Willem IV van Oranje-Nassau
Willem IV (Willem Karel Hendrik Friso; 1 september 1711 – 22 oktober 1751) was vanaf zijn geboorte prins van Oranje en de eerste erfelijke stadhouder van alle provincies van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden van 1747 tot aan zijn dood in 1751. Gedurende zijn hele leven hij was voorts heerser van het Vorstendom Oranje-Nassau binnen het Heilige Roomse Rijk.
Jeugd
Willem werd geboren in Leeuwarden, als zoon van Johan Willem Friso, Prins van Oranje, hoofd van de Friese tak van het Huis Oranje-Nassau, en van zijn vrouw Landgravin Marie Louise van Hessen-Kassel (of Hessen-Kassel). Hij werd geboren zes weken na de dood van zijn vader, die was verdronken op de veerpont bij de Moerdyk (Hollands Diep).
In zijn jeugd maakte hij een val. Hij overleefde de val maar had daardoor te kampen met een zwakke gezondheid en een vergroeiing van zijn rug. Hij studeerde aan de Universiteit van Franeker en aan de Universiteit Utrecht. Willem IV sprak diverse talen (waaronder naast Duits, Engels, Frans, Latijn en Nederlands ook Fries) en was geïnteresseerd in geschiedenis; ook in de fouten van zijn voorgeslacht, zoals hij zijn hoogleraar meldde.
De erfenis van stadhouder Willem III was nog altijd niet geregeld. Toen de nalatenschap van stadhouder Willem III werd geregeld in een geheim verdrag, bekend als het Traktaat van Partage, werden zowel Willem Karel Hendrik Friso als koning Frederik Willem I van Pruisen als prins van Oranje werden erkend. De Nassaus raakte hierbij het in Frankrijk gelegen Orange kwijt. Willem deed afstand van Lingen en van Meurs. In 1732 kwam Paleis Huis ten Bosch, dat onderdeel was van de erfeniskwestie, alsnog in bezit van prins Willem IV.
Op 25 maart 1734 trad hij in het huwelijk met de Engelse Anna van Hannover. De onderhandelingen voor dit huwelijk hadden zes of twaalf jaar geduurd.
Willem volgde zijn vader op als stadhouder van Friesland en ook, onder het regentschap van zijn moeder Marie Louise van Hessen-Kassel tot 1731, als stadhouder van Groningen. In 1722 werd hij gekozen tot stadhouder van Gelre. Dit kwam mede door toedoen van Marie Louise. De vier andere provincies van de Nederlandse Republiek: Holland, Zeeland, Utrecht en Overijssel hadden in 1702 besloten geen stadhouder te benoemen na de dood van stadhouder Willem III, een periode die bekend staat als het Tweede Stadhouderloze Tijdperk. In 1747 aanvaardden ook die vier gewesten Willem als stadhouder na voortdurende onlusten.
Huwelijk en kinderen
In 1720 werd Willem benoemd tot 549e Ridder in de Orde van de Kousenband. Op 25 maart 1734 trouwde hij in St James's Palace met Anna van Hannover, Princess Royal, de oudste dochter van koning George II van Groot-Brittannië en Caroline van Ansbach. Willem en Anna kregen vijf kinderen:
- een doodgeboren dochter (geboren 19 december 1736)
- een doodgeboren dochter (geboren 22 december 1739)
- Prinses Carolina van Oranje-Nassau (28 februari 1743 - 6 mei 1787), trouwde met Karl Christian van Nassau-Weilburg
- Prinses Anna van Oranje-Nassau (15 november 1746 - 29 december 1746)
- Willem V, Prins van Oranje (8 maart 1748 - 9 april 1806)
Latere leven
In 1739 erfde William de landgoederen die voorheen eigendom waren van de Nassau-Dillenburg-tak van zijn familie, en in 1743 erfde hij de landgoederen die voorheen eigendom waren van de Nassau-Siegen-tak van zijn familie. De economie in de Republiek draaide vooral om de handel en de scheepvaart. De versnippering van de macht was niet bevordelijk voor de ontwikkeling van het land. In 1740 brak de Oostenrijkse Successieoorlog uit. Het was een conflict vooral tussen Oostenrijk en Frankrijk. Hierbij ging het ook om de vraag of Maria Theresa van oostenrijk-Este het recht had om de kroon van haar vader, keizer Karel VI van het Heilige Roomse Rijk, te erven. De Nederlandse Republiek koos in 1747 de kant van Oostenrijk om een beschermende bufferzone tussen zichzelf en Frankrijk te houden. Hierop vielen Franse troepen de (zuidelijke) Oostenrijkse Nederlanden binnen. In een paar weken tijd veroverden de troepen van Lodewijk XV van Frankrijk de meeste steden in de Oostenrijkse Nederlanden waar de Nederlanders troepen hadden gelegerd onder het zogeheten Barrièreverdrag. Dit waren een reeks gemaakte overeenkomsten tussen 1709 en 1715 die een