710-1777), trouwde Frederick, Erfprins van Baden-Durlach
- Willem IV van Oranje-Nassau, Prins van Oranje (1711-1751), gehuwd met Anna van Hannover, prinses Royal en Prinses van Oranje. Zij was het tweede kind en de oudste dochter van koning George II van Groot-Brittannië en zijn gemalin Caroline van Ansbach
Ondertussen in de Nederlanden en Europa
De Spaanse Successieoorlog werd vooral in de Zuidelijke Nederlanden uitgevochten. Door een communicatiefout tussen Prins Johan Willem Friso en de Britse commandant Sir Malborough verloren duizenden Hollanders hun leven in deze bloedige strijd, De slag werd uiteindelijk toch beslist in het voordeel van de samenwerkende Engelsen, Oostenrijkers en de Republiek. In 1709 vroegen de Fransen om Vrede. De Republiek kreeg een aantal steden in de Zuidelijke Nederlanden als 'schild' tegen de Fransen. De Vrede van Utrecht pakte voor de Republiek minder goed uit. De Engelsen kregen het zogeheten asientorecht. Alleen zij mochten tot slaven gemaakte Afrikanen in Latijns-Amerika invoeren. Dit was zeer schadelijk voor de West-Indische Compagnie. Opper-Gelre kwam voor een deel bij de Republiek. Venlo, Roermond en Stevensweert eveneens. De rest van de Zuidelijke Nederlanden kwamen in handen van Oostenrijk. De Republiek was er in Europa zwakker voor komen te staan. Kort na het overlijden van Johan Willem Friso overleed ook de Franse zonnekoning, Lodewijk XIV in 1715 op 77-jarige leeftijd.
Trivia
- Monumenten in Moerdijk en Strijensas - aan weerszijden van de historische veerpont over het Hollands Diep, herdenken de verdrinking van Johan Willem Friso.
- Het Regiment Infanterie Prins Johan Willem Friso (RI PJWF) is naar hem vernoemd.
- De Centrale Koninklijke Militaire Kapel van de Landmacht "Johan Willem Friso" is naar hem vernoemd.
- Er is ook een stuk marsmuziek dat naar hem verwijst: Jonge prins van Friesland
- In Assen is een kazerne naar hem vernoemd (Johan Willem Friso kazerne).
Titels en Wapen
- stadhouder van Friesland en Groningen ; Prins van Nassau-Dietz
- Prins van Oranje-Nassau
- Markies de Veere en Vlissingen
- Graaf van Buren, Leerdam, Katzenelnbogen, Spiegelberg en Vianden
- Burggraaf van Antwerpen
- Baron de Aggeris, Bréda, Cranendonck, Pays de Cuijk, Daesburg, Eindhoven, Grave, De Lek, IJsselstein, Diest, Grimbergen, Herstal, Warneton, Beilstein, Arlay en Nozeroy
- Erfelijke Heer van Ameland
- Heer van Baarn, Bredevoort, Dasburg, Mont-Sainte-Gertrude, Hooge en Lage Zwaluwe, Klundert, Liesveld, 't Loo, Montfort, Naaldwijk, Niervaart, Polanen, Steenbergen, Sint-Maartensdijk, Soest, Ter Eem, Turnhout, in Willemstad, Zevenbergen, Bütgenbach, Sint-Vith en Besançon.