bufferzone maakten tussen de Nederlandse Republiek en Frankrijk. Het was de Nederlanders toegestaan een aantal forten in de Zuidelijke Nederlanden te hebben, geregeerd door de Spanjaarden of de Oostenrijkers. De forten bleken uiteindelijk niet effectief als verdedigingsmiddel en de verdragen werden in 1781 door Oostenrijk opgeheven. De Fransen vielen ook binnen in de belangrijkste steden in Zeeuws-Vlaanderen. De Nederlandse Republiek was destijds verzwakt door interne verdeeldheid. Er was door de Staten-Generaal zowel op de vloot als op het landleger bezuinigd. Het Nederlandse volk vond dat hun land één sterke bestuurder nodig had en richtten zich tot het Huis van Oranje. Willem (IV) verhuisde met zijn gezin van Leeuwarden naar Den Haag. Op 4 mei 1747 benoemden de Staten-Generaal der Nederlanden Willem tot stadhouder van alle zeven Verenigde Provinciën der Nederlanden en maakten dit ambt voor het eerst erfelijk (zowel langs de mannelijke als de vrouwelijke lijn). Hij kreeg het recht om in een aantal provincies zelf regenten te benoemen. Willem ontmoette hertog Louis Ernest van Brunswijk-Lüneburg voor het eerst in 1747, en twee jaar later benoemde hij hem tot veldmaarschalk van het Nederlandse Staatsleger, wat er later toe leidde dat Louis Ernest als een van de regenten voor Willem's erfgenaam diende. De macht en bevoegdheden waren voor Willem IV nu zo groot, dat hij feitelijk de macht van een koning bezat.
Willem IV werd gezien als een aantrekkelijke, goed opgeleide en volleerde prins. Hoewel hij weinig ervaring had met staatszaken, was Willem aanvankelijk populair bij het volk. Hij stopte de indirecte belastingen waarmee bepaalde personen grote bedragen voor zichzelf wisten te verdienen. Willem IV werd ook directeur-generaal van zowel de Verenigde Oost-Indische Compagnie als de West-Indische Compagnie. Zijn samenwerking met het bedrijfsleven breidde hij uit, maar dat had tot gevolg dat de ongelijkheid tussen arm en rijk groeide. Echter net als bij Willem III lukte het Willem IV niet om echte hervormingen voor elkaar te krijgen en een modernere staat op te bouwen.
Volksopstanden
Het volk bleef ondanks zijn benoeming ontevreden en onrustig. Ze gaven de schuld aan de regenten die in hun ogen ervoor hadden gezorgd dat het steeds slechter ging in de Republiek. De oorlog had de handel voor een groot deel plat gelegd en de veepest stak ook de kop weer op. De prijzen voor de levensmiddelen schoten omhoog. In 1748 'barste de bom'. In de grote steden braken de pachtersoproeren los. Het volk wilde niet langer meer de verplichte accijns (soort belasting) betalen. De schutterij schoten twee oproerkraaiers dood, waarop de mensen het huis van de belasting-inner binnendrongen en van de zolder tot de kelder al het meubilair op straat smeten en vernielden. Willem nam daarna wel maatregelen, maar de accijnzen bleven. De middengroepen gingen een stap verder en eisten dat ze zelf de leden van de schutterij en stadsbesturen mochten benoemen. Dit werd de doelisten-beweging genoemd. Aanvankelijk stemde Willen IV in met de eisen, maar trok later zijn toezeggingen toch in. Dat kostte hem uiteraard zijn populariteit. De kiem voor de latere patriotten-beweging was gelegd.
Opvolging
Willem was Generaal Stadhouder van heel Nederland tot hij in 1751 in Den Haag aan een beroerte stierf. Zijn zoon Willem V volgde hem op. Deze was op dat moment nog maar 3 jaar. Zijn moeder Anna van Hannover werd regentes. Na haar dood in 1759 nam Hertog van Brunswijk, de veldmaarschalk, haar taak over.
Wapen en Titels
- Generaal Stadhouder van de Verenigde Provinciën
- Prins van Oranje-Nassau
- Markies de Veere en Vlissingen
- Graaf van Buren, Culembourg, Leerdam en Vianden
- Burggraaf van Antwerpen
- Baron de Aggeris, Bréda, Cranendonck, Land van Cuijk, Doesburg, Eindhoven, Grave, De Lek, IJsselstein, Diest, Grimbergen, Herstal, Warneton, Arlay en Nozeroy
- Erfelijke Heer van Ameland
- Heer van Baarn, Bredevoort, Dasburg, Mont-Sainte-Gertrude, Hooge en Lage Zwaluwe, Klundert, Liesveld, 't Loo, Montfort, Naaldwijk, Niervaart, Polanen, Steenbergen, Sint-Maartensdijk, Soest, Ter Eem, Turnhout, Willemstad, Zevenbergen, Bütgenbach, Sint-Vith en Besançon.
Trivia
Het graafschap Orange, Virginia, en de stad Orangeburg, South Carolina, in de Verenigde Staten zijn naar Willem IV vernoemd.